Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1998, Blaðsíða 13

HELGI
SÆMUNDSSON
GUÐMUNDUR Jakobsson: Akraneskirkja,
reist 1896.
FINNUR Thorlacius: Nýja bíó í Reykjavík, reist 1919, sjaldgæft dæmi um áhrif frá jugendstíl,
en því miður er þetta ekki til lengur.
ÞORSTEINN Sigurðsson: Auðkúlukirkja, reist
1894.
RÖGNVALDUR Ólafsson: Þingeyrarkirkja að
innan. Kirkjan var reist 1910 og var að hluta
út steinsteypu.
' ÞORLEIFUR Eyjólfsson: Túngata 30,
reist 1928.
argötu 14 A og B, reist 1906. Af öðrum for-
smiðum frá upphafi aldarinnar má nefna
Bjarna Jónsson (1859-1940) sem byggði
Bjarnaborgina árið 1902, fyrsta fjölbýlis-
húsið á landi hér. Sveinn Jónsson (1862-
1947) er höfundur margi-a húsa, einkum í
Þingholtunum, sem enn standa með prýði.
Hrein perla er hús hans við Suðurgötu 4,
turnhornagerð sem Hörður nefnir svo og að
öðru leyti fallegt og merkilegt afbrigði við
sveiserstílinn. Magnús Th.S. Blöndahl (1862-
1932) er m.a. höfundur Landshöfðingjahúss-
ins við Skálholtsstíg og hússins með turnana
tvo gegnt Þjóðleikhúsinu, sem fyrirtaekið
Jóhann Ólafsson & Co hefur varðveitt og
gert upp svo til fyrirmyndar er. Töluvert
yngri er Jens Eyjólfsson (1874-1959) en eftir
hann er eitt af fegurri húsum Reykjavíkur,
íbúðarhús að Grettisgötu 11, reist Í907-1908.
BJARNI Jónsson: Bjarnaborg nýreist 1902, fyrsta fjölbýlishús á íslandi.
Lærðir húsameistarar
Hér verður að fara fljótt yfir sögu.
Framundan er tímaskeið lærðra húsameist-
ara og fyrsti íslenzki arkitektinn, Rögnvald-
ur Ólafsson, er kominn til skjalanna. Á und-
an honum komu við sögu danskir arkitektar
sem Hörður nefnir til sögunnar, en í fótspor
Rögnvaldar fetaði Einar Erlendsson, sem
nýlega voru gerð skil í Lesbók. Á sama hátt
og Rögnvaldur teiknaði hann fyrst timbur-
hús en skildi brátt að steinsteypa var bygg-
ingarefni framtíðarinnar og hóf að teikna
steinsteypuhús. Frá fyrra skeiðinu er eitt af
fegurstu húsum borgarinnar, Fríkirkjuvegur
11, byggt sem íbúðarhús Thors Jensens og
fjölskyldu, en sem dæmi um steinsteypuhús
eftir Einar má nefna Borgarbókasafnið við
Þingholtsstræti. Öðrum brautryðjendum
sem á eftir koma, svo sem Guðjóni Samúels-
syni og Sigurði Guðmundssyni og Gunnlaugi
Halldórssyni, eru að sjálfsögðu gerð skil í
bókinni.
Þá er ýmislegt ótalið. Þar á meðal er
umfjöllun Harðar um timburkirkjur fyrir
timburkirkjuöld, þar sem höfundurinn er
heldur betur á heimavelli eftir rannsóknir
sínar og bók um kirkjur í Skálholti. Meg-
inkaflinn er um sjálfa timburkirkjuöldina;
þær rætur liggja aftur á 18. öldina, segir
hann. Einnig þar komu forsmiðir við sögu
og einn sá atkvæðamesti var Þorsteinn
Daníelsson á Skipalóni, höfundur
Munkaþverárkirkju og Möðruvallakirkju í
Eyjafirði. Vert er einnig að benda á þann
fjölhæfa mann, Tryggva Gunnarsson, sem
teiknaði Laufáskirkju 1865, og Þorstein
Sigurðsson, sem er sér á parti sem kirkju-
hönnuður með sínar sexstrendu kirkjur á
Auðkúlu, 1894, og Silfrastöðum, 1898. Um
kirkjur Rögnvaldar Ólafssonar fjallar
Hörður í sérstökum kafla, en síðan kemur
steinkirkju- og steinhúsatímabilið.
Á árdögum steinsteypunnar komu við
sögu forsmiðir, nú gleymdir nema þeir hafi
orðið þekktir fyrir eitthvað annað. Það
kemur til dæmis á óvart að sá sem réð út-
litinu á Sambandshúsinu við Sölvhólsgötu
1919 og var forsmiður þess, var enginn
annar en Knud Ziemsen sem um tíma var
bæjarstjóri í Reykjavík. Það er líka eftir-
tektarvert og kemur vel fram í bókinni,
hvað hin fyrstu steinsteypuhús voru
listrænar byggingar og þá ekki síður þau
sem mótuð voru í beinu framhaldi af timb-
urhúsaklassíkinni.
Þar til funkisstíllinn breytti verulega
ásýnd nýrra húsa spratt hér upp og
blómstraði það sem Hörður nefnir íslenzka
steinsteypuklassík. Góð dæmi eru um hana
í bókinni í húsum Einar Erlendssonar sem
fyrr eru nefnd, í húsum Finns Thorlaciusar
frá 1912, Jens Eyjólfssonar frá 1918 og
1920 og Þorleifs Eyjólfssonar frá 1927 og
1928. Húsaröð Jóns Víðis við Barónsstíg
49-57, byggð í svörtustu kreppunni 1933,
er alltaf augnayndi og sama er að segja um
fyrsta íbúðarhúsið sem teiknað var og
byggt undir merkjum módernisma. Það
gerði Sigurður Guðmundsson 1929. Húsið
var íbúðarhús Ólafs Thors, en nú hefur
Vinnuveitendasambandið haft þar
bækistöð um árabil og því miður hefur
húsið ekki fengið að halda upprunalegu út-
liti sínu.
STOKKS-
EYRI
Vakti mér ungum útþrá ríka
ólgandi hafsins djúp
þegar sat ég við sæinn frammi
sumarlangan dag.
Hvarfég burtu og bjóst að veita
björtu árdegi lið,
hraktist þó mæddur myrka stigu
marga villunótt.
Þegar gerist ég fár og fölur
fjarri bernskunnar strönd
langar mig einatt austurveginn
aftur heim - til þín.
Höfundurinn er skóld í Reykjavík og
fyrrverandi ritstjóri Alþýðublaðsins.
KRISTÍN
BJARNADÓTTIR
í HELLI
HÖRP-
UNNAR
Opið bergið ognúið
Koldimm hvelfíng
Og hvergið!
Sortnar fyrir augum við innganginn
Eygi leiðarljósið rauða skáhallt nið-
ur frá aldamótaperu
Þrjú skref og skíman myndar veggi
Sem mynda hýbíli sem mynda líf
meira en mitt
sjö skref og horfí til baka
rökkurbirtan flæðir
röndótt innum viðarstafninn
tíminn er ónumið hljóð
oggerír mig utanvið sig
Einhverju hlýtur að ljúka hér
í helli sem er upphaf heims
Dropar falla
Þey þey og ró ró
Einhver bankar dýnur í sveitinni
Bylmingshöggin skoppa yfír
fíatlendið
Og við köllum þau bergmál
Eltingarleikur tónanna er hafínn
Sussuhljóðin innanfrá
teyga í sig hin að utan
Fuglagargið ágerist
Bíll að 'koma! Niður flóann eða
hér í borg?
Bjáni, þetter sporvagn! Eða
hjartsláttur
Borgarberg í laginu líkt og minning
meiri en mynd:
Víðátta æsku sem aldrei brennur út
en verður þó öll ___
Oghellirinn tímans
dimmumót hörpu
Sem leikur inn
Höfundurinn er leikari og býr i Gautaborg.
Ljóðið er tileinkað listsýningu, Innsetningu
eftir Hörpu Árnadóítur í Bergrummet,
Konstepidemin i Gautaborg 31. október til
17. nóvember 1998.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. DESEMBER 1998 1 3