Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Blaðsíða 14

Mexíkanar þrjóskast enn við að láta taka frá sé tímann, langflestir ómeðvitað, eins og kemur fram í upplifunum
ferðamanna af tímaskyni Mexíkana. Tímatöl mayanna greinast í | Drennt: Langa talningin nær aftur til risaeðlanna,
annað tímatal byggir á gangi jarðar umhverfis sólu en það þriðja heitir Tzolkin og er heilagt.
EFTIR HILDI HÁKONARDÓTTUR
SKÖMMU eftir sólarupprás hinn
26. júlí samkvæmt gregoríönsku
tímatali stóð ég á Breiðgötu
dauðans við pýramídana í Teoti-
huacan utan við Mexíkóborg. Við
höfðum lagt af stað eldsnemma
og það var rúmt í bílnum - sér-
hver hafði sæti fyrir sig - sem er
ekki sjálfgefið í borg, þar sem í lítinn
Volkswagen-leigubíl, sem búið er að taka fram-
sætið úr, þykir ekki tiltökumál að troða fjórum
aftur í meðan einn krýpur fram í. Það hafði
verið talað um að sjá sólina koma upp ofan af
pýramídanum mikla, en mér varð snemma
ljóst að Mexíkanar, sem ekki flýta sér og
treysta því að aðrir geri það ekki heldur, reikn-
uðu ekki með að sólin fer sína braut óháð
mönnunum og hún rann upp yfir sjóndeilar-
hringinn í þann mund, sem við nálguðumst inn-
gangshliðið. Þetta var fyrsti dagur á nýju sól-
arári og hann skyldi halda hátíðlegan. Leyfi
hafði fengist hjá yfirvöldum fyrir samkomum
inni á pýramídasvæðinu. Vinir mínir, sem
fylgja almanaki er byggir á fomu tímatali
maya, höfðu áður staðið fyrir tveggja daga ráð-
stefnu í Húsi hinna fimm sólna inni í borginni
og látið prenta almanak fyrir „Ár hins takt-
fasta rauða mána“, sem nú var að hefjast. Við
komuna til Mexíkó var ég öllu ókunnug og þar
sem ég sá að mannskapurinn var á kafi ýmist
við undirbúning ráðstefnu eða hátíðar og eng-
inn til að sinna mér, bauðst ég til að vinna í
prentsmiðjunni við að ganga frá almanökun-
um. Þar með var ég á augabragði horfin úr
hópi ferðamanna inn í mexíkanst samfélag
jafnvel þótt ég talaði ekki orð í spænsku.
Sagan af Regínu
En nú var prentuninni lokið og ráðstefnunni,
nýársdagurinn að renna upp og við á leið til
SÓLARPÝRAMÍDINN séður frá Breiðgötunni. Um 40 m vantar ofan á kollinn á honum vegna sprengingar. Til hliðanna sést á undirstöður sem
kunna að vera grafhýsi. Ljósmyndir: Greinarhöf.
NÝÁRSDAGUR VIÐ PÝRA
Teotihuacan með kassa fulla af almanökum,
sem átti að dreifa frítt til að fá fólk til að íhuga
og aðhyllast breytt tímatal. f myrkrinu á hrað-
brautinni gegnum borgina bendir María til
hliðar og segir: „Hérna skutu þeir Regínu."
Kannske næ ég aldrei að skilja til fulls söguna
um Regínu, sem kornung eða 25 ára, var skotin
til bana ásamt nálægt því 400 öðrum í stúd-
entauppreisn árið 1968. „Og margir hurfu á
eftir og aldrei heyrðist til þeirra,“ bætir María
við og lítur yfir til mín eins og til að athuga
hvort ég geti skilið þetta. Þetta má telja til
staðreynda þótt nöturlegar séu, en síðan tekur
þjóðsagan við og þó eru aðeins liðnir þrír ára-
tugir. „Regína var sérstök. Það varð strax
ljóst, þegar hún var í móðurkviði, og foreldr-
amir leituðu til tíbetsks munks, sem lagði til að
þau tækju sig upp og færu til Tíbet svo hún
hlyti uppeldi og þjálfun í klaustri nokkru,“
sagði María og ók áfram af miklu öryggi og
bætti við „Regína var endurborinn Aztekakon-
ungur.“ „Hvað með Kínverja?" spurði ég.
„Hún sat tvö ár í fangelsi með munkinum, sem
kenndi henni leyndardóm hljómanna, svo hún
gat spilað á bjöllumar í dómkirkjunni, þegar
hún kom heim,“ sagði María. „Hvað vora tí-
betskar bjöllur að gera í dómkirkjunni ykkar,“
spurði ég eins og álfur út úr hól. „Líklega hafa
konkvistadoramir komið með þær,“ svaraði
María og það virtist ekki skipta máli en hún
bætti við: „Enginn kunni lengur að spila á þær
fyrr en Regína kom. Regína stoppaði orkuna
úr pýramídunum í heila sex mánuði. Tii þess
varð það. Pýramídar eru ekki steinhrúgur.
Þeir era orkuver.“ Það er á Maríu að skilja að
þetta orkuver spúi yfir okkur tálsýn, sem
reyndar er kölluð maya á sanskrít. „Þegar tál-
sýninni létti, sáum við sannleikann,“ segir
María og rekur margar þjóðfélagsumbætur til
þessara sex mánaða. Ég reyndi að færa það í
tal hvort orkan frá pýramídanum væri þá slæm
en þama var ég komin yfir á svið, þar sem ég
átti ekki að spyrja og þeir einir skilja, sem era
ofar okkur, gaf María í skyn.
Að sprengja pýramfda
Ég sat þögul í bílnum þangað til við nálguð-
umst hliðið og mér var sagt að hafa ofan af fyr-
ir mér þangað til hátíðahöldin byrjuðu. Svæðið
var undarlega autt, kyrkingslegur gróður og
fáeinir árrisulir gestir höfðu náð að príla alla
leið upp og þá bar við himin. Ég tók á rás og
náði að komast bæði upp á þann pýramídann,
sem kenndur er við sólu og hinn, sem kenndur
er við mána. Síðar frétti ég þó að svona fer
maður ekki að, þótt svo allir geri það - æðir
ekki beint upp tröppumar og uppá flattan koll-
inn, en toppinn sprengdu fomleifafræðingar
(að sögn Maríu) af þeim báðum til að reyna að
komast inn. Ekki hugleiddu fornleifafræðing-
arnir þann möguleika að galdur byggingar-
verksins lægi í stærðarhlutföllum eða orku,
sem frá þeim streymir. Grannur Sól-
arpýramídans er nokkurn veginn jafnstór
Keopspýramídanum í Egyptalandi en sá
mexíkanski er langt frá
því eins vandaður að
gerð. Þessir hafa þrjá
aðalstalla og mér var
sagt að ganga ætti upp á
fyrsta stall og fara
hringinn í kring og síð-
an koll af kolli uns kom-
ið væri alla leið upp.
Þetta er alveg í samræmi við hvemig ganga
skal á helgar hæðir víða um heim og líkir eftir
hringjum kundalíniorkusnáksins, sem sagt er
að hreiðri um sig við mænurót hvers manns.
Ekki fundu fomleifafræðingamir heldur
„hjarta“ Sólarpýramídans, en inngangurinn
kom í ljós eftir mikil flóð fyrir um aldarfjórð-
ungi. Þar era göng og smáklefar útífrá, sem
heyrst hefur að verði opnuð almenningi í fram-
tíðinni. Breiðstræti dauðans er ekki kennt við
mannfómirnar miklu, sem daglega fóra fram í
pýramídunum, meðan veldi azteka stóð sem
hæst, heldur við grafhýsi sem stóðu meðfram
því beggja vegna. Mexíkanar era reyndar tor-
tryggnir á sögutúlkun Spánverja og ræða ekki
fómarsiðina. En fleiri sögur era sagðar um
pýramída þessa eins og sú að risahólfin fimm
neðst á breiðstrætinu hafi verið gerð í þeim til-
gangi að sía jarðveg til að vinna gull og önnur
dýrmæt efni. Sú kenning gerir pýramídasvæð-
ið að nokkurs konar gullveri en þar sem gullið
var ætlað guðunum verður það heilagur staður
um leið.
Að villast á snákastig
Þegar ég kom til baka hafði fólk drifið að,
trambur famar að hljóma, búið að lyfta upp
stórri sól og mána, sem bera skyldi á stöngum
eins og tíðkast í útileikhúsum, ásamt grænum
dreka, fánum regnbogaþjóðanna og friðar-
merki Roeriks. Á stalli stóð hópur fólks í
nýársklæðum og var að helga hinar sjö átth- -
höfuðáttirnar fjórar, himin, jörð og miðju. Mér
þótti vont að vera of sein, sérstaklega vegna
þess að í vasa minn hafði verið stungið vídeo-
myndaleyfi, sem keypt hafði verið við inngang-
inn, og ég hljóp upp á pallinn og náði að helga
síðustu áttirnar. Þegar ég leit í kringum mig
áttaði ég mig á að þetta var ekki mitt fólk og
það myndi vera niðri á grundinni en þá var
hópurinn lagður af stað, foringinn búinn að
brýna fyrir okkur að ganga eins og snákur sem
liðast eftir jörðinni í hlykkjum ýmist til vinstri
eða hægri. Við máttum ekki fyrir nokkurn mun
láta utanaðkomandi kjjúfa röðina og svona
héldum við af stað í kringum hofrústir og í átt
að breiðstrætinu, sem liggur nokkum veginn
til norðurs og endar hjá Mánapýramídanum.
Þar sem breiðstrætið er hólfað og þvergirt
með háum steinveggjum, sem yfir liggja tröpp-
ur, vora okkur gefin íyrirmæli um hvort stíga
skyldi í vinstri eða hægri fót upp í fyrstu
tröppuna hverju sinni og hvar við skyldum
snúa okkur í hringi andsólarsinnis og hvaða
orkustöðvar við værum að hreinsa. Blásið var í
risastórar kuðungsskeljar og reykker borin
fyrir göngunni. Við Mánapýramídann var
numið staðar og okkur sagt að beina athyglinni
að vinstri hliðinni góða stund og síðan var hald-
ið aftur niður að Sólarpýramídanum, sem
stendur til hliðar við strætið mitt, eins og
hjartað í mannslíkamanum og þar var okkur
sagt að beina athyglinni að hægri hliðinni og
síðan var aftur helgað til allra átta með fomum
bænum og faðirvorið beðið áður en yfir lauk en
síðast tóku við kossar og hamingjuóskir um
nýtt ár.
Hvernig er guð á litinn?
Meðan á göngunni stóð var allt framandi,
kvikmyndaleyfið í vasanum olli mér óróleika,
vankunnáttan í málinu erfiðleikum og sólin far-
in að hækka veralega á lofti. Ég fann um síðir í
hópinn minn, fólk sem ég hafði kynnst í prent-
smiðjunni og á ráðstefnunni, en þau vora á
léttari nótum, gölsuðust með sólina, mánann og
drekann græna, sem öll höfðu langar slæður
fyrir hala. Hljómsveit barði fast risastórai-
bumbur með fomu lagi, fólkið steig hringdansa
og söng tilbrigði af kunnuglegum slagara og
mér var sagt textinn hljómaði svo: Hvemig er
guð á litinn? Tvær konur helguðu fólk með
reykkerjum. Um eftirmiðdaginn var sameigin-
leg máltíð á steinbekkjum útileikhúss rétt utan
við aðalsvæðið. Svo var spjallað og sagt frá og
það dróst og dróst einhverja klukkutíma að
haldið yrði heim þótt svo fólk væri farið að
setjast í grófa mölina á bílastæðinu. Einhver
hvíslaði að mér að sú hugmynd hefði komið
fram að fá að fara inn í pýramídagöngin eftir
lokun, þegar svæðið tæmdist og því væra
menn að doka við. En rétt í þann mund að lok-
að var, tróðust menn skyndilega upp í bílana
og lýstu því yfir að mannskapurinn væri
þreyttur og pýramídinn yrði að bíða. Ekki vildi
ég láta vonbrigði mín í Ijós en dóttir Maríu,
sem síðast hafði fengið að fara með inn í göng-
in hafði þá skyndilega hrópað upp yfir sig: „Eg
svíf, ég svíf,“ og enginn efaðist um að hún sagði
satt. Það var ekki fyrr en næsta morgun að ég
vaknaði og fann hvernig bæði líkami og hugur
hafði endumærst við gönguna upp breiðgötuna
og allt sem henni fylgdi. Það lá við að gleðskap-
urinn og það, sem fyrir augun bar, lyti í lægra
haldi fyrir nýrri reynslu, sem ég hefði orðið
fyrir. I svefnrofunum vissi ég að við voram svo
létt að við svifum eins og feti ofan við jörð og
mér þótti sem það væri aðeins spurning um
þjálfun að geta gengið á vatni eins og frelsar-
inn.
Samkvæmt fyrir-
skipun frá Róm
Á undanfórnum árum hefur stórlega fleygt
fram þekkingu á tímatali mayanna, sem
bjuggu á Júkatanskaganum í Suður-Mexikó
allt fram á daga víkinga, en hurfu að því er
virðist skyndilega og tilefnislaust úr borgum
sínum og tröppuhofum, og byggingarnar urðu
margar hverjar framskóginum að bráð, þar
sem ræturnar bora sig gegnum steinveggina
og splundra þeim og svo era skógi vaxnar hæð-
ir, sem reynast vera tröppuhof eftir að hreins-
að er til. Þegar Spánverjar lögðu undir sig
landið breyttu þeir siðum og venjum lands-
manna með valdboði. Þeir lögðu mikið upp úr
því að kristna fólkið, gjöreyðilögðu rit inn-
fæddra, utan þrjár bækur björguðust, og
þröngvuðu þeim til að taka upp tímatalið, sem
notað var í Róm. Hið forna tímatal mayanna,
sem styðst við grannstöðulinn 20 til útreikn-
inga var stærðfræðilega afar hentugt og talið
fremra öðram kerfum sem þekkjast til að
reikna tíma. Ennfremur var hugsana- og trú-
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998