Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Blaðsíða 16

Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Blaðsíða 16
EFTIR FRANK PONZI Vatnslitamynd, rifin í fjóra parta, reyndist vera af Napóleon I ó hesti sínum. Rannsókn leiddi í Ijós að höfundur myndarinnar var Pétur Pétursson stórbóndi ó Hókonarstöðum ó Jökuldal og að myndin ósamt stuttri lofgjörð um keisarann er fró 1824. Niðurstaðan hlýtur að vekja margar spurningar. Hversvegna var bóndi ó Jökuldal að heiðra Napóleon með þessum hætti og hvaða fyrirmyndir hafði hann? ,.'A / æ. V/ MihrÍNt/i / IJANÚARMÁNUÐI síðastliðnum barst mér í pósti brúnt umslag með gamalli vatnslitamynd. Eftir að hafa í áranna rás verið brotið saman og flett sundur var blaðið farið í sundur í brotunum og barst mér í hendur í fjórum hlutum. A hverjum blaðhluta var hluti af sundur- limuðum hesti og knapa. Eftir að þeim hafði verið raðað saman kom í ljós prjónandi hestur og á baki hans aðsópsmikill riddari með konunglegt yfírbragð og hárkollu. Með skrautlega- dregnum stöfum var skrifað yfir myndina: „Kaiser Napoleone (Bonaparte) den furste." Uppruni myndarinnar var óljós og við fyrstu sýn benti þessi danska áletrun og framandlegt viðfangsefnið fremur til þess að hún væri útlend en íslensk. Þess vegna hafði sendandinn, roskin kona sem síðust hafði átt myndina og fannst líklegra að erlendur list- fræðingur hefði áhuga á henni en íslenskur, gefíð mér hana. Af því að ég hafði mörgu að sinna um þær mundir veitti ég þessari góðu gjöf ekki mikla athygli fyrr en nokkrum mán- uðum seinna. Þegar ég fór að athuga hana aftur þótti mér sá sem hestinn sat engu til- komuminni en áður, en um leið og ég fór að rýna betur í þetta jókst forvitnin vegna þeirra mörgu spuminga sem myndin vakti og leituðu á hugann. Hvaðan var hún komin, þessi mynd í tætlum, sem gerð hafði verið Napóleon I til lofs og dýrðar? Hver var þessi „Pietur. [Anno, g.i.a.h. Dom 1824] Pietursson, H.“ sem ætla mátti höfundinn? Hver var boðskapur mynd- arinnar annar en skjallið eitt og hverjum ætl- aður? í leit að svörum lagði ég net mín í heimilda- vötn 19. aldar í handritadeild Landsbókasafns íslands - Háskólabókasafns. Þar sem nafnið var vitað og myndin ársett upp á latínu kom brátt á daginn að hún var íslensk og margt benti til Austurlands. í vitund margra er Jökuldalsheiðin, sem er um 500 metra yfir sjávarmáli, staðurinn þar sem Bjartur í Sumarhúsum bjó á bæ sínum í skáldsögu Halldórs Laxness, „Sjálfstæðu fólki“. Ekki er örgrannt um að ódrepandi seigla og skáldeðli aðalsögupersónunnar setji enn sterkan svip á margt sveitafólkið sem enn byggir þessar slóðir. Auðvitað eiga þessar eigindir rætur að rekja miklu lengra aftur í TITILBLAÐIÐ og aftasta síðan úr eftirriti Péturs Jökuls yngri frá 1846 af „galdrabók" frá Skinnastöðum, sem seinna varð þekkt undir nafninu Hákonarstaðabók. Pietur. Anno, g.i.a.h. [gjört í anno hoc] Dom. 1824 Pieturs son. H. [HákonarBtöðuml Napóleon keisari hinn fyrsti (Bonaparte) Þú, lesandi minn, skait skoða hér vel hetju Evrópu, Sem hér er mynd af í fomírönskum búningi; Veglynd er sál hans, sjálfri sér lík í öllu - Napóleon er mikill í stríðijafnt sem friði - tímann en til Bjarts aldamótanna og hafa ræktast og erfst öld eftir öld og orðið að al- mennum eðliseinkennum bænda sem háðu harða lífsbaráttu í einhverjum afskekktustu jökuldölum landsins. Fjarlægðin og einangr- unin frá öðrum byggðum skóp ekki aðeins sérstæða einstaklinga, heldur setti líka erfða- mark sitt á bústofninn. Jökuldalsheiðin var fræg fyrir sauðféð sem hún ól á kjarngresi úr loðnum högum og þótti bera af öðru fé, en fjárkyn og sauðfjárafurðir Jökuldælinga var hvort tveggja mjög í hávegum haft og eftir- sótt um allt land. Þar lifði líka íslenski hund- urinn lengst hreinræktaður, eða fram um miðja 20. öld, og reyndist húsbændum sínum á Jökuldal trúr og tryggur í dagsins önn. Svo virðist sem seiglan og sjálfstæðið og traustið á eigin mátt og megin í bland við listnæmi og skáldhneigð hafí átt drýgstan þátt í því að bændum á Jökuldal tókst að þrauka af and- lega og líkamlega. Eins og rannsókn leiddi í ljós var höfundur vatnslitamyndarinnai- Pétur Pétursson H. (1793-1853), stórbóndi á Hákonarstöðum (sem H-ið táknar) á Jökuldal. Hann var hraustmenni að burðum og bar sig höfðing- lega og í sinni sveit var honum álitið margt til lista lagt og hann talinn hneigður fyrir stór- ræði sem sum hver virðast hafa verið á mörk- um raunveruleikans. Árið 1834 var hann ásamt félaga sínum (Jóni Ingimundarsyni í KAISER Napoleone den forste, (Bonaparte) Du her Europas helt, min Læser, ret betragt, Som her afbildet staaer i gammel gallisk dragt; Hoimodig er hans siel, sig selv til al tyng lyg - Napoleone er stor i fred som og i krig - 1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.