Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Qupperneq 16

EFTIR FRANK PONZI
Vatnslitamynd, rifin í fjóra parta, reyndist vera af
Napóleon I ó hesti sínum. Rannsókn leiddi í Ijós að
höfundur myndarinnar var Pétur Pétursson stórbóndi
ó Hókonarstöðum ó Jökuldal og að myndin ósamt
stuttri lofgjörð um keisarann er fró 1824. Niðurstaðan
hlýtur að vekja margar spurningar. Hversvegna var
bóndi ó Jökuldal að heiðra Napóleon með þessum
hætti og hvaða fyrirmyndir hafði hann?
,.'A / æ. V/ MihrÍNt/i

/
IJANÚARMÁNUÐI síðastliðnum barst
mér í pósti brúnt umslag með gamalli
vatnslitamynd. Eftir að hafa í áranna
rás verið brotið saman og flett sundur
var blaðið farið í sundur í brotunum og
barst mér í hendur í fjórum hlutum. A
hverjum blaðhluta var hluti af sundur-
limuðum hesti og knapa. Eftir að þeim
hafði verið raðað saman kom í ljós prjónandi
hestur og á baki hans aðsópsmikill riddari
með konunglegt yfírbragð og hárkollu. Með
skrautlega- dregnum stöfum var skrifað yfir
myndina: „Kaiser Napoleone (Bonaparte) den
furste."
Uppruni myndarinnar var óljós og við
fyrstu sýn benti þessi danska áletrun og
framandlegt viðfangsefnið fremur til þess að
hún væri útlend en íslensk. Þess vegna hafði
sendandinn, roskin kona sem síðust hafði átt
myndina og fannst líklegra að erlendur list-
fræðingur hefði áhuga á henni en íslenskur,
gefíð mér hana. Af því að ég hafði mörgu að
sinna um þær mundir veitti ég þessari góðu
gjöf ekki mikla athygli fyrr en nokkrum mán-
uðum seinna. Þegar ég fór að athuga hana
aftur þótti mér sá sem hestinn sat engu til-
komuminni en áður, en um leið og ég fór að
rýna betur í þetta jókst forvitnin vegna þeirra
mörgu spuminga sem myndin vakti og leituðu
á hugann. Hvaðan var hún komin, þessi mynd
í tætlum, sem gerð hafði verið Napóleon I til
lofs og dýrðar? Hver var þessi „Pietur. [Anno,
g.i.a.h. Dom 1824] Pietursson, H.“ sem ætla
mátti höfundinn? Hver var boðskapur mynd-
arinnar annar en skjallið eitt og hverjum ætl-
aður?
í leit að svörum lagði ég net mín í heimilda-
vötn 19. aldar í handritadeild Landsbókasafns
íslands - Háskólabókasafns. Þar sem nafnið
var vitað og myndin ársett upp á latínu kom
brátt á daginn að hún var íslensk og margt
benti til Austurlands.
í vitund margra er Jökuldalsheiðin, sem er
um 500 metra yfir sjávarmáli, staðurinn þar
sem Bjartur í Sumarhúsum bjó á bæ sínum í
skáldsögu Halldórs Laxness, „Sjálfstæðu
fólki“. Ekki er örgrannt um að ódrepandi
seigla og skáldeðli aðalsögupersónunnar setji
enn sterkan svip á margt sveitafólkið sem enn
byggir þessar slóðir. Auðvitað eiga þessar
eigindir rætur að rekja miklu lengra aftur í
TITILBLAÐIÐ og aftasta síðan úr eftirriti Péturs Jökuls yngri frá 1846 af „galdrabók" frá
Skinnastöðum, sem seinna varð þekkt undir nafninu Hákonarstaðabók.

Pietur. Anno, g.i.a.h. [gjört í anno hoc] Dom.
1824 Pieturs son. H. [HákonarBtöðuml
Napóleon keisari hinn
fyrsti (Bonaparte)
Þú, lesandi minn, skait skoða hér vel hetju Evrópu,
Sem hér er mynd af í fomírönskum búningi;
Veglynd er sál hans, sjálfri sér lík í öllu -
Napóleon er mikill í stríðijafnt sem friði -
tímann en til Bjarts aldamótanna og hafa
ræktast og erfst öld eftir öld og orðið að al-
mennum eðliseinkennum bænda sem háðu
harða lífsbaráttu í einhverjum afskekktustu
jökuldölum landsins. Fjarlægðin og einangr-
unin frá öðrum byggðum skóp ekki aðeins
sérstæða einstaklinga, heldur setti líka erfða-
mark sitt á bústofninn. Jökuldalsheiðin var
fræg fyrir sauðféð sem hún ól á kjarngresi úr
loðnum högum og þótti bera af öðru fé, en
fjárkyn og sauðfjárafurðir Jökuldælinga var
hvort tveggja mjög í hávegum haft og eftir-
sótt um allt land. Þar lifði líka íslenski hund-
urinn lengst hreinræktaður, eða fram um
miðja 20. öld, og reyndist húsbændum sínum
á Jökuldal trúr og tryggur í dagsins önn. Svo
virðist sem seiglan og sjálfstæðið og traustið
á eigin mátt og megin í bland við listnæmi og
skáldhneigð hafí átt drýgstan þátt í því að
bændum á Jökuldal tókst að þrauka af and-
lega og líkamlega.
Eins og rannsókn leiddi í ljós var höfundur
vatnslitamyndarinnai- Pétur Pétursson H.
(1793-1853), stórbóndi á Hákonarstöðum
(sem H-ið táknar) á Jökuldal. Hann var
hraustmenni að burðum og bar sig höfðing-
lega og í sinni sveit var honum álitið margt til
lista lagt og hann talinn hneigður fyrir stór-
ræði sem sum hver virðast hafa verið á mörk-
um raunveruleikans. Árið 1834 var hann
ásamt félaga sínum (Jóni Ingimundarsyni í
KAISER Napoleone den
forste, (Bonaparte)
Du her Europas helt, min Læser, ret betragt,
Som her afbildet staaer i gammel gallisk dragt;
Hoimodig er hans siel, sig selv til al tyng lyg -
Napoleone er stor i fred som og i krig -
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998