Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Blaðsíða 21

LOKAATRIÐI Niflungahringsins í hinni frægu uppfærslu Patrice Chéreau. Brynhildur gengur á bálið með Sigurði.
Dauði Sigurðar verður
að Ragnarökum
Þeir staðir í Niflungahringnum sem eiga
hliðstætt efni við Niflungaljóð eru aðeins þrír
talsins, allir í þriðja þætti Ragnaraka. Það er
samræða Sigurðar við hafgúurnar, sem byggist
á orðræðu Högna við svipaðar aðstæður síðar,
þegar þeir Gjúkungar halda til hinstu veislu
sinnar hjá Húnakóngi, dauði Sigurðar og það
þegar lík Sigurðar er flutt heim í konungsgarð.
I öllum tilvikum er hins vegar að fínna efnis-
þætti í þessum atriðum, sem komnir eru úr Þið-
rekssögu, en ekkert efni sem rekja má til Nifl-
ungaljóða einvörðungu.
Wagner fylgir Þiðrekssögu um ætterni
Högna, að hann sé getinn af svartálfi við
drottningu Gjúkungakonungs, og gerir hann
um leið að syni Andvara og hinni myrku hlið-
stæðu við þá Völsunga. Lýsingin á Högna,
svarthærðum, fölleitum, tröllslegum á svip og
kaldranalegum í fasi, er einnig sótt í Þiðreks-
sögu.
Ominnisdrykkurinn, sem fær Sigurð til að
gleyma Brynhildi, er hins vegar sóttur í nor-
rænar sagnir, og eins það er Sigurður skiptir
litum við Gunnar til að vaða eldinn til Brynhild-
ar. Reyndar er þar ekki talið að Gunnar brysti
hug til þess, heldur að Grani Sigurðar hafí einn
hesta verið fær um að vaða eldinn, og þann hest
gat Sigurður einn setið. Eftir dauða Sigurðar
fylgir Wagner að mestu hinni norrænu gerð
FÁAR uppfærslur Niflungahringsins hafa reynst umdeildari en aidarafmælisuppfærslan í Bayr-
euth 1976 í leikstjórn Patrice Chéreau. Hér sjást lok Valkyrjunnar. Óðinn hefur svæft Brynhildi
og slær um hana vafurloga, sem enginn fær vaðið nema sú hetja sem ekki getur óttast.
sögunnar.
Ymsum sögnum fer af hestinum Grana.
Wagner gerir ráð fyrir því að Sigurður hljóti
hann af Brynhildi, en í norrænum sögnum er
hans getið fyr-r, eins og segir í Grípisspá, og
eins og segir í viðkvæðinu að færeyska dansin-
um: „Grani bar gullið frá heiði“. I Þiðrekssögu
er Grani hins vegar hestur „í stóði Brynhildar“, *■
og fer Sigurður þangað til þess eins að sækja
hestinn að tilvísan Mímis, en ekkert segir þar
frekar af skiptum þein-a Brynhildar að því
sinni. Wagner gagnaði vist lítið svo alger skort-
ur á rómantík.
I óperunni er öllum atburðum þjappað mjög
saman. Reyndar eru allar óperur Hringsins því
marki brenndar að fylgja lögmálum Aiistóteles-
ar, og gerast hver um sig með sömu persónum á
sama tímamarki. I óperunni gefur Sigurður
Brynhildi hringinn í upphafi. Þar með er hún
orðin háð bölvun hans. Þegar hann ríður vafur-
logann til hennar í gervi Gunnars, tekur hann af
henni hringinn með valdi. Þegar hún sér síðan
hringinn á hendi Sigurðar, í öðrum þætti, er
henni ljóst að brögð eru í tafli. I báðum aðal-
gerðum sagnarinnar er það hins vegar rimma
þeirrá Brynhildar og Guðrúnar, sem öllu kemur
af stað, þegar Guðrún kemur upp um hver þátt-
ur Sigurðar hafí verið, þegar Brynhildur var
gefin Gunnari. I þýsku gerð sagnarinnar hafði
Sigurður reyndar skipt litum við Gunnar til að
svipta Brynhildi meydómi, en hún var með þeim
ósköpum að vera afrennd að afli meðan hún var
óspjölluð. Neitaði hún Gunnari hvilubragða og
lék hann á allan hátt grátt. En þegar Sigurður
hafði þvingað hana til samræðis, hafði hún ekki
meira afl en öðrum konum var áskapað.
Lok óperunnar vöfðust lengi fjTÍr Wagner. I
upphaflegu gerðinni, „Siegfrieds Tod“, gengur
Brynhildur á bálið til að sameinast Sigurði í
Valhöll. Þegar verkið tók að hlaða utan um sig
fór viðhorf Wagners til ástarinnar í því að snú- r
ast. Fyi-st jók hann epn á ástarjátningu Bi-yn-
hildar í lokaatriðinu. Ast hennar á Sigurði er þá
það eina sem skiptir máli. Hann tók þó síðar að
líta á ástin'a, eins og hún birtist í Hringnum,
sem tvírætt afl. Seinni gerð textans, sem hann
samdi árið 1856, er með afneitun Brynhildar á
veröldinni, bæði mannheimum og goðheimum,
eftir bestu forskriftum Schopenhauers. Þær
línur voru felldar niður við samningu tónlistar-
innar, en standa hins vegar í prentaðri gerð
textans.
I fullnaðargerð textans höfðu viðhorfin því
enn breyst. Eldurinn af bálinu teygir sig til
himins og eyðir líka Valhöll og goðunum. Þetta m
verða Ragnarök. Hið gamla og spillta verður að
eyðast. Wagner virðist hafa staðið í nokkrum
vanda við að skýra þennan endi út í orðum, en
tónlistin flytur okkur merkinguna ótvírætt.
Hugmyndafræði Hringsins hefur orðið tilefni
margra lærðra greina. Sannast sagna er þá oft
leitað langt yfir skammt. Hugmyndir Völuspár
og Snon-a um bölvun gullsins eim rót verksins
og sú lausn sem Wagner fann að lokum á endin-
um er sótt í lokaerindin í Völuspá.
Höfundurinn er lögreglumaSur í Reykjavík.
STUTT EFNISYFIRLIT NIFLUNGAHRINGSINS
Rinargullið
1. atriði: Rínarmeyjar gæta gullsins í djúpum
fljótsins. Dvergurinn Andvari leitar eftir ást-
um þeirra, en þær leika hann grátt. Hann
kemst að því að sá sem afneitar ástinni getur
smíðað sér þann hring úr gullinu, sem færa
mun honum vald og auð. Þá rænir hann gull-
inu og hefur á brott með sér.
2. atriði: Jötnarnir hafa smíðað Oðni höll og
eiga að fá Freyju fyrir. Hann hefur treyst á að
Loki finni ráð til að gjalda borgarsmíðina á
annan veg. Loki segir viðstöddum frá ráni
gullsins og smíði hringsins og jötnarnir segj-
ast gera sér þau laun að góðu. Þeir taka þó
Freyju með til tiyggingar og þá þegar gerast
goðin gömul og grá. Því er það eitt til ráða að
Oðinn tekur Loka með sér til Niflungaheims
til að freista þess að ná gullinu.
3. atriði: Andvari hefur smíðað sér hringinn
og kúgar svartálfa alla. Mímir, bróðir hans,
hefur orðið að gera honum ægishjálm, en sá
sem ber hann fær breytt sér í allra kykvenda
líki. Þeir Óðinn og Loki ná að ginna Andvara
og hneppa hann í bönd. Síðan flytja þeir hann
með sér til uppheima.
4. atriði: Andvari verður að gjalda fyrir frelsi
sitt, fyrst glóanda gull, síðan ægishjálminn og
loks hringinn. Þá leggur hann á að hringurinn
verði hverjum þeim höfuðsbani er eigi. Óðinn
tekur til sín hringinn og hyggst halda honum
eftir þegar æsir gjalda gullið fyrir Freyju, en
lætur hann af hendi nauðugur þegar völvan
Jörð varar hann við álögunum. Jötnarnir deila
um gullið, Fáfnir drepur bróður sinn og sölsar
allt til sín, og þegar goðin halda um Bifröst til
Valhallar heyrast kveinstafir Rínardætra neð-
an úr dalnum.
Valkyrjan
1. þáttur: I vonskuveðri kemst Sigmundur
Völsungsson vopnlaus við illan leik til húsa
Hundings. Húsfreyja veitir honum beina, en
þegar bóndi hennar kemur verður honum
brátt ljóst að gesturinn er banamaður ætt-
menna hans. Náttvíg eru morðvíg og því fær
gesturinn að bíða morguns. Húsfreyja stingur
bónda sinn svefnþorni og heldur til nátt- fund-
ar við gestinn. Hún segir honum frá sverðinu
sem karl einn eineygur hafði komið með i
brúðkaup hennar og rak í stokkinn sem bar
húsin uppi, en enginn náði að draga það út. Að
lokum þekkir Sigmundur aftur Signýju, syst-
ur sína, og þegar hann hefur brugðið sverðinu
úr stokknum halda þeim engin bönd eða siðir
lengur.
2. þáttur: Þau Völsungasystkin eru börn Óð-
ins við mennskri konu, ætluð til að ná hringn-
um aftur, svo að honum verði skilað í Rínar-
djúp á ný. Valkyrjurnar gat Óðinn við Jörðu
til að safna saman hetjum gegn hinum myrku
öfium. Frigg krefst þess hins vegar að Sig-
mundi sé refsað fyrir þá blóðskömm sem hann
drýgði, sverðinu sé eytt fyrir honum og hann
hljóti bana. Óðinn verður undan að láta, en
Brynhildur valkyrja, dóttir hans, óhlýðnast og
hyggst veita Sigmundi sigur. Óðinn verður þá
sjálfur að grípa í taumana, sundra sverðinu og
veita syni sínum bana.
3. þáttur: Brynhildur kemur með Signýju á
fund valkyrjanna, systra sinna, og leitar ásjár.
Hún segir Signýju að hún beri son undir belti
eftir bróður sinn, og sá verði allra kappa
fremstur. Því skuli hún forða sér, en sjálf
kveðst hún bíða refsingar Óðins. Hann leggur
það á hana að sofa á fjallstindi umlokin vafur-
loga, þar til sá kappi vaði logann til hennar
sem ekki óttast neitt.
Sigurður
1. þáttur: Mímir, bróðir Andvara, hefur alið
Sigurð upp í helli einum í skógi, en móðir hans
lést er hún ól son sinn. Hann væntir þess að
Sigurður nái að vinna Fáfni, sem liggur í
drekalíki á gullinu. En áður þarf hann að
smíða á ný sverðið sem brast. Til þess skortir
hann kunnáttu. Þá kemur til hans karl eineyg-
ur, er Vegtamur nefnist, ginnir hann til gátu-
leiks og vinnur þar höfuð hans. Hann skilur
við Mími með þeim orðum að sá einn geti
smíðað sverðið, sem ekkert óttast. Það er því
Sigurður sem smíðar sverðið í fávisku sinni,
en Mímir leggur á ráð um að drepa fósturson-
inn þegar drekinn er unninn.
2. þáttur: Andvari bíður við bæli Fáfnis í von
um að fá einhvern veg færi á hringnum, þegar
Vegtamur karl, sem er Óðinn í dulargervi,
kemur og segir þá Sigurð og Mími á leiðinni.
Mímir skilur Sigurð eftir við hellismunnann
og gauragangurinn í stráksa vekur Fáfni af
blundi. Fer svo að Sigurður vinnur á drekan-
um, en er hann sleikir blóð hans af hendi sér
fær hann numið hugsun manna og eins fugla-
mál. Hann kemst að þvi að Mímir situr um líf
hans og drepur því ófétið, og að ráði söngfugls
á gi-ein hirðir hann hringinn og ægishjálminn
og heldur á brott til að finna meyna sem ligg-
ur sofandi innan loganna háu.
3. þáttur: Vegtamur ríður loft og láð til að
leita spásagnar hjá völvunni, en hún vill fátt
segja honum. Hann kveðst þá munu láta hinni
nýju kynslóð eftir vald sitt til endurlausnar
heiminum. Völvan sekkur í jörðu en sá eineygi
stendur eftir til að mæta Sigurði. Sigurður
sundrar óttalaus spjóti hans og veður logana
ótrauður. Hann vekur valkyrjuna með kossi
og saman fagna þau sólbjörtum degi.
Ragnarök
1. þáttur: Örlaganornirnar þrjár vita að komið
er að skapadægrum. Sigurður kveður Bryn-
hildi, veitir henni hringinn sem tryggðagjöf og
heldur suður um Rín. Þar ríkir Gunnar yfir
ætt Gjúkunga, en Högni, bróðir hans sam-
mæðra, er sonur Andvara, getinn til að ná
hringnum á vald föður sínum. Þeir bera Sig-
urði óminnisdrykk. Ginna hann til að skipta lit-
um við Gunnar og vaða síðan vafuriogann til að
vinna Brynhildi sem brúði til handa Gunnari.
Ein af valkyrjunum kemur til Brynhildar og
biður hana láta af hendi hringinn í hendur
Rínarmeyjum, svo veröldin megi bjargast. En
hún vill ekki selja af hendi gjöf Sigurðar. Þá
kemur Sigurður í líki Gunnars, veður logana
og nemur Brynhildi brott með sér. Hringinn
tekur hann af henni.
2. þáttur: Nú þykir þeim feðgum, Högna og
Andvara, allt ganga sér í hag. Gunnar færir
Brynhildi heim sem brúðarefni, en Sigurður
kemur fyrr og fagnar þeim með heimamönn-
um. Brynhildur þykist illa svikin, og þeim
mun meir er hún sér að Sigurður ber hringinn
á hendi. Hún krefst hefnda og Högni heitir þá
atbeina sínum. Gunnar verður nauðugur vilj-
ugur að gjalda því samþykki.
3. þáttur: Sigurður er ginntur á veiðar og Rín-
armeyjar reyna að fá hann til að láta hringinn
af hendi, en árangurslaust. Högni ber honum
drykk sem færir honum minnið á ný, og er
Sigurður minnist þess hvernig hann vakti
Brynhildi af svefni rekur Högni hann spjóti í
bakið. Þeir Gjúkungar bera lík Sigurðar heim,
en Brynhildur lætur hlaða bálköst. Þá segir
hún öllum að Sigurður var frumver hennar,
gengur á bálið til hans og lætur brenna sig
með honum. Högni reynir að ná hringnum, en
þær Rínarmeyjar draga hann og hringinn með
sér í árdjúpin. Eldurinn teygir sig til himins
og logum slær um Valhöll. Allt hið gamla
brennur, en lokatónar verksins boða nýjan og
betri heim.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998 21