Alþýðublaðið - 17.03.1995, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
HELGIN 17.-19. MARS 1995
■ Nú er kosið um lífskjör þjóðarinnar við aldaskiptin
segir Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra og formaður
Alþýðuflokksins í viðtali við
Sæmund Guðvinsson.
Um leið og ég settist í stól í stofu
hjá Jóni Baldvin á Vesturgötunni vor-
um við famir að tala um fjölmiðla.
Hann taldi þá flesta vanrækja upplýs-
ingahlutverk sitt og setja mál í sam-
hengi. Málin væru ekki skýrð heldur
tekið við linnulausri gagnrýni þar
sem stjómmálamenn væm rakkaðir
niður. „Það má heita kraftaverk með
suma af okkur sem höfum fengið
þessa meðferð, að við skulum vera
uppistandandi þrátt fyrir allt. Þetta á
að vísu bara við um þá stjómmála-
menn sem eitthvað kveður að því það
er fullt af mönnum á þingi sem em
ekki stjómmálamenn. Þeir em bara
sendir þangað sem fulltníar sérhags-
muna,“ sagði Jón Baldvin. Eftir
nokkrar ílrekari umræður um þetta
efni gátum við byrjað á byrjuninni,
það er að segja upphafið að pólitísk-
um áhuga Jóns Baldvins.
,Ætli ég haff ekki dmkkið í mig
áhugann á stjómmálum með móður-
mjólkinni. Karl faðir minn var einn
umdeildasti stjómmálamaður lands-
ins á sinni tíð. Eg ólst upp við að það
væri eðlilegt að búa við galeiðuþræl-
mig fram úr Kommúnistaávarpinu
við 12 ára aldurinn. Partur af ung-
lingsuppreisninni gegn föðurímynd-
inni var að ég gerðist marxisti og tók
það mjög alvarlega. Eg las mér til
óbóta í þeim gervivísindum fram eft-
ir menntaskólaámm.“
Sagði sig úr skóla
og keypti píanó
Er það rétt að þú hafir sagt þig
úr Menntaskólanum í Reykjavík?
,Já. Eg sagði mig úr skóla í fimmta
bekk vegna þess að mér fannst þessi
lærði skóli gefa byltingarsinnuðum
fræðimönnum steina fyrir brauð.
Hugmyndin var að gerast fúllnuma í
marxistum fræðum. íslensku og tón-
list. Atli Heimir gerðist ráðgjafi
minni við vali á pfanói sem ég festi
kaup á fyrir sumarhýmna. Eg æfði
mig síðan sex tíma á dag á píanó en
komst að þeirri niðurstöðu að ég yrði
seint konsertpíanisti. Örlög píanósins
urðu þau, að einhvem tímann þegar
mér varð peninga vant við háskóla-
nám í Edinborg seldi ég píanóið og
lifði á andvirðinu í hálft ár. Þrátt fyrir
I„Ég ólst upp við galeiðuþrældóm
stjórnmálamanns en íslensk
pólitík var ekki nógu stór fyrir
okkur feðga báða.
dóm stjómmálamanns. Móðir mín
var ekki síður pólitísk og er enn, 92
ára gömul. Hún fylgist með öllu og
hefur mótaðar skoðanir á öllu. Þar
sem samúræinn Hannibal var lítið
heima hafði ég meira andlegt sam-
neyti við móður mína. Hún var á sín-
um tíma í framboði í Norður-ísafjarð-
arsýslu og munaði níu atkvæðum að
hún kæmist á þing. Það er því ekki
langt að sækja áhuga á stjómmálum
og umhverfið hvatti fremur en latti.
Heimilið var opið hús og miðstöð ísa-
fjarðarkrata. Pólitík á fsafirði var ekki
sunnudagaskóli."
Faðir þinn rakst illa í fiokki. Hef-
ur þú verið alþýðuflokksmaður frá
upphafi?
Æg held ég hafi byrjað að stauta
A-mynd: E.ÓI.
nokkrar frátafir vegna æfinga á hljóð-
færið tók ég stúdentspróf frá MR
1958.“
Hvenær bilaði trúin á marxis-
mann?
„Veturinn sem ég æfði mig á pí-
anóið komst ég í bók Djilasar, Hin
nýja stétt, sem er líklega fyrsta ritið
sem ég las þar sem flett er ofan af
ósannindunum um hina sovésku
þjóðfélagstilraun, í hans tilviki út frá
reynslu Júgóslava. Þá kviknuðu
fyrstu efasemdimar. Flestir ungir
menn em róttækir í einhveijum skiln-
ingi. Hinn heimafengni baggi minn
og annarra af minni kynslóð var þessi
upphafni þjóðemissósíalismi svokall-
aðra vinstri skálda eins og Kiljans,
Þórbergs og fleiri. Ósannindavaðall
þeirra og bemskar sjálfsblekkingar
um Sovétið, sem þeir ástunduðu f ald-
arfjórðung, var meðtekið af ungu og
gagnrýnislitlu ungu fólki sem sann-
leikur. Þetta brenglaði pólitíska vit-
und tveggja kynslóða á Islandi því
menn mgla saman talentu skáldsins
og pólitískri glópsku hans.“
Póiitísk matareitrun
„í sjötta bekk las ég eina bók sem
hefur haft varanleg áhrif á mínar lífs-
skoðanir. Það var bókin Framtíð jafn-
aðarstefnunnar eftir Anthony Cross-
land sem seinna varð vinur Islend-
inga af því hann leysti fiskveiðideil-
una 1976 á samningafundum með
Matthíasi Bjamasyni. Eftir að hafa
melt niðurstöður bókarinnar var ég
eiginlega búinn að segja skilið við
marxismann. Síðan innsiglaðist þetta
í ferð á fyrsta eða öðm ári mínu sem
námsmaður um Austur-Evrópu þar
sem ég gerði mér ljóst að þetta vom
sósíalfasistísk lögregluríki þar sem
öllu hafði verið snúið öfugt. Frá þess-
um tíma hef ég verið sósíaldemókrat
að lífsskoðun. En því miður er það
svo, að enn í dag er sjálfsblekking og
lífslygi marxismans að þvælast íyrir
mörgum góðum manni og er eins og
lifandi lík í lest vinstri hreyfingarinn-
ar undir yfirbreiðslu Alþýðubanda-
lagsins. Jafnvel þótt menn þykist nú
vita betur hafa þeir aldrei haft andleg-
an kjark og heiðarleika til að gera upp
þessa fortíð og aldrei lært neitt af
reynslunni. Þetta er eins konar pólit-
ísk matareitmn."
Hvers vegna varst þú svona lítið
áberandi í stjórnmálavafstri föður
þíns?
„Ég hafði komist að þeirri niður-
stöðu að íslensk pólitík væri ekki
nógu stór fyrir okkur feðga báða og
leit svo á að ég væri í pólitískri útlegð.
Náði þó því að sameina Hannibalist-
ana og kratana á ísafirði í bæjarmál-
um sem ég tók þátt í mér til ánægju í
átta ár meðan ég var skólameistari. Á
gamalsaldri vann Hannibal sinn
stærsta kosningasigur en honum var
ekki lagið að vinna úr sigri. Ég er
betri að vinna úr sigri og jafnvel tæpri
stöðu. Faðir minn klúðraði sigrinum.
Hefði hann haldið rétt á málum hefði
hann átt þess kost að drífa í samein-
ingu við Alþýðuflokkinn og jafnvel
átt kost á að verða forsætisráðherra."
Hvenær gekkst þú formlega í Al-
þýðuflokkinn?
„Það var undir merkjum Vilmund-
ar Gylfasonar árið 1976 og þar með
hófust afskipti mín af landsmálum.
Ég fór í prófkjör á móti Sighvati og
tapaði með glæsibrag en tók annað
sætið fyrir vestan og barðist með hon-
um við kosningarnar 1978. Þá vann
flokkurinn sinn stærsta kosningasigur
síðan árið 1934 og fékk 14 þingmenn.
En þessi reynslulitli þingflokkur
kunni ekki fótum sínum forráð og
enginn nennti að hafa vit fyrir honum.
Flokkurinn álpaðist þvf í ríkisstjóm
undir forsæti Ólafs Jóhannessonar
eftir að hafa háð frækilega kosninga-
baráttu um nýja pólitík gegn fram-
sóknarmönnum.“
Gengi Alþýðuflokksins lækkaði
ört í kjölfarið en að sama skapi fór
vegur þinn vaxandi innan flokks-
ins. Hvað olli því?
I„Sá sem tekur afstöðu knýr aðra
til að taka afstöðu."
„Alþýðullokkurinn var við dauð-
ans dyr 1983 þótt hann væri í stjóm-
arandstöðu gegn ríkisstjóm Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks.
Ég hef stundum sagt í gamni að ég
hefði aldrei orðið formaður Alþýðu-
flokksins nema vegna jress að flokk-
urinn var kominn í þá stöðu að hann
var að beijast fyrir lífi sínu og var
þess vegna reiðubúinn að taka
áhættu. Eg fór á þing 1982 þegar
Bjöm Jónsson hætti og var síðan kos-
inn á þing 1984 og formaður flokks-
ins sama ár.“
Hundleiddist þingsetan
Hvernig kom það þér fyrir sjón-
ir að taka sæti á Alþingi?
„Þingið er ekki staður til að hafa
áhrif. Eg dreg enga dul á það að mér
hundleiddist þingsetan. Éyrir mann
sem telur sig hafa mikið erindi í pólit-
ík er ræðustóll Alþingis vitlaus staður
og oftast nær vitlaus stund. Ég er ekki
málþófsmaður og get ekki lagt það á
mig að gera það að inntaki lífs míns
að spilla tíma annarra. Eftir að ég var
orðinn formaður brá ég á það ráð að
fara með mína pólitík út um landið í
hundrað funda ferðina. Þar náði ég
milliliðalaust til fólks. Þetta varð til
þess að flokkurinn var kominn með
25 til 30 prósenta fylgi í skoðana-
könnunum fyrir kosningamar 1987.
Nokkmm vikum fyrir kosningar varð
hins vegar slys. Albert Guðmundsson
var rekinn úr ríkisstjóm og í því til-
fmngaumróti var búinn til flokkur af
pólilískum skyndikynnum. Flokkur-
inn byrjaði upp í skýjunum eins og
Jóhanna en af því hann varð til nokkr-
um vikum fyrir kosningar tókst hon-
um ekki að tapa nema niður í tíu pró-
sent fylgi. Þetta tók vind úr okkar
seglum og þýddi að stjómarmyndun-
arviðræður urðu mjög erfiðar. En frá
og með þeim tíma hefur Alþýðu-
flokkurinn verið í ríkisstjórn."
Þú ert búinn að vera ráðherra
síðan 1987. Getur þú hugsað þér að
verða óbreyttur þingmaður cf sú
staða kemur upp eftir kosningar að
Alþýðuflokkurinn fari ekki í ríkis-
stjórn?
, Já. Ég á enn ólokið ýmsum erind-
um í pólitík. Þau em einkum tvenn.
Að leiðsaga mína þjóð inn í Evrópu-
sambandið og að skila keflinu til
ungrar kynslóðar undir þeim for-
merkjum, að sameining jafnaðar-
manna á grundvelli nútímalegrar
jafnaðarstefnu um þau mál sem við
eigum að berjast fyrir, hafi þokast vel
á veg. Ef þetta tvennt lekst get ég far-
ið að hægja á.“
Höfum ekki verið í vari
Menn virðast annað hvort vera