Alþýðublaðið - 07.12.1995, Blaðsíða 14

14
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
HELGIN 7. - 10. DESEMBER 1995
Framtíð Rússlands ræðst ekki í Moskvu heldur úti í héruðum landsins sem verða æ
sjálfstæðari, segir Jón Baldvin Hannibalsson fyrrverandi utanríkisráðherra í mjög
athyglisverðri grein um ástandið í Rússlandi.
Milli vonar
og ótta
„Rússneski herinn samanstendur nú af 600 þúsund liðsforingjum, án hermanna. Ástandið er svo slæmt að
Moskvustjórnin hefur sent 43 þúsund glæpamenn, sem lokið hafa fangavist, til að fylia upp í eyðurnar," seg-
ir Jón Baldvin í grein sinni.
ER JELTSÍN búinn að vera?
Mun vanheilagt bandalag komm-
únista og þjóðemissinna ná meiri-
hluta í rússnesku dúmunni eftir
kosningamar í desember? Þýðir það
endalok „umbótastefnunnar" eða
kemur upp þrátcili milli forsetans
og þingmeirihlutans, sem endar
með valdatöku hersins (Pinochet-
módelið)? Verður Lebed hershöfð-
ingi næsti forseti Rússlands - með
stuðningi valdahópa í héruðum
Rússlands, sem vilja losna undan
oki Moskvu? Mun rússneski herinn
láta til skarar skríða og hemema
Eystrasaltslöndin á ný, ef Austur-
Evrópuríkin verða tekin inn í
NATO?
Þetta em nokkur dæmi um þær
spumingar sem menn ræddu sín í
milli, bak við tjöldin, á nýlegri
NATO-ráðstefnu í Vilrnus um ör-
yggismál Eystrasaltssvæðisins.
A ráðstefnuna mættu fyrirlesarar
frá höfuðstöðvum NATO. Þar vom
einnig fulltrúar stjómvalda og þjóð-
þinga frá Eystrasaltsríkjunum, Mið-
og Austur-Evrópuríkjum og nokkr-
um íyrrverandi Ráðstjómarlýðveld-
um svo sem Hvíta-Rússlandi, Ukra-
ínu, Moldóvu og Khasakstan. Full-
trúar frá Rússlandi, sem áður höfðu
boðað komu sína, létu hins vegar
ekki sjá sig.
Það sem er frásagnarvert af þess-
ari ráðstefnu er ekki það sem heyrð-
ist frá embættismönnum NATO í
formlegum ræðum. Ræða þeirra
var loðmulla í embættismannastíl,
án merkingar eða niðurstöðu. Öðm
máli gegndi um fræðimenn, sem
starfa við rannsóknarstofnanir og
töluðu á eigin ábyrgð. Einn þessara
fræðimanna, Phillip Petersen, hjá
Potomac Foundation, vakti sérstaka
athygli viðstaddra. Viðfangsefni
hans var samskipti miðstjómarinnar
í Moskvu og héraðsstjómanna í
hinu víðlenda Rússlandi sem telja
alls 87 einingar. A þessum þremur
ámm hefur Petersen átt við viðtöl
600 leiðtoga í héraðsstjómum og
forystumenn fyrrverandi Ráðstjóm-
arlýðvelda, sem em 15 talsins. Nið-
urstöður hans em um margt allt aðr-
ar en þeirra Kremlólóga, sem halda
sig í Moskvu og skilja Rússland út
frá bæjardymm Kremlveija.
Niðurstöður Petersens urðu til-
efni heitra umræðna ráðstefnugesta
bak við tjöldin, enda stungu þær
mjög í stúf við hefðbundna og opin-
bera söguskoðun á ástandi mála í
Rússlandi.
RAUÐI ÞRÁÐURINN í orð-
ræðu manna frá Austur-Evrópu og
Eystrasaltslöndum var þessi: Okkur
er lífsnauðsyn að tryggja framtíðar-
öryggi okkar með aðild að ESB og
NATO. Dragist það von úr viti get-
ur það orðið um seinan. Þeir bentu á
að verstu eríiðleikamir við um-
skiptin frá kommúnískri nýlendu-
stjóm til markaðskerfis og lýðræðis
væm nú að baki. Hmn þjóðarfram-
leiðslu hefði verið stöðvað. Verð-
bólga væri að verða viðráðanleg.
Gjaldmiðlar væm traustir og not-
hæfir í viðskiptum. Einkavæðing
væri komin vel á veg - svo að ekki
yrði aftur snúið. Löggjöf, sem
tryggði vemd eignarréttar, erlendar
íjárfestingar og eðlilega viðskipta-
hætti, væri komin á. Erlend íjárfest-
ing væri komin á skrið. Hagvaxtar-
horfur væm góðar. Þeir vom al-
mennt sammála um að Eystrasalts-
svæðið yrði fyrirsjáanlega mesta
hagvaxtarsvæði Evrópu á næstu
áratugum - ef friðsamleg þróun
héldist.
En þetta EF olli að þeirra mati
gríðarlegri óvissu. Sú óvissa var
annars vegar tengd framtíð Rúss-
lands og hins vegar því sem þeir
kölluðu „skort á pólitískri forystu"
af hálfu Evrópusambandsins og
NATO. Það hættulegasta sem
hugsast gæti fyrir Austur-Evrópu
og Eystrasaltssvæðið væri þessi
viðvarandi óvissa um framtíðina.
Það væri betra fyrir afla aðila, þar
með talið Rússland, að binda endi á
óvissuna. Það verður aðeins gert
með bindandi ákvörðunum um
stækkun ESB og NATO. Þess
vegna vildu menn heyra skýr svör
frá fulltrúum aðalstöðva NATO -
en fengu diplómatíska þvælu - loð-
mullu.
Ætla foiystumenn Evrópusam-
bandsins að sitja í mörg ár á ríkja-
ráðstefnu að rífast um landbúnaðar-
styrki og fjölda kommissara, á sama
tíma og 100 milljónir Austur-Evr-
ópubúa bíða milli vonar og ótta um
svör við aðildarumsóknum sínum?
Ætla foiystumenn ESB og
NATO að láta Boris Jeltsín og hem-
aðarforystuna í Moskvu hræða sig
frá því að taka umræddar ákvarðan-
ir, sem þó eru tvímælalaust í þágu
lýðræðis og öryggis í álfunni?
Eru Vesturveldin að gera sömu
mistökin gagnvart Jeltsín og þau
gerðu áður gagnvart Gorbatsjov?
Nefnilega að það megi ekkert gera
til að styggja Jeltsín, því að það
verði vatn á myllu „harðlínuafl-
anna“ (kommúnista og þjóðemis-
fasista). Em menn búnir að gleyma
því að Gorbatsjov var undir lok fer-
ils síns orðinn fangi harðlínuaflanna
og það þurfti Boris Jeltsín til að
bjóða þeim byrginn og knýja fram
breytingar?
Fulltrúar Eystrasaltslandanna
vom með lífið í lúkunum vegna ný-
legra upplýsinga um áætlanir á
borðum rússneska herráðsins um
hemám og yfirtöku Eystrasaltsríkj-
anna, í því tilviki að NATO sam-
þykkti aðild Austur-Evrópuríkj-
anna.
ÞETTA LEIDDI til mikilla um-
ræðna um stöðu „nýlendustjómar-
innar í Moskvu“ og hinna nýju
valdamiðstöðva í hémðum og hér-
aðsbandalögum vítt og breitt um
Rússland.
Á það var bent að Moskva hefur
aldrei verið annað en nýlendustjóm,
sem beitt hefur valdi til að fara ráns-
hendi um auðlindir héraðanna.
Megintilgangur hers og lögreglu
hefur verið að beita kúgunarvaldinu
innanlands. En nú er svo komið að
það er ekki bara að Boris Jeltsín sé
búinn að vera: Moskvuvaldið er að
hmni komið. Það gefur út tilskipan-
ir sem enginn fer eftir. Valdahóp-
amir í hémðunum líta á Moskvu
sem höfuðóvin sinn. Moskva hefur
ekki lengur einokun á því að beita
ofbeldi innan ríkisins.
Líturn á herinn sem dæmi. Hann
byggir á herskyldu. Síðastliðin ár
hefur ekki einn einasti einstaklingur
hlýtt herskyldu í tveimur stærstu
borgum Rússlands. Herskyldan
skilar hins vegar um það bil 60% ár-
angri í héruðunum. En meirihluti
þeirra hermanna er í þjónustu hér-
aðsstjómanna, sem em að byggja
upp stofhanir sínar - til vamar
Moskvuvaldinu. Þegar Jeltsín þurfti
á vopnuðum liðsstyrk að halda til
að kveða niður uppreisnartilraun
Kaspúlatovs og Rútskojs í gamla
þinginu, varð hann að leita til hér-
aðsstjómanna.
Rússneski herinn samanstendur
nú af 600 þúsund liðsforingjum, án
hermanna. Ástandið er svo slæmt
að Moskvustjómin hefur sent 43
þúsund glæpamenn, sem lokið hafa
fangavist, til að fylia upp í eyðumar.
Meira en helmingur af flugvöllum
hersins er óstarfhæfur, meðal ann-
ars vegna skorts á eldsneyti.
Vopnabúnaður hemámsliðsins í
Austur-Evrópu liggur í gríðarlegum
mslahaugum, sem ryðga niður rétt
eins og rússneski flotinn í Múrm-
ansk. Þessi her eyðir nú seinustu
kröftunum í að leggja Chetsnyju í
rúst, auk þess sem hann hefur uppi
hótanir um íhlutun í grannríkjunum
til þess að halda vemdarhendi yfir
25 milljónum Rússa sem þar búa.
Þeir gleyma því að meira en 25
milljónir manna, sem ekki em af
rússnesku þjóðemi, búa innan
landamæra Rússlands.
Boris Jeltsín: Rúinn trausti og
vonlaus um endurkjör sem forseti
Rússlands.
NIÐURSTÖÐUR? Boris Jeltsín
er rúinn trausti og er vonlaus um
endurkjör sem forseti Rússlands.
Vesturveldin eiga ekki að miða
stefnu sína við það að Jeltsín sé ein-
hvers konar haldreipi umbóta og
skásti kosturinn til að koma í veg
fyrir valdatöku kommúnista og
þjóðemissinna. Stjómkerfið í
Moskvu er hmnið. Rússlandi verð-
ur ekki bjargað með valdbeitingu
gamla nýlendukerfisins í Moskvu.
Almenningur í Rússlandi hefúr
upplifað breytingamar hingað til
sem hran lífskjara og niðurlægingu,
á sama tíma og fámennur hópur úr
gömlu kommúnistafoiystunni hefur
makað krókinn. Að vemlegu leyti
er þar um að ræða einkavædda
glæpamenn sem áður vom ríkis-
reknir glæpamenn.
Vonin um að Rússland nái sér á
strik og geti þróast í átt til efnahags-
framfara og lýðræðis er við það
bundin að héraðsstjómimar valdi
verkefnum sínum og fái ósvikið
umboð kjósenda til breytinga. Það
mun gerast í andstöðu við Moskvu-
valdið. Og það tekur áratugi, áður
en svör fást við spumingunni, hvort
það tekst.
Rússneski herinn er fyrst og
ffernst innlent kúgunarafl. Hótanir
frá Moskvu um að hemum verði
beitt til að koma í veg fyrir að Aust-
ur-Evrópa og Eystrasaltsríkin gangi
í ESB og NATO, á ekki að taka al-
varlega. Hins vegar eiga Vestur-
veldin að beina stuðningi sínum að
valdahópum í héraðsstjómum og
fyrrverandi lýðveldum Ráðstjómar-
ríkjanna. Þar er að finna einu aðil-
ana sem leitað geta lýðræðislegs
umboðs kjósenda sinna fyrir efna-
hagslegum umbótum og framför-
um og gætu hugsanlega valdið
verkefninu. Það versta sem Vestur-
veldin geta gert er að viðhalda
tómarúminu - og þar með óviss-
unni. ■
Höfundur er formaöur Alþýöuflokksjns og
fyrrverandi utanríkisráðherra.
Umsagnir
Hrafns
Jökulssonar og
Kolbrúnar
Bergþórsdóttur
um bækur
Kristín Marja Baldursdóttir:
Mávahlátur
Mál og menning 1995
Mávahláturer fyrsta skáldsaga Krist-
ínar Marju Baldursdóttur. Þetta er
saga sem einkennist af miklu hug-
myndaríki og ólgar af fyndni og fjöri. I
verkinu sitja konur í öllum aðalhlut-
verkum og stjórna atburðarás af festu
og öryggi. Karlarnir vappa um sögu-
sviðið, yfirleitt fremur vitgrannir, gera
sér aldrei alminnilega grein fyrir því
hvað um er að vera, en lifa í þeim
hrapalega misskilningi að þeir ráði
eigin örlögum. Þeir vanmeta vald
kvennanna og enda því sem fórnar-
lömb þeirra. Það erenginn rembingur
í þessu verki. Enginn tilgerð. Verkið er
skrifað af sannri frásagnargleði, í létt-
um og liprum stíl. Bókin er bráðfyndin,
en kímnin hefur stundum á sér napran
blæ. Persónusköpun er einkar vel
heppnuð, en persónugallerí bókarinn-
ar eru margbreytilegt og litríkt. Sögu-
sviðið er sjávarþorp í upphafi sjötta
áratugarins og höfundi hefurtekist að
skapa trúverðugt andrúmsloft og laða
stemmningar liðins tíma. Þetta er vel
unnin skáldsaga, hugmyndarík.fyndin
og sérlega skemmtileg.
Kolbrún Bergþórsdóttir.
Einar Már Guðmundsson:
í auga óreiðunnar
Mál og menning 1995
í nýrri Ijóðabók er engu líkara en Ein-
ar Már hafi fyllst gráum Ijóðfiðringi -
fortíðarþrá, nostalgíu. Það er einsog
Einar Már sé að reyna að yrkja einsog
Einar Már. Útkoman er í hæsta máta
pínleg. Ljóð Einars Más 1980 voru
háðsk og ófyrirleitin - nú einkennast
þau af ólundarlegu nöldri. Ljóð hans
voru töff - nú er þau álíka púkaleg og
tiskan í gær. Ljóð hans voru sannar-
lega fersk - nú ber hann á borð fyrir
okkur uppislægjumyglur. Ljóð hans
voru heróp gegn hinu viðtekna - nýju
Ijóðin minna helst á þreytulegar
lummur í lesendadálkum blaðanna. I
besta falli minnir skáldskapurinn á
hugmyndasnauðan leiðarahöfund.
Vandamál Einars Más er hinsvegar
ekki í reynd fólgið í því að hann hafi
svona margar skoðanir að koma á
framfæri - heldur að hann telur sig
þurfa að hafa einhverjar skoðanir. Ein-
ar Már Guðmundsson er sá höfundur
íslenskur sem einna mestar kröfur eru
gerðar til. Vitanlega geta allir gert sig
seka um örlítil gráfiðruð hliðarspor, en
við væntum þess að þau séu ekki gerð
að opinberu hneyksli með því að aug-
lýsa þau upp sem meiriháttar afrek.
Hrafn Jökulsson.