Alþýðublaðið - 14.12.1995, Blaðsíða 23

HELGIN 14.-17. DESEMBER 19yb
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
23
Einsog gengur
Hrafn Jökulsson skrifar
Minnisblöð frá Sarajevo
Um daginn var ég að grúska í ýmislegum
pappírum sem ég var búinn að steingleyma,
hafði einhvemtíma sett þá ofan í kassa, lok-
að kassanum og síðan farið að hugsa um eitt-
hvað annað. En um daginn opnaði ég þenn-
an kassa af rælni, og sjá: Þama var kveð-
skapur síra Björns í Sauðlauksdal og sömu-
leiðis Mikaels Mathiesens. (Sá síðamefndi
var forfaðir minn og bjó austur á Mjóanesi
sitthvom megin við aldamótin 1800. Nei, ég
er ekkert skyldur þeim.) Fleira kom uppúr
kafinu: bréf, margvíslegar orðsendingar,
ljósmyndir. Minningar. Ég var orðinn þægi-
lega nostalgískur þegar ég rakst á stórt, brúnt
umslag. Á umslagið var skrifað: Samtal við
dr. Predrag Finci. Sarajevo, september 1992.
Ég fór á sínum tíma til Sarajevo í því
skyni að leita uppi dr. Predrag Finci. Ég
hafði lesið grein eftir hann í The European
þarsem hann skrifaði um lífíð og dauðann í
Sarajevo. Þetta var fjórum mánuðum eftir að
umsátrið hófst: grein hans var, fyrirgefið kli-
sjuna, einsog seiðmögnuð sálumessa - mín-
us sáluhjálp og heilaga von.
Það tók talsverðan tíma að finna dr. Finci.
Jú, sögðu kunningjar mínir á sjónvarpsstöð-
inni í Sarajevo, við vitum hver hann er, en nú
um stundir er ekki hlaupið að því að hafa
uppá fólki hér í borg. Mér lá svosem ekkert
á, og þar að auki höfðu einhverjir króatískir
fólar skotið niður ítalska birgðaflugvél og
þessvegna var ekkert flogið til Sarajevo
næsta mánuðinn. Serbar, fyrir sitt leyti, voru
ljón á vegi þeirra sem ætluðu í spássitúr útúr
borginni.
Einn góðan veðurdag sagði Micho mér að
dr. Finci væri kominn í leitimar.
Dr. Predrag Finci reyndist vera prófessor í
heimspeki við háskólann í Sarajevo, aukþess
leiðtogi gyðinga í borginni. Þegar konungs-
hjónin af Spáni gerðu gyðinga brottræka fyr-
ir hálfu árþúsundi héldu sumir yfir þvera
Evrópu, og settu sig niður í Bosníu. Það
fylgir sögunni af spænsku gyðingunum að
þeir tóku með sér lykla að húsum sínum:
sannfærðir um að einn góðan veðurdag
myndu þeir snúa aftur.
Það átti ekki fyrir þeim að liggja, en af-
komendur þeirra urðu heimamenn í Bosníu.
í þann tíð var landið hluti af Tyrkjaveldi:
Vestur og Austur mættust á Balkanskaga.
Tyrkir, einsog flestir múslimar fyrr og síðar,
létu sig litlu skipta hvaða guð menn áköll-
uðu; þeir þröngvuðu Allah ekki uppá Bo-
sníumenn fremur en aðra. Ferðalangur í
Sarajevo gat dáðst að tignarlegri mosku og
farið svo og gefið sig á vald dulúðlegri rétt-
trúnaðarkirkju Serba, nema hann labbaði í
næstu götu að skoða katólska kirkju þarsem
vom Króatar að biðja til Maríu guðsmóður.
Gyðingarnir sem komu til borgarinnar reistu
bænahús án þess að nokkrar athugasemdir
væm gerðar: Sarajevo var í árhundruð tákn
umburðarlyndis í Evrópu. Fram að heims-
styrjöld númer tvö bjuggu mörgþúsund gyð-
„Þú verður að skilja hvað Sarajevo stóð fyrir. Lífíð í Sarajevo var öðruvísi en annarsstaðar.
Umburðarlyndi, léttleiki, lífsgleði - þetta var Sarajevo. Héðan í frá getur borgin aldrei orðið
annað en grafreitur alls þessa, viðurstyggilegt minnismerki um hatur og svik.“
ingar í borginni og undu bærilega sínum
hag, rétt einsog katólskir, rétttrúaðir og mús-
limar. Gyðingamir í Sarajevo urðu flestir
helförinni að bráð, enda Bosnía þá innlimuð
í fasíska Króatíu sem meira og minna var
stjómað frá Berlín.
Haustið 1992 bjuggu tvöhundruð gyðing-
ar í Sarajevo. Hinn fomi og ægifagri graf-
reitur þeirra var nú skilgreindur sem fremsta
víglína, og því vettvangur sprengjuregns.
Kannski verður einhvemtíma hægt að nota
hann sem bílastæði.
Predrag Finci: rúmlega fertugur, sýndist
mér, dökkur yfirlitum, fágaður og alþýðleg-
ur í senn. Glóð augna hans var ekki kulnuð
einsog hjá svo mörgum íbúum Sarajevo.
I The European hafði hann skrifað: „Hér
veit maður ekki hvaða dagur er, maður eld-
ist um heilt ár á einum degi, allt í kringum
mann og innan í manni er að drepa mann;
maður veit að þennan tangó dansar nmður
við dauðann.
Þegar þessu stríð lýkur - ef því lýkur
nokkurntíma - munum við aldrei geta
minnst á það án þess að um okkurfari hroll-
ur; hver draumur verður martröð. Tímahil
er glatað, œskan eyðilögð. Og aldrei var
sumarið svofagurt.“
Sumrinu var ekki lokið þennan septem-
berdag. Þetta var laust uppúr hádegi: Serb-
amir í hlíðunum umhverfis borgina nývakn-
aðir, væntanlega búnir að fá sér fyrsta slivo-
vitz- sjússinn. Bráðum myndi byrja að rigna.
Þremur árum síðar skoða ég minnisblöð
frá samtali okkar.
„Þótt þessu stríði lyki í dag,“ sagði Finci
blátt áfram, „þá mun siðmenningin aldrei,
aldrei eiga afturkvæmt til Sarajevo. Of mik-
ið hefur gerst. Það er búið að drepa sjálfan
anda Sarajevo. Við munum aldrei geta lifað
eðlilegu lífi í þessari borg, við getum ekki
tekið upp þráðinn þarsem frá var horfið.“
Mig langaði ekki til að trúa þessum orð-
um. Maldaði í móinn: En auðvitað lýkur
stríðinu innan skamms, og þá verða menn að
heíja daglegt líf af einhveiju tagi. Gróa ekki
öll sár um síðir?
„Nei,“ sagði dr. Finci, „ekki öll sár gróa
um síðir. Þú verður að skilja hvað Sarajevo
stóð fyrir. Lífið í Sarajevo var öðmvísi en
annarsstaðar. Umburðarlyndi, léttleiki, lífs-
gleði - þetta var Sarajevo. Héðan í frá getur
borgin aldrei orðið annað en grafreitur alls
þessa, viðurstyggilegt minnismerki um hat-
ur og svik.“
Dr. Finci sagði mér að næstæðsti maður
Bosníu-Serba hefði verið prófessor í ensk-
um bókmenntum við háskólann. Sérfræð-
ingur í Shakespeare. „Ég mun aldrei skilja -
og ég vil ekki skilja það - hvað gerðist í
huga hans, þegar hann tók þá ákvörðun að
varpa sprengjum á borgina þarsem hann var
alinn upp, þarsem hann hafði búið allt sitt líf
- þarsem var allt hans líf.“
Shakespeare hefði hinsvegar áreiðanlega
verið áhugasamur um persónuleika háskóla-
prófessorsins sem dag nokkum setti sér það
takmark að afmá fæðingarborg sína af
landakortinu og drepa vini sína.
Umsagnir
Kolbrúnar
Bergþórsdóttur
um bækur
Isabel Allende:
Paula
Tómas R. Einarsson þýddi
Mál og menning 1995
Mesti styrkleiki
þessa verks er
sterk persónu-
sköpun, ásamt til-
finningaríkri tján-
ingu, sem brýst
fram á svo einlæg-
an og sannfær-
andi hátt að les-
andinn kemst ekki
hjá því að vera gagntekinn af verkinu.
Þetta er ein þeirra bóka sem menn
gefast ekki upp á að lesa. Þetta er bók
sem heldur mönnum við efnið, ekki
einungis meðan þeir lesa hana held-
ur einnig í þó nokkurn tíma eftir lest-
urinn.
Kolbrún Bergþórsdóttir.
Súsanna Svavarsdóttir:
Skuggar vögguvísunnar
Forlagið 1995
Meginvandi höf-
undar er sá að
hann gerir sér
enga grein fyrir
eigin vangetu, en
hún blasir þó við
lesendum á hverri
síðu. Því harm-
rænni sem þján-
ingu persóna er
ætlað að vera því hlægilegri verður
hún. Því ákafari sem losti og gredda
persóna er því afkáralegri verða lýs-
ingar höfundar. Afleiðingarnar eru
þær að verkið minnir hvað eftir ann-
að á skopstælingu. Þess vegna skellir
lesandinn upp úr, einmitt þegar höf-
undi er hvað mest mál.
Kolbrún Bergþórsdóttir.
Björn Th. Björnsson:
Hraunfólkið
Mál og menning 1995
Þó mér þyki sitt-
hvað skorta, þá er
þetta langt frá því
að vera slæm bók.
Húnerafarvelstíl-
uð, enda er Björn
Th. einn okkar
bestu stílista. (
henni er saman-
kominn mikill
sögulegur fróðleikur og því ættu
flestir að vera einhverju nær eftir lest-
urinn. En um leið skortir skáldsöguna
nokkuð til þess að vera verulega
minnisstæð örlagasaga.
Kolbrún Bergþórsdóttir.
Kormákur Bragason:
Auga fyrir tönn
Hekluútgáfan 1995
Það er efnið sem afveigaleiðir höf-
undinn. Hann eigrar um, stefnulaust,
með söguefnið i farteskinu og gónir á
kynferðisþáttinn, sem hann bisast við
að gera sem subbulegastan. Þar lukk-
ast honum erindið svo vel að á enda-
sprettinum fyllist bókin af kynferðis-
legu óráðshjali, svo umfangsmiklu,
að það hlýtur að slá út af laginu jafn-
vel ötulustu hugarsmiði í þeim efn-
um.
Kolbrún Borgþórsdóttir.
Alþýðublaðiö - umtalaðasta blað í heimi miðað við fólksfjölda!
Kynningaráskrift - aðeins 750 krónur á mánuði
bið leggur áherslu á umræðu um nnlitík
• Alþýðublaðið leggur áherslu á umræðu um pólitík
menningu og málefni líðandi stundar. Alþýðublaðið hef-
ur á að skipa hárbeittum og bráðskemmtilegum stílistum
sem láta sér ekkert mannlegt óviðkomandi. • Við bjóðum
nú kynningaráskrift að blaðinu fyrir aðeins 750 krónur á
mánuði. • Vertu með á nótunum og lestu greinar Hall-
gríms Helgasonar, Kolbrúnar Bergþórsdóttur, Hall-
dórs Björns Runólfssonar, Arnórs Benónýssonar,
Jónasar Sen, Sæmundar Guðvinssonar, Gudmund-
ar Andra Thorssonar og Hrafns Jökulssonar. •
Hafðu samband í síma 562 5566, sendu símbréf í 562 9244
eða sendu svarseðilinn til Alþýðublaðsins, Hverfis-
götu 8- 10, 101 Reykjavík.
Alþýðublaðið
- ekki bara
fyrir krata!
Nafn
Heimilisfang
Staður
Póstnúmer
Kennitala
Ég óska eftir að greiða með □ gíróseðli □ greiðslukorti
númer:
Gildirtil: