Vísir - 21.08.1978, Blaðsíða 11

Mánudagur 21. ágúst 1978
11
,,Nú setjist þið bara
þarna niður og hafið það
gott, og ég skal skýra
þetta út fyrir ykkur í
f Ijótheitum", sagði Ágúst
Valfells, kjarnorkuverk-
fræðingur þegar við
heimsóttum hann til þess
að ræða við hann um þann
árangur sem bandarískir
vísindamenn við Prince-
tonháskóla náðu nýlega
er þeim tókst að hita vetni
i sextiu milljón gráður á
rannsóknarstof u. Ágúst
kennir kjarnorkuverk-
fræði við háskólann í
lowa en er um þessar
mundir staddur á Islandi.
,,Efni er hægt að umbreyta i
orku með tvennum hætti”, hélt
Agúst áfram. „Annarsvegar er
hægt að kljúfa þung frumefni,
eins og til dæmis úranium, og fá
út léttari efni og orku, sem kem-
ur fram sem hiti. Hins vegar má
taka létt frumefni, svo sem
vetni, og láta það renna saman
til að fá orku. Til þess að unnt sé
að láta tvivæga vetniskjarna
renna saman, þarf að hita þá
upp i fjögur hundruð milljón
gráður. A hinn bóginn þarf ekki
nema fjörutiu milljón gráður til
þess að láta tvivægt vetni renna
saman við þrivægt vetni. Þeg-
ar það er gert.kemur út afbrigði
af helium, létt frumefni og orka.
Það var einmitt gert þarna i
Princeton”.
„islendingar gætu fram-
leitt litíum úr hvera- og
vatnsorkunni"
Að sögn Ágústs er þrivægt
vetni ekki til i náttúrunni, en
hægt er að framleiða það með
sérstökum aðferðum úr litium
6, sem svo er kallað. „Til fram-
leiðslu á litium 6 þarf þó mikla
orku”, sagði hann. ,„Ekki væri
úr vegi fyrir tslendinga að nota
eitthvað af hvera- og vatnsork-
unni til að framleiða litíum 6. Ef
farið verður út i að framleiða
orku fyrir alvöru með kjarna-
samruna, ætti eftirspurnin eftir
litium 6 og tvivægu vetni að
verða talsverð i framtiðinni”.
„En svo við snúum okkur
Vfsisinenn fengu dálitla kennslustund i vetnisorkufræðum hjá Agústi Valfells, kjarnorkuverkfræðingi,
en hann kennir kjarnorkuverkfræði við Háskólann i Iowa.
Mynd SHE
„íslendingar gœtu
selt efni til kjarn-
orkuframleiðslu
##
segir Ágúst Valf ells^kjarnorkuverkfrceðingur, í viðtali við Vísi
aftur að efninu. Vetnisplasmað,
sem er gas með vetnisatómum,
sem eru leyst upp i lausa kjarna
og rafeindir, þarf sem sagt að
hita upp i fjörutiu milljón gráð-
ur til þess að samruninn i
plasmanu skili meiri orku en fór
iað hita það upp. Fjörutiu millj-
ón gráður er enginn smáhiti, og
verður aö gripa til einhverra
ráða til að halda plasmanu frá
veggjum kjarnaofnsins, þvi að
annars mundi það kólna, og
veggirnir auk þess euðileggjast.
Með þvi að búa til segulsviö,
sem veikist inn að miðju, er
hægt að fá plasmað til að leita
þangað sem segulsviðið er veik-
ast, inn i miöju þess. Þannig
hefur tekist aö hemja plasm-
að”.
Um skilyrðin þrjú
„Auk lágmarkshitans, fjöru-
tiu milljón gráöa, veröur að
vera lágmarksþéttleiki i plasm-
anu, minnst 10 14 kjarnar i
hverjum kúbiksentimetra. Loks
þarf að halda öllu saman gang-
andi i minnst eina sekúndu til
þess að nýtilegur kjarnasam-
runi náist. Þessi þrjú skilyrði
verður að uppfylla samtimis.
„Fyrir tiu árum tókst að upp-
fylla tvö þeirra, ná lágmarks-
þéttleika og lágmarkstima, en
ekki samtimis. Arangur vis-
indamannanna i Princeton þýð-
ir, aö tekist hefur aö uppfylla
þriðja skilyrðið, lágmarkshita,
og meira en það. Nú er hægt að
uppfylla hvaða tvö af skilyröun-
um þremur sem er samtimis, en
ekki öll.”
//Þarf að hita vetnið í 100
milljón gráður minnst?"
Agúst sagði, að næsta skrefið i
tilraunum með kjarnasam-
runa yrði það að reyna að
uppfylla öll skilyrðin samtimis.
„Það er þó ekki alveg nóg”,
sagði hann. „Nú liggur það i
augum uppi, að þvi heitara sem
plasmað er, þvi meiri orku skil-
ar það umfram þá orku, sem fór
i að hita það upp. Til þess að fá
jafnmikla orku út úr kjarna-
samruna og unnt er aö fá með
kjarnaklofningi, þarf að hita
plasmað upp i minnst hundrað
milljón gráður, og þvi takmarki
hefur ekki verið náð enn. Næst
verður að nota árangurinn og
reynsluna af kjarnaofninum
sem þeir voru með i Princeton,
til þess að hanna nýtt tæki, sem
gæti skilað fullnægjandi ár-
angri. Vonandi tekst það, þvi aö
þessi aðferð til að breyta efni i
orku kann að reynast hag-
kvæmari en kjarnaklofningur,
auk þess sem kjarnasamruna
fylgir litill geislavirkur úrgang-
ur. Ef jafngóður árangur næst i
áframhaldandi tilraunum er út-
lit fyrir að um miðjan næsta
áratug verði búið að leysa það
vandamál að framleiða orku
meö samruna vetniskjarna”.
—AHO
Úr sjónum fœst orka
tíl nœstu 5 þúsund
milljóna óra
— rœtt við Magnús Magnússon, kjaneðlisfrœðing,
um kjarnorkutilraunir i Princeton
,, Kjarnaofninn í Princeton hefur komist nær því en
nokkur annar of n að f ramleiða meiri orku en í hann er
látin, en þó er hann enn langt frá þvi marki," sagði
Magnús AAagnússon, kjarneðlisf ræðingur, er við innt-
um eftir áliti hans á árangri vísindamannanna við
Princeton-háskóla.
„Nú er i undirbúningi gerð
stærri tækja i Bandarikjunum,
Rússlandi, Evrópu og Japan, og
er ætlunin að þau verði fullgerð
eftir tvö til fjögur ár. Þau eiga
að komast mun nær þvi að
framleiða meiri orku en i þau er
látið. Hér er þvi aðeins um að
ræða áfanga að markinu, en
ekki lokaskrefið”.
Að sögn Magnúsar hafa verið
uppi raddir um, að þessi gerð
kjarnaofna, sem nefnist Toka-
mak, leiði ekki til hagkvæmrar
orkuframleiðslu. „Astæðan til
þess er sú, að ýmis verkfræðíleg
vandamál eru fyrirsjáanleg i
sambandi við notkun hans, og
einnig er mikill kostnaður fólg-
inn i starfrækslu slikra ofna”,
sagði Magnús. „Þvi hefur verið
bent á, að Bandarikin ættu ekki
að setja nærri allt sitt rannsókn-
arfé á þessu sviði i tilraunir með
Tokamakofninn, heldur leggja
meira fé i aðrar leiðir. Þetta
mundi þýða, að dregiö yrði úr
fjárveitingu til Princeton. Ef til
vill er verið að reyna að koma i
veg fyrir það með þvi að blása
þetta út eins og gert hefur ver-
ið”.
Orka til næstu f imm
þúsund milljón ára
„Almennt er álitið, að til-
raunaraforkuveri, sem byggi á
vetnisorku, verði ekki komið
upp fyrr en um næstu aldamót,
og hagkvæm orkuframleiðsla
hefjist ekki fyrr en tiu til tuttugu
árum eftir það. Meiri óvissa rik-
ir á þessu sviði en var fyrir
nokkrum árum, vegna þess aö
nú eru menn lengra komnir, og
hafa ekki einungis áhyggjur af
visindalegu erfiðleikunum, sem
virðast leysanlegir, heldur einn-
ig verkfræðilegum erfiðleikum
og kostnaðarhliðinni.”
„Hins vegar ber að sjálfsögðu
að stefna að nýtingu vetnisorku,
ef unnt reynist að leysa þessi
vandamál. Tvivægt vetni er
hægt að vinna úr sjónum og með
þvi móti fengist næg orka til aö
minnsta kosti næstu fimm þús-
und milljón ára. úranium til
kjarnaklofnings er á hinn bóg-
inn ekki óþrjótandi, og búast má
viö, að þaö verði á þrotum eftir
hundrað þúsund ár”.
-AHO
Magnús sagði, að raddir væru uppi um aö kjarnaofnar af þeirri gerð
sem notaðir hefðu verið f Princeton, leiöi ekki til hagkvæmrar orku-
framleiðslu.
Mvnd SHE