Vísir - 07.09.1978, Blaðsíða 10

10
VISIR
Útgefandi: Reykjaprent h/f
Framkvæmdastjdri: Daviö Guðmundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson ábm.
ólafur Ragnarsson
Ritstjórnarfulltrúi: Bragi Guðmundsson. Fréttastjóri erlendra frétta:
Guðmundur Pétursson. Umsjón með helgarblaði: Arni Þórarinsson. Blaða-
menn: Berglind Asgeirsdóttir, Edda Andrésdóttir, Elias Snæland Jónssor
Guðjón Arngrlmsson, Jón Einar Guðjónsson, Jónlna Mikaelsdóttir, Katrín Páls-
dóttir, Kjartan Stefánsson, óli Tynes, Sæmundur Guðvinsson. Iþróttir: Gylfi
Kristjánsson og Kjartan L. Pálsson. Ljósmyndir: Gunnar V. Andrésson, Jens
Alexandersson. Utlitog hönnun: Jón Oskar Hafsteinsson, MagnúsOlafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson
Auglýsingar og skrifstofur: Siðumúla 8.
Símar 86611 og 82260
Afgreiðsla: Stakkholti 2—4 slmi 86611
Ritstjórn: Siðumúla 14 simi 86611 7 linur
Askriftargjald er kr. 2000
á mánuði innanlands.
Verð i lausasölu kr. 100
eintakið.
Prentun Blaðaprent h/f.
KERFISU PPSTOKKU N
Hugmyndir um nýja verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga voru eittaf höf uðviðfangsefnum nýafstaðins þings
Sambands íslenskra sveitarfélaga. Hér er um að ræða
eitt ef viðamestu og róttækstu umbótaverkum, sem við
blasa í stjórnsýslunni eins og sakir standa.
Tillögur um uppstokkun verkefnaskiptingar milli rikis
og sveitarfélaga hafa árum saman verið í deiglunni.
Samband íslenskra sveitarfélaga hefur haft verulegt
frumkvæði í þeim efnum og gef ið út aukið og endurbætt
álit sérfræðinga um leiðir að breyttri skipan þessara
mála.
En þrátt fyrir mikið tal hefur lítið gerst. Hreppapóli-
tíkin hefur ráðið þar nokkru um og eins hitt, að þing-
menn einstakra stjórnmálaflokka hafa ekki þorað að
marka ákveðna stef nu eins og oft brennur við þegar mis-
munandi sjónarmið eru uppi á teningnum.
Stjórnmálaf lokkarnir hafa þó allir sett i stef nuyf irlýs-
ingar sinar almenn ákvæði um stuðning við aukið sjálf-
stæði sveitarfélaga. Þessum almennu yfirlýsingum hef-
ur á hinn bóginn ekki verið gefið gildi með ákveðinni
stef numörkun. Þær hafa því verið umbúðir án innihalds.
í félagsmálaráðherratíð dr. Gunnars Thoroddsens var
þóhafist handa um nefndarstarf, er leiða á til ákveðinn-
ar tillögugerðar um verkefnaskiptingu ríkis og sveitar-
félaga. Fyrsta hluta þess starf s er lokið. Hinn nýi f élags-
málaráðherra Magnús Magnússon hef ur lýst áhuga á að
ýta þessum málum fram. Og fer vel á því.
Verkefnaskipting ríkis og sveitarfélaga og skipting
rikis og sveitarfélaga og skipting kostnaðar milli þess-
ara stjórnsýsluaðila er með eins ruglingslegum hætti og
hugsast getur. Við uppstokkunina þarf að gæta að tveim-
ur meginsjónarmiðum: I fyrsta lagi að fá hreinni línur í
verkef naskiptinguna og í öðru lagi að gera sveitarfélög-
in sjálfstæðari og áhrifameiri i stjórnsýslunni en nú er.
Á það er að lita að mikils er um vert að saman fari
f jármálaleg ábyrgð og stjórnun á einstökum verkefnum
og þjónustugreinum. Sveitarfélögin þurfa því að fá
tekjustofna til þess að standa undir ákveðnum verkefn-
um, sem þau annast án íhlutunar ríkisvaldsins. Þetta
verður ekki gert nema ríkisvaldið afsali sér tekjustofn-
um til sveitarfélaganna.
Inn í þessa mynd kemur einnig, að í mörgum tilvikum
er nauðsynlegt að sameina sveitarfélög í því skyni að
gera þau að styrkari stjórnsýslueiningum. Umtalsverð
fækkun sveitarfélaga þyrfti því að verða þáttur í þeirri
verkef nauppstokkun, sem stendur fyrir dyrum. Hreppa-
pólitíkin hef ur ráðið því að tilraunir í þessa átt hafa ekki
tekist.
Því fleiri verkefni, sem sveitarfélögin fá til þess að
vinna atf á eigin ábyrgð og að eigin f rumkvæði því virk-
ari verður valddreif ingin í þjóðfélaginu. Með slíkri upp-
stokkun má færa meira f jármagn út á landsbyggðina til
ráðstöfunar þar en ekki í Reykjavík. Hér er því um að
ræða miklu raunhæfari leið til ef lingar byggðar í landinu
en styrkveitingar úr f lokksræðissjóðum í Reykjavík, en
á þeim hefur byggðastefnan verið reist fram til þessa.
Þessi brýna kerf isuppstokkun verður hins vegar ekki að
veruleika nema með mjög ákveðinni pólitískri forystu.
Magnús Magnússon félagsmálaráðherra fengi vissulega
rós í hnappagatið, ef hann gerði annað og meira en að
hafa þessi mál í nefndum og álitsgerðum niðri í ráðu-
neytisskúf f ufn.
Fimmtudagur 7. september 1978~y|~^T'R,
Þingmaður f
miklum vanda
Hinn 24. ágúst s.l. kom ég fram með nokkrar athuga-
semdir hér í blaðinu við skrif Gunnlaugs Stefánssonar
alþingismanns í Alþýðublaðinu nokkrum dögum áður og
f jölluðu um fiskvinnslufyrirtæki. Þessi grein mín virðist
hafa komið eitthvað við þingmanninn því hann sendir
mér kveðju sína í Vísi hinn 1. september s.l. Og enn veður
hann reyk og þvi koma hér nokkrar athugasemdir til við-
bótar. Ég mun hins vegar ekki svara fleiri skrifum þing-
mannsins en bendi honum á að kynna sér þau gögn sem
til eru hjá opinberum aðilum um hag fiskvinnslunnar.
Bæði ætti hann að hafa greiðan aðgang að þessum stofn-
unum og eins veitir honum ekkert af því. En lítum nú á
nokkur dæmi í málefnatilbúningi þingmannsins.
t siöari grein sinni segir
Gunnlaugur að tilefnið til þess
að hann hafi skrifað fyrri grein
sina hafi verið það aö hann
„hafi haft áhuga á að vekja at-
hygli á nokkrum staðreyndum
er snúa að fiskvinnslunni og að
gangskör yrði gerð að þvi að
rekstur fiskvinnslunnar yrði
kannaður frá öllum hliðum
þannig að koma mætti þessum
rekstri i viðunandi horf.”
Ef litið er á þær „staðreynd-
ir” sem Gunnlaugur kom með i
fyrri grein sinni má nefna sem
dæmi eftirfarandi tvö atriði.
„Hingað til hafa stjórnvöld
keypt sér gálgafrest og farið að
flestum ef ekki öllum kröfum
fiskvinnslueigenda”. „Getur
það viðgengist æ ofan i æ að
fyrirtækjaeigendur i mikilvæg-
um undirstöðuatvinnuvegum
þjóðarinnar hagnýti sér svo
aðstöðu sina og vald að þeir
hóti lokun og rekstrarstöðvun ef
þeir fái ekki sitt fram og svo
segja þeir rikisstjórn fyrir verk-
um.” Og i siðari greininni heitir
það „Þjóðin er þvi háð vilja og
ákvörðunum fáeinna
fiskvinnslueigenda.”
Hinn 1. september s.l. tók ný
rikisstjörn við völdum og er
Kjartan Jóhannsson varafor-
maður Alþýðuflokksins sjávar-
útvegsmálaráðherra.
Varla eru aðgerðir hans og
rikisstjórnarinnar i heild þessa
dagana framkvæmdar til að
þjóna einkahagsmunum fáeinna
fiskvinnslueigenda. Eða er það?
All-flestum er ljóst að tekjur
fiskvinnslunnar nægja ekki fyr-
ir gjöldum og hafa ekki gert um
nokkurt skeið. Akvarðanir um
einstaka gjaldaliði eru teknar
hér á landi en markaðsverð sjá-
varafurða erlendis er að sjálf-
sögðu að afar litlu leyti á valdi
tslendinga. Vandinn er meö öör-
um orðum heimatilbúinn þar
sem samræmis hefur ekki verið
gætt milli gjalda og tekna.
Ein kenning þingmannsins er
sú að mér hafi láðst að upplýsa
þjóðina um að vextir afurðalána
væru 18.25% og viðbótarlána
væru 23.5% og það sé ódýrt láns-
fé i 40-50% verðbólgu. Ég hafi
einungis sagt frá þvi að af-
uröalánavextirnir hafi hækkað
um 125% á rúmu 1/2 ári. Kenn-
ingin stenst ef tekjurnar væru af
sölu á innlendum markaöi, en
svo er ekki. Markaðsverö afurð-
anna erlendis hækkaði frá miðju
ári 1977 til júli 1978 um 40-42%,
aðallega vegna lækkandi geng-
is. Lækkandi gengi leiðir fljótt
til aukinna útgjalda fyrir at-
vinnuvegina. Það sér vísitölu-
kerfið um. Þetta er hringrás
sem þingmaðurinn ætti aö
kynna sér betur.
Litum nú nánar á þær að-
gerðir sem rikisstjórnin ætlar
að beita sér fyrir til aö leiörétta
þetta misræmi sem orðið er
milli gjalda og tekna fisk-
vinnslufyrirtækja. 1 samstarfs-
yfirlýsingu flokkanna segir m.a.
„Til að koma i veg fyrir stöövun
atvinnuveganna verði þegar i
stað framkvæmd 15% gengis-
lækkun enda veröi áhrif hennar
á verðlag greidd niður.” Og þar
sem gengisfellingin nægir að
sjálfsögðu ekki til leiðréttingar
segir i næstu grein, „Rekstrar-
afkoma atvinnuveganna verði
bætt um 2-3% af heiidartekjum
með lækkun vaxta af afurða- og
rekstrarlánum og lækkun ann-
ars rekstrarkostnaöar" (letur-
breyting min).
Gunnlaugur fullyrðir að hlut-
ur eigenda fiskvinnslufyrir-
tækja hafi aukist meira af skila-
verðinu en hlutur verkafólks á
siðustu 10 árum. Ef betur er að
gáð þá kemur i ljós að frá þvi i
árslok 1967 til ársloka 1977 hefur
afurðaverð frysts þorsks fimm-
tánfaldast og sama er að segja
um launakostnaðinn en hráefn-
isverð tuttugu- og þrefaldaðist á
þessu timabili. Samanvegið
tuttugufaldaðist hráefnis- og
launakostnaðurinn. Markaðs-
verö ýsu hefur 13-faldast á
meðan hráefnisverö með kassa-
uppbót hefur 20-faldast.
Þessir tveir gjaldaliðir, hráefni
og laun eru almennt milli
75-80% af heildargjöldum
fiskvinnslunnar. Ég hef
áður minnst á þróun vaxta
frá þvi um mitt siðasta ár. 1 dag
er vaxtakostnaður þessarar at-
vinnugreinar milli 5-7% af
heildarútgjöldum en var um 2%
1967. Samkvæmd gögnum Þjóð
hagsstofnunar er launakostnað
ur fiskvinnslunnar nú tæp 30%.
Kjartan Jóhannsson varafor-
maður Alþýðuflokksins er nú
sjávarútvegsráðherra. Varla
eru aðgeröir hans og rfkisstjór-
arinnar i heild þessa dagana
framkvæmdar til að þjóna
einkahagsmunum fáeinna fisk-
vinnsiueigenda. Eða er svo?
Gunnlaugur mun fá gott tæki-
færi á næstunni sem þingmaður
Reykjaneskjördæmis til að
verða að liöi til lausnar þeim
vanda sem fiskvinnslustöövar
þar búa við umfram stöðvar i
öðrum iandshlutum.
Þetta heitir á máli þingmanns-
ins „rúmlega fimmtungur
Kjartan Jónsson
rekstrarhagfrœðingur
svarar athugasemdum
Gunnlaugs Stefáns-
sonar alþingismanns
1. september sl.:
„Og enn veður hann
reyk og því koma
hér nokkrar
athugasemdir
til viðbótar,,
v ^ J
kostnaðarins.”. Gunnlaugur var
fljótur að gripa það þegar ég
hélt þvi fram að 200-300 þús. kr.
væru algeng mánaðarlaun i
frystihúsunum i dag og sagði aö
það gæti verið með 50-70 stunda
vinnu. Ég miðaði hins vegar við
40-50 stunda vinnuviku.
Rekstrarkannanir eru mér
ekkert á móti skapi, siður en
svo. Ég held þvi hins vegar
fram að vandi fiskvinnslunnar
sé stærri en þaö að framkvæmd
slikra kannanna breyti þar
miklu til eða frá. Jafnvel
gengisfellingar duga nú ekki
lengur heldur þarf að beita sér
fyrir lækkun rekstrarkostnaðar
ins eftir öðrum leiðum. Til að
forða misskilningi skal þaö enn
einu sinni tekið fram aö all-
margir aðilar framkvæma dag-
lega rekstrarkannanir hjá fisk-
vinnslufyrirtækjum. Þær eru al-
mennt gerðar til aö auka arð-
semi þeirra fjárfestinga sem i
hefur verið ráðist eða til að
tryggja nægilega arðsemi vænt-
anlegra fjárfestinga.
Lánsfjármarkaðurinn hefur
einkennst af skömmtunum á
siðustu misserum og þvi hefur
arðsemi margra fjárfestinga
skilað sér seint: Nærtækasta
dæmið er Bæjarútgerð Hafnar-
fjarðar. Þar hafa verið gerðar
kannanir og hagrætt. Engu að
siður er tapið á fyrirtækinu á
fyrri hluta þessa árs um 130
milljónir kr. og það án þess að
tekið hafi verið tillit til af-
skrifta. BOH hefur nú stöðvaö
rekstur frystihúss sins. Er þetta
enn eitt dæmi þess að kannanir
og hagræðingarráðstafanir
nægja hvergi til að leiörétta það
misræmi sem hefur verið milli
gjalda og tekna. Þaö er þvi
ósæmandi fyrir Gunnlaug að
nota þetta sem yfirskin til að
koma fram með órökstuddar
fullyröingar og dylgjur i garð
heillar atvinnugreinar um að
hún einkennist af óstjórn.
Gnnnlaugur mun hins vegar
fá gott tækifæri á næstunni, sem
þingmaður Reykjaneskjördæm-
is, til að verða að liði til lausnar
þeim vanda sem fiskvinnslu-
stöövar þar búa við umfram
aðra landshluta. Sjálfsagt biða
Suðurnesjamenn spenntir eftir
þvi að hann taki til hendinni.
Vonandi er, aö honum og öörum
takist að leysa það mál án þess
að skerða rekstrarskilyröi fisk-
vinnslufyrirtækja i öðrum
landshlutum.