Vísir - 21.09.1978, Blaðsíða 11

vism Fimmtudagur 21. september 1978
Gubný Guðmundsdóttir fiðlungur lét ekki
sitt eftir liggja við slagverkið.
Þorvaldur
Steingrimsson og
Jónas Eggertsson
köstuðu fiðiunum
og blésu eins og
hinir af hjartans
lyst.
Jón Sigurðsson að
blása i sönglúður
sinn. Kristinn
Hallsson fer
næmum fingrum
um risagigjuna.
„Kokkurinn við kabyssuna stóð, failira, kolamola onf hana tróö,
fallira”. Greinilega má þekkja Kristin Hallsson á myndinni.
nefndir kostnaðarliðir hafi ávallt
verið hærri en meðalfjármagns-
vextir) fyrirtækja og hraða
kauplagsbreytinga almennra
verkamannataxta sem visi al-
menns innlends vinnuaflskostn-
aðar. I neðangreindri töflu, Tafla
2, eru ársmeðaltöl hvers timabils
sýnd fyrir nafnvirði og raunvirði
hlutf allslegra breytinga
fjármagns- og vinnuaflskostnað-
ar:
þess, að þessi þáttur framleiðslu-
kostnaðar hefur stöðugt verið
léttbær. Og reyndar má þá segja,
að rikisvaldið hafi með þvi að
samþykkja nær stöðuga rýrnun
kaupgjalds og neikvæða ráun-
vexti undangengin verðbólgu-
skeið, fallizt á vaxandi hlut
fjármagnseigenda gagnvart
launþegum, á vaxandi hlut skuld-
ara á kostnað lánveitenda (sem
einkum eru i eigu hins opinbera),
kemur að þessi áhrif berast yfir-
leitt miklu seinna inni efnahags-
kerfið (og langt á eftir verðáhrif-
unum). Mesti vitahringurinn er
þó samspilið milli kaupgjalds
annars vegar og verðlags á land-
búnaðarvörum hins vegar.
Erlendu áhrifin
tsland hefur um árabil (1960-)
er aö liöa má útskýra allnokkuð
(20-25%) með þessari stærð.
Beinu og óbeinu erlendu áhrifin
útskýra samanlagt meira en
helming innlendrar verðbólgu
umrædd timabil. Það er þvi að
vonum áhugavert að komast til
botns i þessum þætti islenzks
efnahagslifs, ef vilji er að minnka
verðbólguna.
Fullyrt er að þau fyrirtæki sem
selja framleiöslu sina á erlenda
markaði lúti i einu og öllu
erlendri veröleiðsögn, þ.e. verð
ráðist af framboði og eftirspurn.
Hér er einkum um að ræða fyrir-
tæki sem bjóöa fram sjávarafurð-
ir á erlenda markaði, en einnig i
vaxandi mæli islenzk iðnfyrir-
tæki. Þetta þýðir, að innlendur
framleiðslukostnaður verður að
vera innan ramma hinna erlendu
verðbreytinga (og aflabreyt-
inga). Þess vegna hefur hluta-
skiptareglan sennilegast komist á
á milli sjómanna og útgeröar-
manna. Rikiö hefur svo séð fyrir
um vegna hlutfallslegrar stæörar
sjávarútvegsins. Verölagning út-
flutningsvarnings og þar með
greiðslugeta þjóöarbúsins út á við
er i höndum örfárra fyrirtækja.
En valdsviö þeirra spannar ekki
einungis verðlagningu vörunnar
og staðsetningu ágóöans. Ahrifin
á greiðslugetu þjóðarinnar útá
við eru þess valdandi, aö fyrir-
tækin ráöa i raun einnig gengis-
skráningu islenzku krónunnar,
gengisskráningin er einskonar
„arðsemistrygging” útflutnings-
atvinnuveganna eða m.ö.o. „af-
gangsstærö” þegar óskabörn
þjóðarinnar eru búin að fá sitt.
Ofaná þessa meðgjöf þjóðarbús-
ins má bæta niðurgreiðslum á
fjármagnskostnaði, ódýru vinnu-
afli og verulegum skattfriðind-
um: Hvaö meira er hægt að gefa
gauksunganum?
Gengisskráningarvaldið
heim
TAFLA2: ÞRÓUN INNLENDRA KOSTNAÐARLIÐA
Timabil Nafnvextir Raunvirði Hlutfallsl. Hlutf. breyt.
árl. meðalt. nafnvaxta kaupgj. breyt. raunv. kaupgj.
1914-20 6.4% -21.4% 26.0% -5.8%
1940-43 5.8% -23.5% 41.5% -15.8%
1950-64 6.3% -20.7% 15.7% -11.3%
1960-64 9.8% -3.6% 11.8% - 4.8%
1969-77 12.8% -14.2% 29.3% 2.3%
Heimild um nafnvextú-Tölfræðihandbókin 1974 og Hagtölur mánaðarins (Seðlabanki Islands).
Sama heimildum hlutfallslegar breytingar kaupgjalds (alm. verkam. taxtar).
Raunvirði nafnvaxta og kaupgjaldstaxta er fundiö út frá ársmeöaltölum eftir aö tillit hefur verið
tekið til verðlagsþróunar hvers árs innan timabilsins
Verðákvörðunín á útflutningsvarningi þessum er þvi
nátengd spurningunni, hvar fyrirtækin vilja fá hagnað
(og við vitum hvar þau bera tapið)...Fyrirtækin ráða
einnig í raun gengisskráningu íslensku krónunnar.
Hraði kaupgjaldsbreytinga er
mun minni fjögur fyrstu
verðbólguskeiöin en verðbólgan.
Aðeins 1919 og 1941-42 jókst hlut-
deild launþega i þjóðarkökunni
meira en hlutdeild atvinnurek-
enda (verðleggjenda). Siðasta
verðbólguskeið, 1969-77, hefur
hraði kaupgjaldsbreytinga hins
vegar verið eilitið meiri að
meðaltali á ári en verðbólgan.
Hlutur fjármagnseigenda
hefur vaxið gagnvart laun-
þegum
Vextiraf lánsfjármagni eru eitt
af hagstjórnartækjum rikisvalds-
ins. Eins og glöggt má sjá af töfl-
unni hefur lánveitendum verið
gert að lána skuldurum fé sitt á
neikvæöum raunvöxtum um langt
árabil. Þessi hluti framleiðslu-
kostnaðar getur jafnvel enn siður
en kaupgjaldsbreytingar talizt
afgerandi þáttur i veröbólgu-
mynduninni. Rikið hefur séö til
og fundið leið til vaxandi þenslu
hins opinbera geira (enda hefur
hin opinbera eftirspurn alltaf
vaxið hraðast i upphafi verð-
bólguskeiða og dregizt mest
saman á-krepputimum). Af þessu
má marka að sú kenning, aö
innlendir kostnaðarliðir ráði
mestu um verðbólguþróunina, er
einfaldlega röng.
Með ofangreindu er þó ekki al-
farið sagt, að innlendir kostn-
aðarþættir skipti ekki máli. Vissir
launþegahópar, t.d. sjómenn,
njóta beint aukinna tekna fisk-
veiða, þ.e. verða- eða magnaukn-
inga (en ekki aukinnar fram-
leiðni). Þessi regla uppskipta er
annars fágæt i framleiðslunni,
enda er ástæðan sú, að fæst fyrir-
tæki i framleiðslu fyrir innlendan
markað, njóta umtalsverðra
verð-eða magnaukninga (heldur
e.t.v. framleiðniaukninga). Aörir
launþegahópar en þeir sem hafa
hlutaskiptaregluna krefjast þvl
yfirleitt sömu kaupgjaldshækk-
ana. Þetta mætti kalla kostnaðar-
verðbólgueinkenni, en á móti
notið þess að skipa eitt af þremur
efstu sætunum yfir mestu verö-
bólgulönd OECD-svæðisins. Leið-
in til að halda uppi svo miklu
meiri verðbólgu en annars staðar
I heimi hins blandaða hagkerfis
er að rýra stöðugt gjaldmiðil
landsins gagnvart öðrum
(alþjóðlegum) gjaldmiðlum. Eöa
með öðrum orðum: gefa út sifellt
fleiri peningaseðla til innlausnar
á sömu vörum og þjónustu. Skoð-
um lauslega þróunina fyrrnefnd
verðbólguskeiö.
Við linujöfnun kemur i ljós að
árleg meöaltalsbreyting á verði
innflutningsvara skýrir verulega
mikið af innlendri verðbólgu-
þróun. Þetta gildir um öll tima-
bilin. Ef notuð er sama breyta á
upprunalegu gengi (erlendu)
ásamt gengi islenzku krónunnar
(gagnvart dollar) fæst enn meiri
skýring á þróuninni. Þetta mætti
kalla beinu erlendu áhrifin.
Óbeint koma erlendar verðlags-
breytingar til áhrifa innanlands
gegnum tekjubreytingar útflutn-
ingsatvinnuveganna og þar af
leiddra innlendra kaupgjalds-
breytinga. Einkum annað
verðbólguskeiðið og þaö sem nú
ódýru (niðurgreiddu) fjármagni
til rekstrar og fjárfestinga.
Venjulegast er tekiö svo til orða,
að fyrirtækin hafi þekktan
fjármagnskostnaðog þekkt erlent
verðlag, sem skapi tiltekið
kaupgjald eða tiltekna möguleika
til launagreiðslna við tiltekna af-
kastakröfu fjármagns eigenda
fyrirtækisins.
Hvað meira er hægt að
gefa gauksunganum
Raunveruleikinn er þó allur
annar. Langmestur hluti islenzks
útflutnings er i höndum fárra
fyrirtækja, sem kjósa fremur að
selja vörur sinar dótturfyrirtækj-
um sinum staösettum erlendis en
að selja beint á samkeppnis-
markaði. Verðákvörðunin á út-
flutningsvarningi þessum er þvi
nátengd spurningunni, hvar
fyrirtækin vilja fá hagnaö (og við
vitum hvar þau bera tapiö). Þetta
er alþekkt hegðunarmynstur fjöl-
þjððlegra fyrirtækja (sbr. Isal og
Alusuisse). Hins vegar veröa
áhrif þessarar hegðunar óvenju-
mikil á islenzkt efnahagsllf, eink-
Helztu niöurstöður eru þessar:
(1) Þrátt fyrir langvarandi visi-
tölubindingu launa, þá er
verðbólgan ofangreind tima-
bil i hæsta lagi útskýrö aö
helmingi með kauplagsþróun-
inni. Astæðuna verður að
rekja til timatafa i verkunum
og ýmissa (þekktra) hliðar-
ráðstafanna stjórnvalda.
(2) Erlendu áhrifin eru mikil á
innlenda verðbólgu, en sé
máliö grannt skoðað, þá eru
þaðeinkum áhrifin frá gengis-
lækkununum, sem hafa valdið
þáttaskilum i islenzkri verö-
bólgu. Hlutfallslegar verö-
breytingar innflutningsverðs
hafa einnig haft áhrif að
marki.
(3) Eftirspurnartengd áhrif má
rekja bæði til erlends og
innlends uppruna. Af innlend-
um eftirspurnarauka i upphafi
verðbólguskeiöa leiðir opin-
beri geirinn einkaneyzluna, en
umframeftirspurnin er bæði
fjármögnuð méð seölaútgáfu
og i vaxandi mæli meö erlend-
um lánum
Ráðin gegn ýeröbólgu eru
mörg, en ljóst má vera að aðgerð-
ir gegn veröbólgu veröa aö bein-
ast að flestum þáttum efnahags-
lifsins samtimis. Dæmi um aö-
gerðir: Niöurgreiöslur rekstrar-
og fjárfestingarfjármagns verði
afnumdar og sömuleiöis skatta-
legt misrétti framleiðsluþátt-
anna, fjármagns og vinnuafls.
Opinber eftirspurn minnki á
verðbólgutima og öfugt. Fylgzt
verði náið meö utanr'ikisverzlun-
inni, opinbert eftirlit verði sett á
útflutningsfyrirtækin til aö
tryggja eölilegt afuröaverð og til
að færa valdið yfir gengismálum
þjóðarinnar heim.
Rikið hefur með neikvæðum raunvöxtum og rýrnun
kaupgjalds fallist á vaxandi hlut fjármagnseigenda
gagnvart launþegum og vaxandi hlut skuldara á kostnað
lánveitenda.