Vísir - 28.02.1979, Qupperneq 17

MiOvikudagur 28. febrúar 1979.
lÍFOGLIST
„Torfhúsin
voru góð
híbýli"
— sagði Hörður Ágústsson í
erindi um íslenska húsagerð
Á ráðstefnunni „Maöur og umhverfi” sem haldinn var
á Kjarvalsstööum um slðustu helgi á vegum samtak-
anna Lif og land hélt Höröur Agústsson fyrirlestur um
islenska húsagerð. Þar fjallaöi hann um torfbæi og sagöi
meöal annars:
NU eru að vfsu engin hús til
frá landnámstiö eða mið-
öldum á Islandi, en við höf-
um ýmis hjálpargögn til að
styðjast við þegar kanna á
upphaf byggingarsögu hér
á landi. Fyrst er að nefna
fornleifagröft, en einnig
má hafa hliðsjón af fornum
sögum, annálum, úttektum
og leifum i húsum er enn
standa. Elstu húsleifar
hérlendis sem rannsakað-
ar hafa verið, bera þess
glöggt vitni hvert ættir
þeirra er að rekja. Upp-
graftarskýrslur frá vestur-
strönd Noregs og Skot-
landseyjum, sýna það svo
ekki verður um villst.Þetta
eru hinir fornu eldaskálar
sem svo oft er minnst á i Is-
lendingasögum.
Skálarnir voru stór hús.
um 30 metra löng og 6
Höröur Ágústsson.
metra breið, sum stærri og
önnur minni. Þak þeirra
var borið uppi af tvennum
stoðaröðum, sem skiptu
þeim í þrennt, stórt miö-
skip og minni hliöarskip.
Meðfram langveggjum
voru svokölluö set eða
bálkar um það bil 60 senti-
metrum hærri en gólfiö. i
miöju húsi. Þar sátu menn
við vinnu á daginn, en
sváfu um nætur. A gólfi
loguðu eldar. Snemma hafa
skálarnir verið sundur-
skildir með timburveggj-
um, þiljaðir og prýddir.
Þetta hafa verið hin veg-
legustu hús á þeirra tima
mælikvaröa. tveruhúsum
fylgdu útihús fyrir búfé.
Umhverfis var svo húsið
girt görðum til varnar
ágangi kvikfjár.
Elstu fornleifar sem sýna
gangabæinn hreinræktaöan
eru frá 1450-1550. Húsum er
raöaö nokkurnveginn sam-
hverft um göngin. Baðstofa
og stofa öðrum megin, en
eldhús og skáli hinum meg-
in. Segja má að hér sé kom-
in sú skipan á sem helst i
megindráttum fram á
átjándu öld.
Ekki er vitað hvenær
gangabærinn varö til, en
telja má Iiklegt aö hann
sjái fyrst dagsins ljós á
Norðurlandi.
Gangabærinn er svar viö
köldu veðurfari. Hann
finnst ekki i Færeyjum, en
er algengur á Grænlandi.
Atriði sem vert er aö
hafa i huga þegar gera skal
grein fyrir þróun húsagerð-
ar hérlendis, seinni aldir er
vaxandi eldiviöarskortur.
Svar þjóðarinnar viö eldi-
viðarleysi virðist vera
breytt afnot baðstofunnar
Hún hættir að vera gufu-
baðstofa, en breytist með
timanum i iveruhús. Á sext
ándu og sautjándu öld er
hún orðin dagstofa, mat-
stofa og vinnustaöur. Hún
virðist hafa tekið við hlut-
verki þjóðveldisstofunnar
sem leggst alveg niður hjá
almúganum en verður
veislustofa hjá höfðingjum.
Baðstofuofninn sem var
reykofn er nú notaður til aö
halda á mönnum hita á
vetrum og seinna meir:
einungis i mestu hörkum.
Á átjándu öld taka að
bærast með þjóöinni nýir
straumar og þjóðin fór áð
rétta við eftir aldalanga á-
þján og birtist þessi breyt-
ing fljótlega i húsagerð.
Baðstofan stækkar á kostn-
að framhúsanna sem áður
höfðu verið stærst húsa á
hverjum bæ.
A Norðurlandi hélt ganga-
bærinn velli, en lokaþróun
hans fólst i þvi að framhús-
um, skála og stofu var snú-
iðum niutiu gráður, þannig
að gaflar sneru nú fram á
hlað og á betri bæjum voru
timburstafnar settir í stað
torfs. Þennan bæ köllum
viðburstabæ. A Suðurlandi
tók þróunin aöra
stefnu.Baöstofan var flutt
úr sinu forna lagi og sneri
nú samhliða bæjardyrum
meö stafn fram á hlað. Inn
af bæjardyrum kom eldhús
undir sama formi og þær.
Annars vegar við bæjardyr
var þriðja langhúsið, sem
sneri eins og baðstofa, en-
það var búr eða stofa. A
göngin var klippt og
bakhúsum raðaö upp á nýtt
i hinar þrjár samsiða húsa-
lengjur, sem allar sneru
þrem stöfum fram á hlað.
Þetta var kölluð sunnlensk
húsaskipun.
I raun voru islensku torf-
húsin timburbyggingar
með hlifðarveggjum og
þaki af torfi eða grjóti,
stundum hvoru tveggja,
Fyrr á öldum voru svoköll-
uð ásahús algengust, en
sperruþakið vann smátt og
smátt á. Á vandaðri húsum
var trélaupurinn byggður
með þvi lagi sem Norð-
menn kalla stafverk. Þau
voru vönduð og prýdd
strikum og skurði. A vissan
hátt má telja að íslending-
ar hafi unnið þaö afrek
mest I húsagerðarlist a
miðöldum aö fella þessi
timburhús að torfinu. Þeg-
ar best lét og vel var vand-
að til voru islensku torfhús-
in áreiðanlega góð hlbýli.
LÍF OG LIST 'LÍF OG LIST
Tonabíó
*S 3-11-82
Valdir vígamenn
(The killer elite) <•
Leikstjóri: Sam
Eeckinpah
Aðainiutverk: James
Caan, Robert Duvall.
Bönnuð börnum innan
16 ára.
Sýnd kl. 5, 7.30 og 10.
hofnarbíó
\t,-ÁAA
Víkingaskipið
//Svarta nornin"
Spennandi og
skemmtileg sjóræn-
ingjamynd I litum og
Cinemascope.
Endursýndkl. 5, 7, 9 og
11.
RANXS
Fiaðnr
Eigum óvallt
fyrirliggjandi fjaðrir i
flestar gerðir Volvo og
Scaniu vörubifreiöa.
utvegum fjaðrir i
sænska flutninga-
vagna.
Hjalti Stefónsson
Simi 84720
Þ.Jónsson&Co.
SKEIFUNNI 17 REYKJAVIK
. SIMAR 84515 / 84516 .
A\\\\\\\llll II//////.
VERDLAUNAGRIPIR W
^ OG FÉLAGSMERKI K
\ Fyrir allar tegundir iþrotta. oikar- yj
ar. styttur. verðlaunapeningar.
^ —Framleiðum félagsmerki
S
S f ϗ,

i
Á. Magnús E. Baldvinssonw
Laugavegi Q - Reykjavik - Simi 22804 SV
%///iiiiin\\v\\w
MBO<
Q 19 OOO
--salur/
Viliigæsirnar
Hörkuspennandi og
fjörug ný litmynd. Is-
lenskur texti —
Bönnuð innan 14 ára.
7. sýningarvika
Sýnd kl. 3,15-5,15-7,15-
9,15-11,15
Kris Kristoferson, Ali
MacGraw — Leik-
stjóri: SAM PECKIN-
PAH
Islenskur texti
14. sýningarvika
| Sýnd kl. 3,05-5,40-8,30-
10,50
-------salur C------------
Dauðinn á Nii
Leikstjóri: JOHN
GUILLERMIN
Islenskur texti
10. sýningarvika
Sýnd kl. 3,10-6,10-9,10
Bönnuð börnum.
Hækkað verð
-----salur I
ökuþórinn
HARDY
KRUGER
"THEWILDGEESE"
Leikstjóri: Andrew V.
McLaglen
Islenskur texti
Bönnuð innan 14 ára
Hækkað verð
Sýnd kl. 3-6 og 9
- salur
Oonvoy
v
,,Oscars”-verðlauna-
myndin:
ALICEBÝRHÉR
EKKI LENGUR
Mjög áhrifamikil og
afburðavel leikin, ný,
bandarisk úrvals-
mynd I litum. Aðal-
hlutverk: ELLEN
BURST YN ( fékk
,,Oscars”-verðlaunin
fyrir leik sinn I þessari
m y n d ) , K R I S
KRISTOFFERSON.
Islenskur texti.
Bönnuð innan 12 ára.
Sýnd kl. 5.
Frumsýning
Kynórar kvenna
THEEROTIC EXPERIENCEOF 76
Ný, mjög djörf
amerisk-áströlsk
mynd um hugaróra
kvenna i sambandi við
kynlif þeirra. Mynd
þessi vakti mikla at-
hygli I Cannes ’76.
Islenskur texti.
Sýnd kl. 9.
Stranglega bönnuð
börnum innan 16 ára.
5*1-15-44
Hryllingsóperan
Sýnum I kvöld og
næstu kvöld, vegna
fjölda áskoranna hina
mögnuðu rokkóperu
með Tom Curry og
Meatloaf. Sýnd kl. 5, 7
og 9.
Bönnuð börnum innan
16 ára.
17
DRIVE-IN
Islenskur texti
Afar skemmtileg og
bráðsmellin ný
amerisk gamanmynd
I litum. Leikstjóri:
Rod Amateau. Aöal-
hlutverk: Lisa
Lemole, Glenn
Morshower, Gary
Cavagnaro, Billy
Milliken.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11
S 3-20-75
Klappstýrur
Bráðfjörug og djörf
amerisk mynd um há-
fættar, hjólliöugar og
brjóstafagrar „Klapp-
stýrur” menntaskól-
ans i Amarosa. Isl.
texti.
Sýnd kl. 5, 7, 9 og 11.
Bönnuð börnum innan
16 ára.
Aðalhlutverk: John
Travolta, Olivia New-
ton-John.
Sýnd kl. 5 . Hækkaö
verð
[ tilefni af komu þýska kvikmyndastjórans
Werner Herzog verður sýnd myndin:
„Aguirre — reiði Guðs"
föstudaginn, 2. mars, kl. 21.00 í Tjarnarbíói.
Kvikmyndastjórinn mun verða viðstaddur
sýninguna og svara fyrirspurnum. öllum er
heimill aðgangur.
Miðar fást við innganginn.
Þýska bókasafnið
Félag islenskra kvikmyndagerðarmanna