Morgunblaðið - 11.02.2001, Blaðsíða 6

ERLENT
6 SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
JÓHANNES Páll II páfi hefur í
heilan áratug flogið í hringi um-
hverfis Rússland; einn daginn er
hann í Eystrasaltslöndunum eða
föðurlandi sínu, Póllandi; næst er
hann í Rúmeníu eða Georgíu. Páfinn
mun í júní heimsækja Úkraínu og
Armeníu, hvorttveggja fyrrverandi
sovétlýðveldi sem rétttrúnaðar-
kirkjan rússneska fylgist vel með.
Karol Wojtyla er fyrsti páfinn úr
löndum slavneskra þjóða í sögunni
og hann hefur lengi dreymt um að
heimsækja Moskvu, ef til vill lítur
hann svo á að slík heimsókn myndi
fullkomna langan og viðburðaríkan
feril hans á páfastóli. En áratug eftir
hrun kommúnismans eru það ráða-
menn rússnesku kirkjunnar, ekki
stjórnmálaleiðtogarnir, sem hamla
för.
Leiðtogar í Moskvu hafa alveg frá
tíma Krústsjofs verið á varðbergi
gagnvart Páfagarði en hafa samt
ekki verið áhugalausir um ríki páfa.
Kremlverjar skynjuðu að hentugt
gæti verið fyrir sovéskan áróður og
utanríkisstefnu að taka upp eðlileg
samskipti við Páfagarð og efnt var
til funda leiðtoganna Andreis
Gromykos og Níkolajs Podgornís
með páfa. En það var ekki fyrr en
1989 að Míkhaíl Gorbatsjov þorði að
koma á opinberum tengslum við
Páfagarð og bjóða Jóhannesi Páli
páfa í heimsókn til Sovétríkjanna.
Borís Jeltsín ítrekaði boðið 1991
og Vladímír Pútín gerði slíkt hið
sama er hann heimsótti Róm
skömmu eftir að hafa svarið eið sem
forseti Rússlands. Samt sem áður
hefur ekkert orðið úr heimsókn páfa
til Moskvu vegna þess að rétttrún-
aðarkirkjan er henni ennþá andvíg.
Aleksei II patríarki og helstu ráð-
gjafar hans, þ.á m. Kíríll metropólít-
an, sem er eins konar utanríkisráð-
herra kirkjunnar, tjá oft skoðun sína
á málinu. Nokkru áður en skýrt var
frá væntanlegri heimsókn páfa til
Úkraínu hafði ítalska dagblaðið
Corriere della Sera eftir Aleksei að
vissulega kæmi til greina að páfi
kæmi í heimsókn en þá yrði að binda
enda á „ofsóknir“ kaþólskra á hend-
ur rétttrúnaðarkirkjunni í Vestur-
Úkraínu og trúboð kaþólskra presta
á „hefðbundnu yfirráðasvæði“ rétt-
trúnaðarmanna. Þetta kann að virð-
ast harðlínustefna en skilyrðin tvö
eru þó skref í rétta átta ef höfð eru í
huga alræmd ummæli patríarkans
fyrir nokkrum árum en þá sagði
hann að sanntrúaður rétttrúnaðar-
maður mætti ekki einu sinni tína
sveppi í sama skógi og kaþólskur.
Sovétríkin, sovéski kommúnista-
flokkurinn og öryggislögreglan
KGB hrundu en rússneska rétttrún-
aðarkirkjan ver enn heilög landa-
mæri gamla, rússneska heimsveld-
isins. Það sem meira er, nær
helmingur af biskupsdæmum emb-
ættis patríarkans eru erlendis – í
Úkraínu, Hvíta-Rússlandi, Mold-
óvu, Mið-Asíulöndum og víðar – og
Aleksei patríarki leggur því æ meiri
áherslu á alþjóðlegt eðli kirkjunnar.
Er hann hafði gegnt embættinu í tíu
ár gáfu erkibiskupar rússnesku
kirkjunnar honum gylltan íkon, öðr-
um megin var mynd af Síðustu
kvöldmáltíðinni, hinum megin kort
yfir geysistórt svæðið sem rétttrún-
aðarkirkjan spannar.
Syndajátningar dugðu ekki
Ljóst er að allar hneigingar og
syndajátningar páfa á liðnu ári í til-
efni þess að 2000 ár voru liðin frá
fæðingu Krists höfðu ekki dugað
patríarkanum. Þess vegna getur því
miður farið svo að draumur páfa um
að stíga á rússneska jörð, sem var
lauguð blóði svo margra píslarvotta,
rætist ekki. Enn eru að sjálfsögðu
tækifæri fyrir kirkjuleiðtogana tvo
til að hittast. Páskar jafnt kaþólsku
kirkjunnar sem rétttrúnaðarkirkj-
unnar munu á árinu verða sama dag,
15. apríl en það er ákaflega sjald-
gæft. Er hægt að hugsa sér betri af-
sökun fyrir því að efna til fundar í
anda bræðralags allra kristinna
manna? En mun patríarkinn grípa
tækifærið?
Ef ekki væri verið að róta í göml-
um sárum vegna deilna kirknanna
tveggja myndu þau gróa. Aldrei
mun ég gleyma því er tveir gamlir
menn – páfinn og Dmítrí Líkatsév,
níræður menntamaður – blöðuðu
saman í sjaldgæfri bók og voru báðir
með tárin í augunum. Líkatsév var
að sýna páfa myndamöppu um Sol-
ovetsí-fangabúðirnar en þar var
Líkatsév hafður í haldi, sakaður um
„trúaráróður“. Í möppunni voru
ljósmyndir af gömlum munkaklef-
um þar sem sovésk stjórnvöld höfðu
látið setja rimla fyrir gluggana. Kaþ-
ólskir klerkar voru þar fangelsaðir
árum saman eftir að Nikolaj Krí-
lenko ríkissaksóknari hafði lýst kaþ-
ólsku kirkjuna „óvin þjóðarinnar“
árið 1917.
Enginn valdamaður í Rússlandi
hefur þó beðist afsökunar á glæpun-
um sem framdir voru gegn íbúum
landsins. Yfirstjórn rússnesku rétt-
trúnaðarkirkjunnar hefur reyndar
ekki viðurkennt að samstarf hennar
við sovétvaldið hafi verið synd. Ef
slík syndajátning bærist frá Rúss-
landi myndi það einnig verða til að
græða sárin vegna klofnings kirkj-
unnar í kaþólska deild og rétttrún-
aðardeild.
Sættir milli kristinna manna sem
nú lifa eru mjög mikilvægar jafnt
siðferðislega sem í stjórnmálalegum
skilningi. Páfi steig fyrsta skrefið á
fundi síðastliðið vor með Shenuda
III, patríarka rétttrúnaðarkirkju
kopta, er páfi heimsótti Landið
helga. Jóhannes Páll II gaf af
dirfsku í skyn að ef til vill mætti end-
urskoða þá þúsund ára gömlu kenni-
setningu að biskupinn í Róm væri
æðstur postulanna og staðgengill
Krists á jörðinni. Frá árinu 1054 hef-
ur þessi hugmynd verið helsti þrösk-
uldurinn á vegi einingar allra krist-
inna manna.
Fréttafulltrúar stjórnvalda í
Kreml segja að Pútín forseti ræði oft
við Aleksei II patríarka. Hann ætti
kannski að útskýra fyrir honum að
það sé andstætt hagsmunum ríkisins
að ekki sé leitað sátta við Páfagarð
vegna þess að rússneska stjórnin og
páfi eru sammála um margt, þ. á m.
lausnir í Mið-Austurlöndum. Rúss-
um kæmi vel að vera í bandalagi við
Páfagarð, núna er þeir basla við að
finna sér hlutverk og öðlast áhrif í al-
þjóðamálum.
„Tárin sem felld hafa verið á öld-
inni lögðu grundvöll að nýju vori
mannsandans,“ sagði páfi í síðustu
heimsókn sinni til aðalstöðva Sam-
einuðu þjóðanna. Eins og allir vita
hafa Rússar þjáðst eins og aðrar
þjóðir, ef ekki meira en allar aðrar.
Það er hryggilegt að „Moskvuvaldið
(eða amk. patríarkinn) trúir ekki á
tár“ en þannig er titill einhverrar
vinsælustu kvikmyndar frá komm-
únistaskeiðinu.
Reuters
Péturstorgið í Róm speglast í skrautkúlu um síðastliðin jól. Jóhannes
Páll II páfi hefur ferðast um allan heim á meira en tveggja áratuga
valdaskeiði sínu, en hann fær ekki að heimsækja Rússland vegna and-
stöðu rétttrúnaðarkirkjunnar.
Langt milli
Rómar og
Moskvu

Project Syndicate
Sovétríkin, sovéski
kommúnistaflokk-
urinn og öryggis-
lögreglan KGB
hrundu en rússneska
rétttrúnaðarkirkjan
ver enn heilög
landamæri gamla,
rússneska
heimsveldisins.
eftir Aleksei Búkalov
Höfundur er stjórnandi skrifstofu
Itar-Tass-fréttastofunnar í Róm.
SÓLVEIG Þorvaldsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Almannavarna ríkis-
ins, er eini Íslendingurinn sem hefur
starfað við hjálparstarf í Gujarat síð-
ustu dagana en nú eru fleiri Íslend-
ingar á leiðinni. Sólveig kom á jarð-
skjálftasvæðið fjórum dögum eftir
að skjálftinn reið yfir. Hún kom til
Ahmedabad ásamt samstarfsfólki
sínu hjá Sameinuðu þjóðunum
þriðjudaginn 30. janúar. Hún sagði í
samtali við Morgunblaðið að afmark-
að svæði í borginni væri mjög illa
farið en önnur hverfi borgarinnar
hefðu sloppið mjög vel úr jarðskjálft-
anum.
Hverfið sem eyðilagðist saman-
stóð af háum byggingum þar sem
efnað fólk bjó en íbúar hverfisins
hafa sofið utandyra frá því skjálftinn
reið yfir.
Gekk erfiðlega að koma
hjálp til Bhuj
Sólveig segir að Ahmedabad hafi
verið miðstöð hjálparstarfs fyrstu
dagana eftir skjálftann því erfiðlega
hafi gengið að ná sambandi og koma
vistum til Bhuj og nágrenni sem fór
verst út úr skjálftanum. „Vistir,
hjálpargögn og björgunarlið hlóðust
upp í Ahmedabad. Það var erfitt að
komast til Bhuj, þar var ekkert til og
ástandið mjög slæmt,“ segir Sólveig.
Sólveig segir að þegar hún kom til
Bhuj og sá eyðilegginguna þar hafi
henni fundist hún vera komin til
Tyrklands þar sem 17.000 manns
létu lífið í jarðskjálfta árið 1999:
„Mér fannst ég komin til Tyrklands
aftur,“ segir Sólveig og heldur
áfram: „Þegar við komum hingað til
Bhuj viku eftir jarðskjálftann lent-
um við eiginlega í áfallahjálp strax.
Læknarnir og sjálfboðaliðarnir sem
höfðu verið hér í tæpa viku voru að-
framkomnir af þreytu. Þeir höfðu að-
stoðað og framkvæmt aðgerðir á
8.000 manns fyrsta daginn sem þeir
voru hér. Aðstæður voru hrikalegar,
bæði sjúkarhús svæðisins og her-
sjúkrahúsið eyðilögðust í skjálftan-
um svo þeir voru þeir einu sem gátu
veitt læknisaðstoð fyrstu dagana.
Það var því skiljanlegt að þeir hafi
verið úrvinda þegar við komum á
staðinn,“ segir Sólveig.
Sólveig vinnur undir UNDAC-
stofnuninni (United Nations Disast-
er Assessment and Coordination
team). Hlutverk stofnunarinnar er í
fyrsta lagi að gera mat á ástandinu
sem er í þessu tilviki gríðarlega mik-
ið starf. Sem dæmi má nefna að
svæðið sem gera þarf úttekt á sam-
anstendur af níu héruðum og í
hverju héraði eru um það bil 1.000
þorp. Í öðru lagi á stofnunin að sam-
hæfa starf allra stofnana Sameinuðu
þjóðanna, alþjóðlegra björgunar-
sveita, frjálsra félagasamtaka og
sjóða sem koma að hjálparstarfinu
með einum eða öðrum hætti. Tak-
mark stofnunarinnar er að koma á
kerfi sem lætur alla aðila starfa sam-
an að settu markmiði.
Sólveig segir aðspurð að komið
hafi til tals að Ísland sendi björg-
unarsveit á svæðið en ekki hafi orðið
af því að þessu sinni, Indverjar hafi
afþakkað boðið. Hún stjórnar nú
sjálf verkefni þar sem verið er að
undirbúa björgunarsveit sem hægt
er að senda á hamfarasvæði með
stuttum fyrirvara.
Framkvæmdastjóri Almannavarna ríkisins við hjálparstörf á jarðskjálftasvæðunum
Morgunblaðið/Ragna Sara
Sólveig Þorvaldsdóttir, framkvæmdastjóri Almannavarna ríkisins, er eini Íslendingurinn sem til þessa hefur
tekið þátt í hjálparstarfi á jarðskjálftasvæðunum í Indlandi. Hér er hún niðursokkin í höfuðstöðvum UNDAC.
„Fannst ég
aftur komin
til Tyrklands“