Morgunblaðið - 01.04.2001, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÝ SKÝRSLA Rannsóknar& greiningar fyrir dóms-málaráðherra um vændi áÍslandi og félagslegt um-
hverfi þess hefur vakið upp ýmsar
áleitnar spurningar og jafnvel furðu
víðsvegar í þjóðfélaginu. Miðað við
skort á faglegri umræðu er heldur
ekki að undra að stór hluti almenn-
ings hafi ekki áttað sig á því að vændi
færi fram á Íslandi. Önnur ástæða
fyrir því kann að vera að telja má á
fingrum annarrar handar handar
hversu oft rannsóknir á brotum gegn
greinum um vændi í almennum hegn-
ingarlögum hafa leitt til málshöfðun-
ar í dómskerfinu. Í framhaldi af út-
komu skýrslunnar er ekki óhugsandi
að sá veruleiki eigi eftir að breytast,
a.m.k. hafa líkur verið leiddar að því
að með almennari umræðu og laga-
breytingu, þar sem ekki verði lengur
bannað að leggja stund á vændi sér til
framfærslu, reynist lögreglunni auð-
veldara að ná til svokallaðra þriðju
aðila – þeirra sem hagnýta sér vændi
annarra.
Skorður lagðar við vændi
Í núgildandi hegningarlögum er
hvergi lagt afdráttarlaust bann við
vændi. Aftur á móti eru í tveimur
greinum lagðar ákveðnar skorður við
starfseminni. Meginlagaramminn er
falinn í 206. greininni og skipt upp í
fimm málsgreinar. Fyrst er tekið
fram að ólöglegt sé að stunda vændi
sér til framfærslu og geti refsing
numið allt að 2 ára fangelsi. Með
ákvæðinu skera Íslendingar sig frá
hinum Norðurlandaþjóðunum að því
leyti að hvergi er lengur að finna við-
líka ákvæði í lagabálkum þeirra og
verður komið að því síðar í greininni.
Eftir lestur skýrslu Rannsóknar &
greiningar um vændi á Íslandi bland-
ast engum hugur um að vændi er
stundað í hinum ýmsu myndum á Ís-
landi. Ekki þarf heldur að orðlengja
að allnokkur hópur Íslendinga stund-
ar vændi sér til framfærslu og gerist
þar af leiðandi brotlegur við fyrrnefnt
ákvæði almennra hegningarlaga.
Hvað hópurinn er stór er erfitt að
meta því vændi fer leynt og er t.a.m.
stundað af ákveðnum hópi í heima-
húsum. Engu að síður er vert að
vekja sérstaka athygli á einum hópi
eins og reyndar gert er í skýrslunni.
Fram kemur að nokkuð sé um að
unglingar, allt frá 13 ára aldri, selji
líkama sinn í skiptum fyrir húsaskjól,
mat, vímuefni, peninga og annað, þ.e.
sér til framfærslu. Vændi unglinga í
vímuefnavanda hefur verið kallað
nauðarvændi eða „survival sex“ og er
bæði stundað af stelpum og strákum
þó stelpur séu í meirihluta. Strákarn-
ir leiðast frekar út í afbrot eða sölu og
dreifingu vímuefna til að fjármagna
neyslu sína.
Þriðju aðilar varir um sig
Í annarri málsgrein 206. greinar-
innar segir að hver sá sem hafi at-
vinnu eða viðurværi sitt af lauslæti
annarra skuli sæta fangelsi allt að 4
árum, þ.e. svokallaður 3. aðili má ekki
hagnast af vændi annarra. Í skýrsl-
unni eru mýmörg dæmi um brot á
ákvæðinu, t.d. í tengslum við svokall-
að kærastavændi, fylgdarþjónustur
og vændi í vændishúsum og á nekt-
ardansstöðum. Í samtali við stúlku,
sem vann á vændishúsi, kemur fram
að vændissalar gera sér grein fyrir
laganna bókstaf og eru varir um sig.
Stúlkan segir að vændissalinn hafi
verið ótrúlega útsmoginn. „Á Íslandi
er náttúrlega ólöglegt að vera þriðji
aðili. Hún passaði alltaf upp á það að
kúnnarnir létu hana aldrei hafa pen-
inga. Peningaviðskiptin voru gerð
fyrir framan hana en aldrei þannig að
hún fengi þá í hendurnar, svona var
hún útsmogin. Ég fattaði það ekki þá,
en ef þeir réttu henni peninginn þá
sagði hún bara: „Hvað ég? Þú átt ekki
að borga mér, þú átt að borga henni.“
Þannig að ekkert vitni var að því að
hún hefði tekið peningana. Ef þetta
fór fram heima hjá henni þá tók hún
helminginn af peningunum. Ef ég var
send út í bæ, sem var mjög algengt
líka, þá fékk hún einn þriðja. Þá átti
ég bara að koma við hjá henni og láta
hana fá peninginn. En hún passaði
alltaf að enginn yrði vitni að því.“
(Vændi á Íslandi bls. 47–48).
Ungar stúlkur
„kynlífsþrælar“
Í þriðju málsgrein 206. greinar al-
mennra hegningarlaga er tekið fram
að sömu viðurlög séu við því að ginna,
hvetja eða aðstoða ungmenni, yngri
en 18 ára, til þess að hafa viðurværi
sitt af lauslæti. Í skýrslunni segist
sérfræðingur frá Barnaverndarstofu
vita um stráka sem séu „dílerar“
(vímuefnasalar). Þeir nái í stelpur í
grunnskólum, verði kærastar þeirra í
einhvern ákveðinn tíma og útvegi
þeim vímuefni. Í framhaldi af því selji
þeir stúlkurnar öðrum.
Dæmin eru fleiri og hægt að nefna
að viðmælandi innan lögreglunnar
segist þekkja dæmi um að menn sem
selji vímuefni eða stundi annað ólög-
legt athæfi næli sér í ungar stúlkur.
„Þær geta orðið eins konar kynlífs-
þrælar þeirra sem þær eru hjá. Það
fylgir bara,“ er haft eftir honum í
skýrslunni.
Í fjórðu málsgrein er tekið fram að
sömu viðurlög séu við því að stuðla að
því að nokkur maður flytji úr landi
eða til landsins í því skyni að hann
hafi viðurværi sitt af lauslæti ef við-
komandi er yngri en 21 árs eða hon-
um er ókunnugt um þennan tilgang
fararinnar. Í skýrslunni kemur fram
að svokallaðir „nektardansarar“ séu
fluttir til landsins til að stunda vændi.
Hins vegar kemur ekki fram hvort
ástæða sé til að ætla að konurnar séu
undir 21 árs aldri eða viti ekki um til-
gang fararinnar. Athygli vekur að er-
lendar umboðsskrifstofur virðast
bjóða upp á mismunandi gerðir af
„nektardönsurum“.
„Ef þú ætlar til dæmis að flytja inn
nektardansara til Íslands frá Eystra-
saltslöndunum þá ertu spurður af
umboðsskrifstofunni þar hvort að þú
viljir venjulegar stelpur eða XXX
stelpur,“ segir segir heimildarmaður
af nektardansstað í Reykjavík. „En
XXX þýðir SEX. Um 90% þeirra
stelpna sem koma frá þessum löndum
hafa verið eða eru í vændi. Sumar eru
bara fluttar inn til Íslands sem
„pjúra“ vændiskonur. Kunna ekki
einu sinni að dansa. Eigendur stað-
anna standa að þessu. Það er ekkert
farið leynt með það að það sé vændi
þarna. Það vita allir sem til þess
þekkja“ (Vændi á Íslandi, bls. 52).
Í fimmtu og síðustu málsgreininni
segir að hver sá sem stuðli að því með
ginningum, hvatningum eða milli-
göngu að aðrir hafi holdlegt samræði
eða önnur kynferðismök gegn
greiðslu eða geri sér lauslæti annarra
að tekjulind, svo sem með útleigu
húsnæðis eða öðru, skuli sæta fang-
elsi allt að 4 árum en sektum eða
fangelsi allt að 1 ári ef málsbætur eru
fyrir hendi. Vart þarf að hafa fleiri
orð um að fjölmörg dæmi eru um brot
á þessari málsgrein í skýrslunni. Hið
sama virðist eiga við um brot á húsa-
leigulögum því þar segir að leigusala
sé heimilt að rifta húsaleigusamningi
ef leigjandi brjóti gegn landslögum
og hlýtur vændi að heyra þar undir.
Gróft barnavændi
Í fyrstu málsgrein 202. greinar
hegningarlaga er sérstaklega kveðið
á um að hver sá sem hafi samræði eða
önnur kynferðismök við barn, yngra
en 14 ára, skuli sæta fangelsi allt að
12 árum. Önnur kynferðisleg áreitni
varði fangelsi allt að 4 árum. Aftur á
móti vekur athygli að kaupandi kyn-
lífsþjónustu af 14 til 16 ára ungmenn-
um (hafa ber í huga að lögin voru sett
áður en sjálfræðisaldur var hækkað-
ur upp í 18 ár) ber ekki refsiábyrgð ef
hann brýtur ekki gegn annarri máls-
grein laganna, þ.e. beitir ekki blekk-
ingum, gjöfum eða á annan hátt tælir
ungmennin til samræðis eða annarra
kynferðismaka. Refsing við broti á
ákvæðinu getur numið allt að 4 ára
fangelsisvist. Minna má á áðurnefnda
þriðju málsgrein 206. greinarinnar
þar sem lögð er refsing við því að
ginna, hvetja eða aðstoða ungmenni
yngri en 18 ára til að hafa viðurværi
sitt af lauslæti.
Hræðileg dæmi eru um kynferðis-
lega misnotkun barna og hreint
barnavændi í skýrslunni um vændi á
Íslandi og nægir þar að grípa niður í
reynslusögu ungrar konu. „Minn of-
beldismaður er fyrst og fremst faðir
minn. Hann var kynferðislega stór-
brenglaður og sótti í stúlkubörn.
Hann átti þá forsögu að hafa verið
dæmdur fyrir að leita á unga stúlku
áður en hann kynntist mömmu. Hann
byrjaði að misnota mig kynferðislega
þegar ég var 5 ára gömul. Frá 8 ára
aldri var um fullt samræði að ræða,
það er kynmök. Ég held að ég fari
ekki nánar út í það. Frá 7 ára aldri
selur hann öðrum mönnum aðgang að
mér kynferðislega fyrir fíkniefni“
(Vændi á Íslandi bls. 64).
Íslendingar skera sig úr
Dómsmálaráðherra lagði fram á
Alþingi skýrslu um samanburð á
lagaumhverfi á Íslandi og annars
staðar á Norðurlöndunum varðandi
löggjöf og eftirlit með klámi, vændi
o.fl. fyrir síðustu jól. Svala Ólafsdóttir
lögfræðingur, höfundur skýrslunnar,
sagði í samtali við Morgunblaðið að
samanburðurinn hefði m.a. leitt í ljós
að einungis á Íslandi væri lögð refs-
ing við því að stunda vændi sér til
framfærslu. Hinar Norðurlandaþjóð-
irnar hefðu afnumið sambærileg
ákvæði úr lögum sínum á síðustu ár-
um, t.d. Danir árið 1999.
Þegar fram fór endurskoðun lög-
gjafar um kynferðisbrot í hegningar-
lögunum árið 1992 spunnust miklar
umræður innan þingsins um það
hvort yfirleitt væri rétt og eðlilegt að
refsa mönnum fyrir vændi sér til
framfærslu. Allsherjarnefnd klofnaði
að lokum í afstöðu sinni. Minnihlutinn
vildi ákvæðið út úr lögunum og lagði
einkum áherslu á þrennt í röksemd-
arfærslu sinni. Í fyrsta lagi að vændi
til framfærslu væri langoftast stund-
að af sárri neyð og því væri aðstoð
fremur en refsing eðlilegri viðbrögð. Í
öðru lagi ynni refsiákvæði gegn því að
önnur brot eins og ofbeldisbrot í
tengslum við vændi væru kærð til lög-
reglu þar sem kærandinn væri um
leið að koma upp um sjálfan sig. Í
þriðja lagi væri ekki eðlilegt að refsa
aðeins öðrum aðilanum, þ.e. þeim sem
stundaði vændið – ekki kaupandan-
um. Aðalrök meirihlutans voru að
ákvæðið væri til þess fallið að hafa
áhrif á almennt siðgæði í landinu –
hafa varnaðaráhrif.
Þá leiddi samanburðurinn jafn-
framt í ljós að á öllum Norðurlönd-
unum fyrir utan Svíþjóð er ekki refsi-
vert að kaupa vændi. Aftur á móti
skera Íslendingar sig úr að því leyti
að á hinum Norðurlöndunum hafa
verið sett sérstök ákvæði inn í hegn-
ingarlög sem leggja refsingu við því
að kaupa vændi af börnum yngri en
18 ára. Með ákvæðinu er komið til
móts við ákvæði ýmissa alþjóðasátt-
mála. Íslendingar hafa t.a.m. fullgilt
samning Sameinuðu þjóðanna um
réttindi barnsins frá árinu 1992. Sam-
kvæmt honum skuldbinda aðildarrík-
in sig til að vernda börn fyrir hvers
kyns kynferðislegri misnotkun eða
misnotkun í kynferðislegum tilgangi.
Þá má nefna aðgerðaráætlun Sam-
einuðu þjóðanna varðandi sölu á
börnum, barnavændi og -klámi frá
árinu 1992. Á síðasta ári fullgiltu Ís-
lendingar samþykkt ILO um afnám
barnavinnu í sinni verstu mynd. Í
samþykktinni á „barnavinna í sinni
verstu mynd“ við um hvers konar
þrælkun eða framkvæmd sem jafna
má við þrælkun, notkun barna til
vændis, framleiðslu á klámi eða til
klámsýninga o.s.frv.
Svala tók fram að Íslendingar
væru á svipuðu róli og hinar Norð-
urlandaþjóðirnar varðandi refsingar
við milligöngu og hagnýtingu vændis.
„Af löggjöf allra landanna að dæma
er hvers kyns milliganga litin alvar-
legum augum.“
Erfiður sönnunarvandi
Svala fann aðeins fjóra dóma í
tengslum við vændi í dómasafni
Hæstaréttar og í eftirgrennslan um
nýrri mál kom í ljós að afar sjaldan
leiða rannsóknir til málshöfðunar.
„Ég kannaði ekki sérstaklega hvern-
ig ástandið væri á hinum Norðurlönd-
unum. Engu að síður tel ég líklegt að
ástandið sé svipað enda fylgir mála-
flokkinum erfiður sönnunarvandi,“
sagði hún og var í framhaldi af því
spurð hvernig hún héldi að gengi að
ná til kaupenda vændis í Svíþjóð.
„Örugglega illa, enda hafa bæði kaup-
andi og seljandi slíkrar þjónustu
hagsmuni af því að ekki komist upp
um athæfið.“
Kaup á vændi
verði refsiverð
Frumvarpi þriggja þingmanna
Vinstri grænna til breytinga á kyn-
ferðisbrotakafla almennra hegning-
arlaga hefur verið dreift til þing-
manna á yfirstandandi þingi.
Kolbrún Halldórsdóttir, fyrsti
flutningsmaður frumvarpsins, sagði
að frumvarpið væri lagt fram lítið
breytt frá fyrra þingi og myndi vænt-
anlega koma til umræðu fyrir þingslit
í vor. Frumvarpið felur í sér þrjár
meginbreytingar frá gildandi lögum.
Morgunblaðið/Ásdís
Rannsóknir hafa leitt í ljós að 50 til 90% kvenna í vændi hafi orðið fyrir kynferðislegri misnotkun
fyrir 16 ára aldur. Einnig er misnotkun á vímuefnum algeng.
Málshöfðunum
gagnvart þriðja
aðila gæti fjölgað
Skýrsla dómsmálaráð-
herra um vændi á
Íslandi hefur vakið
verðskuldaða athygli
í þjóðfélaginu upp á
síðkastið. Anna G.
Ólafsdóttir velti fyrir
sér lagarammanum,
skýrslunni, sönnunar-
vandanum og hinu
félagslega umhverfi.
Vændi á Íslandi