Morgunblaðið - 01.04.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 1. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
1. apríl 1971: „Að undanförnu
hefur verið hamrað á því í
Tímanum, að vegna rangrar
skattvísitölu muni nú verða
stórhækkun á sköttum. Þetta
er alrangt varðandi hækk-
anir, sem urðu á árinu 1970,
því að skattvísitalan hefur
verið hækkuð meir en nemur
hækkun framfærsluvísitölu
eða meðalhækkun launa.
Skattvísitalan hækkar þann-
ig um 20% en meðalfram-
færsluvísitala um 13,12% og
meðalhækkun launa er
18,4%. Skattvísitölunni er
ætlað það hlutverk að breyta
persónufrádrætti og þrepum
í skattstigum í því skyni, að
menn greiði ekki hlutfalls-
lega hærri skatta, þótt laun
hækki vegna verðlagsþróun-
ar en auðvitað hljóta skattar
að hækka í sama hlutfalli og
launabreytingar. Sú kenning
er fjarri lagi, að skattvísitala
skuli hækka til samræmis við
framfærsluvísitölu, ef engin
kauphækkun verður eða hún
er mun lægri en hækkun
framfærslukostnaðar. “
. . . . . . . . . .
1. apríl 1981: „Fátt vekur
meiri óhug hjá mönnum en
fréttir af launmorðum. Þær
minna á, hve skammt er milli
feigs og ófeigs, þegar ofbeld-
ishneigðin er annars vegar og
sálsjúkir menn komast yfir
vopn. Ronald Reagan,
Bandaríkjaforseti, slapp
naumlega undan böðulshendi
á mánudaginn. Fyrir honum
sat innan um blaðamenn ung-
ur maður, sem samkvæmt
fréttum hefur áður vígbúist
vegna ferða Bandaríkja-
forseta í nágrenni við sig.
Engir hafa lýst því betur á
síðari tímum en bandarískir
rithöfundar, hve einkenni-
legar hvatir geta búið að baki
hjá þeim mönnum, sem
fremja hin hroðalegustu
ódæðisverk. Nægir í því
sambandi að nefna bækur
þeirra Truman Capotes, „In
Cold Blood“, og Norman
Maylers, „The Executioner’s
Song“. Báðar hafa þessar
bækur selst í milljónum ein-
taka og þær hljóta að vekja
hjá lesanda sínum efasemdir
um réttmæti þess að leyfa
frjálsa vopnasölu, eins og tíð-
kast í Bandaríkjunum. Morð-
ið á John Lennon fyrir
skömmu hefur enn skerpt
þetta mikla vandamál í hug-
um Bandaríkjamanna og í
kjölfar árásarinnar á Reagan
mun enn reyna á það, hvort
viðhalda beri frjálsræðinu
eða taka upp byssuleyfi. Ron-
ald Reagan hefur verið tals-
maður frjálsræðisins á þessu
sviði.“
Fory s tugre inar Morgunb lað s ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ERLEND FJÁRFESTING Á ÍSLANDI
VANDI HÚSNÆÐIS-
LÁNAKERFISINS
Á undanförnum árum hefurverð á húsnæði hækkað mjög,sérstaklega á höfuðborgar-
svæðinu. Húsnæðislán hafa ekki
hækkað að sama skapi og hefur það
gert húsnæðiskaupendum erfitt fyr-
ir.
Brunabótamat er haft til grund-
vallar í lánsreglum Íbúðalánasjóðs.
Sverrir Kristinsson, fasteignasali í
Eignamiðlun, bendir á það í Morgun-
blaðinu á miðvikudag að hér væri á
ferð vandamál, sem taka þurfi á
vegna þess að það varði möguleika
ungs fólks til að kaupa sína fyrstu
íbúð. Þessi vandi hafi skapast vegna
þess að breytingar hafi verið gerðar
á endurmati brunabótamats þannig
að teknir hefðu verið út úr því
ákveðnir þættir, sem áður hefði verið
byggt á. Ungt fólk fengi í mörgum
tilfellum ekki fullt lán vegna þess að
brunabótamatið væri ekki lengur í
samræmi við markaðsverð á fast-
eignum. Þetta væri óeðlilegt og eðli-
legast væri að gera breytingar á
reglugerð um húsbréfaviðskipti.
„Þar sem brunabótamat endur-
speglar yfirleitt ekki kaupverð eign-
ar tel ég óeðlilegt að miða lánsreglur
Íbúðalánasjóðs við slíkt mat,“ sagði
Sverrir. „Breyting eins og að framan
greinir myndi leysa vandamál þeirra,
sem væru að kaupa sína fyrstu íbúð.“
Íbúðalánasjóður veitir nú hámark
6,4 milljónir króna til kaupa á gömlu
húsnæði og 7,7 milljónir til kaupa á
nýju húsnæði. Þessar hámarksupp-
hæðir hafa nú verið þær sömu í um
eitt ár og þær hafa ekki hækkað í
samræmi við hækkun íbúðaverðs á
undanförnum árum, hækkun, sem í
mörgum tilfellum nemur 50% á fimm
árum. Fyrir vikið er þröskuldurinn
mun hærri fyrir þá, sem vilja komast
í eigið húsnæði, en hann var fyrir
hálfum áratug.
Það er ljóst að ekki er hægt að una
óbreyttu ástandi í þessum málum.
Fyrir þá sök að húsnæðislánakerfið
er ekki lagað að breyttum aðstæðum
á fólk á hættu að verða innlyksa á
ótryggum leigumarkaði. Ýmsir hafa
orðið til að benda á skuldir heimil-
anna og vísað til óheyrilegrar
skuldabyrði. Það er hins vegar engu
síðri byrði að þurfa að greiða húsa-
leigu og því fylgir engu minni skuld-
binding til framtíðar, þótt ekki sé í
formi láns. Í þokkabót er húsaleiga
oft hærri en greiðslubyrði lána af
sambærilegu húsnæði. Það getur
verið auðvelt að horfa fram hjá vand-
anum, en það má ekki gleyma því að
kerfið er til vegna fólksins og til að
koma til móts við þarfir þess, en ekki
öfugt. Því er ástæða til að taka undir
orð Sverris Kristinssonar um að taka
þurfi reglugerðina um húsbréfavið-
skipti til endurskoðunar.
Í ræðu sinni á Alþingi sl. fimmtu-dag um utanríkismál sagði Hall-
dór Ásgrímsson, utanríkisráðherra
m.a.: „Eitt af því, sem við þurfum
jafnframt að huga að er hvernig við
getum aukið erlenda fjárfestingu á
Íslandi, ekki sízt á fleiri sviðum en
hingað til ... Aukin erlend fjárfest-
ing er okkur nauðsynleg af mörgum
ástæðum. Hún eykur fjölbreytni at-
vinnulífsins, skapar ný atvinnu-
tækifæri hér heima og eykur vel-
megun.“
Þetta er rétt hjá utanríkisráð-
herra. Forráðamenn Norðuráls á
Grundartanga bíða nú eftir svörum
frá stjórnvöldum vegna óska þeirra
um verulega stækkun álversins á
Grundartanga. Þar er um að ræða
umtalsverða erlenda fjárfestingu.
B
REZKA tímaritið The Eco-
nomist gerði fyrr í mánuðin-
um að umtalsefni þá tog-
streitu, sem ríkir innan
Evrópusambandsins á milli
þeirra, sem vilja auka frjáls-
ræði í efnahagsmálum og
hinna, sem áfram vilja planta
í reglugerðaskóg sambandsins. Í grein, sem birt-
ist 10. marz, er bent á að allt talið á leiðtogafundi
ESB í Lissabon í fyrra um „samkeppnishæfasta
hagkerfi í heimi“, sem sambandið vilji koma á fyr-
ir árið 2010, sé ekki án fyrirvara. Ríki á borð við
Spán og Bretland styðji umbótastefnu í efnahags-
málum heils hugar, en önnur ESB-ríki, t.d.
Frakkland og Belgía, hafi minni áhuga á efna-
hagsumbótum en þeim mun meiri á hinni „félags-
legu Evrópu“ þar sem áherzlan sé öll á réttindi
launþega og umfangsmikið velferðarkerfi.
„Það er ekki nóg með að erfitt sé að hrinda
stefnunni um frjálsari markað í framkvæmd.
Sumir þættir í stefnu ESB eru beinlínis mark-
aðsfjandsamlegir,“ segir The Economist. Blaðið
tekur dæmi af vinnumarkaðnum; að innan sam-
bandsins séu á ferðinni tillögur um breytingar á
vinnumarkaðslöggjöf, sem séu líklegar til að gera
hagkerfi Evrópuríkja ósveigjanlegra, auk þess
sem þær gangi þvert gegn nálægðarreglunni svo-
kölluðu, þ.e. að Evrópusambandið eigi ekki að
setja lög fyrir sambandið í heild nema raunveru-
leg þörf sé á þeim.
Greinarhöfundur nefnir sérstaklega tillögu að
nýrri tilskipun ESB um „upplýsingar og samráð í
fyrirtækjum“. Í núverandi löggjöf ESB er kveðið
á um að fyrirtæki, sem hafa a.m.k. 1.000 starfs-
menn í aðildarríkjum ESB (og raunar á öllu Evr-
ópska efnahagssvæðinu), hafa starfsstöðvar í
a.m.k. tveimur ríkjum og a.m.k. 150 starfsmenn í
hvoru þeirra, skuli láta kjósa „samstarfsráð“ laun-
þega, sem hafi víðtækan rétt til upplýsinga og
samráðs um stærri breytingar í starfsemi fyrir-
tækisins. Nýju tillögurnar fela í sér að þessi
skylda verði útvíkkuð til allra fyrirtækja með fleiri
en 50 starfsmenn, burtséð frá því hvort þau séu
með starfsemi í fleiri en einu landi. Bretar og Írar
hafa mótmælt þessum tillögum og telja þær and-
stæðar öllum hefðum og venjum á sínum vinnu-
markaði, en greinarhöfundur The Economist tel-
ur litlar líkur á að andstæðingar tillagnanna hafi
betur.
Annað dæmi, sem tímaritið nefnir, er um vænt-
anlegar reglur, sem muni takmarka rétt fyrir-
tækja til að ráða til sín starfsfólk tímabundið frá
„liðsaukafyrirtækjum“. Vitnað er í tölur frá ráð-
gjafafyrirtækinu McKinsey, um að árin 1996–
1998 hafi slík tímabundin störf verið 11% allra
nýrra starfa í ESB og jafnframt hafi atvinnuleysi
verið minnst í þeim aðildarríkjum, sem höfðu
hæst hlutfall launþega, sem ráðnir voru tíma-
bundið með þessum hætti. Tímabundnu störfin
geri fyrirtækjum kleift að bregðast hratt við
breytingum á eftirspurn og séu dæmi um þann
efnahagslega sveigjanleika, sem forystumenn
ESB segist sækjast eftir. Engu að síður bendi
flest til að sambandið muni setja reglur, sem leggi
hömlur við þessu ráðningarformi.
Einstök ríki innan ESB hafa þrátt fyrir þetta
mikið svigrúm til að ráða vinnumarkaðslöggjöf
sinni sjálf. The Economist nefnir dæmi af Spáni,
þar sem miklar breytingar hafa verið gerðar á
undanförnum árum í átt til aukins sveigjanleika á
vinnumarkaði. Það hefur verið gert ódýrara fyrir
vinnuveitendur að segja upp fólki og um leið auð-
veldara og áhættuminna að ráða fólk í ný störf. Í
The Economist, sem kom út 17. marz, er fjallað
um aðgerðir franskra og þýzkra stjórnvalda í
vinnumarkaðsmálum og bendir blaðið á að þrátt
fyrir allt hafi Frakkar gert talsvert til þess á und-
anförnum árum að gera vinnumarkað sinn sveigj-
anlegri. Þeir hafi m.a. breytt eldri löggjöf, sem
hindraði að fólk væri ráðið í hlutastörf eða tíma-
bundin störf og lækkað tryggingagjöld. Eftir
stjórnarskiptin í Þýzkalandi hafi þarlend stjórn-
völd hins vegar fært ýmislegt til verri vegar í
vinnumarkaðsmálum, snúið við umbótum sem
stjórn Kohls kom á og látið undan þrýstingi
verkalýðshreyfingarinnar á ýmsum sviðum. Þar
ber hæst eflingu svokallaðra hagsmunanefnda
launþega, sem voru valdamiklar fyrir en hafa nú
fengið veigameira ráðgjafarhlutverk þegar kemur
að uppsögnum. Jafnt samtök atvinnurekenda sem
efnahagssérfræðingar hafa gagnrýnt þessa breyt-
ingu harðlega, sagt hana draga úr möguleikum
fyrirtækja á að bregðast við sveiflum á mörkuðum
og gera minni fyrirtæki tregari til að ráða nýtt
starfsfólk.
Forskot
Bandaríkjanna
Í LEIÐARA The Eco-
nomist er kveðið upp
úr um að þótt einstök
Evrópusambandsríki
séu að gera vel hvað það varðar að auka sveigjan-
leika á vinnumarkaði, sé sambandið í heild á
rangri leið. ESB megi hvergi slaka á viðleitni sinni
til að auka frjálsræði, samkeppni og sveigjanleika
í efnahagslífinu, ekki sízt á vinnumarkaðnum.
Skoðun blaðsins er að Evrópuríki eigi að stefna að
því að gera vinnumarkaðinn sveigjanlegri í takt
við það, sem gerist í Bandaríkjunum. Jafnvel þótt
hagvöxtur sé meiri í Evrópu í augnablikinu en í
Bandaríkjunum, séu horfur á hagvexti til lengri
tíma litið hagstæðari vestan hafs. „Jafnvel þótt
uppsveiflan í Bandaríkjunum sé á enda mun hið
sveigjanlega hagkerfi þeirra ekki aðeins valda því
að þau eigi auðveldara með að vinna sig út úr
kreppunni, heldur veitir það þeim mikið forskot til
lengri tíma litið,“ segir leiðarahöfundur blaðsins.
The Economist bendir á að atvinna hafi aukizt
tvöfalt hraðar í Frakklandi en í Þýzkalandi und-
anfarin fjögur ár vegna þess að Frakkar hafi auk-
ið sveigjanleika á vinnumarkaði en Þjóðverjar
tekið skref til baka. Engu að síður sé franski
vinnumarkaðurinn eins og „gigtarsjúklingur“
samanborið við þann bandaríska. Evrópuríkin
hafi ekki efni á að bíða með umbætur í vinnumark-
aðsmálum, m.a. vegna þess að framleiðniaukning,
sem leiði af fjárfestingu í upplýsingatækni, verði
meiri þar sem markaðurinn er sveigjanlegur.
Bandaríkin hafi aukið framleiðni og það muni nýt-
ast þeim til lengri tíma, þrátt fyrir niðursveifluna
nú. Ósveigjanlegur vinnu- og vörumarkaður
hindri hins vegar frjálst flæði launþega og fjár-
magns, sem sé nauðsynlegt til að leysa framleiðni-
aukningu úr læðingi og auka lífsgæði.
Loks bendir tímaritið á að takist að auka at-
vinnu í Evrópusambandsríkjunum með umbótum
á vinnumarkaði, geti það stuðlað að því að leysa
þann vanda, sem Evrópuríkin standi frammi fyrir
vegna þess að íbúar þeirra verði að meðaltali sí-
fellt eldri og æ færri vinnandi menn þurfi að
standa undir opinberum stuðningi við ellilífeyr-
isþega. Sem stendur sé atvinnuþátttaka í ESB að-
eins 60%, en í Bandaríkjunum sé hún 75%. Takist
að jafna þennan mun með því að fjölga störfum,
standi Evrópuríkin mun betur að vígi. „Atvinnu-
leysi í Evrópu er sem stendur tvöfalt meira en í
Bandaríkjunum. Ef atvinnuleysi fer vaxandi á ný
á komandi ári, munu evrópskir stjórnmálamenn
án efa kenna efnahagslægðinni í Bandaríkjunum
um. Þeir ættu frekar að viðurkenna að orsökin
liggur fyrst og fremst í þeirra eigin vinnumark-
aðsstefnu,“ segir The Economist.
Þessar umræður um mismunandi sveigjanleika
á vinnumarkaði í ESB annars vegar og Bandaríkj-
unum hins vegar eru ekki nýjar af nálinni. Evr-
ópusambandsríkin verða að viðurkenna að at-
vinnuþátttaka er þar mun minni en í
Bandaríkjunum og frá því á miðjum áttunda ára-
tugnum hefur störfum fjölgað fjórum sinnum
hraðar í Bandaríkjunum en í Evrópu. Kjarni
málsins er sá að í ýmsum Evrópusambandsríkjum
er afar dýrt og fyrirhafnarmikið fyrir fyrirtæki að
fækka starfsfólki. Fyrir vikið eru þau líka hikandi
við að fjölga starfsfólki þegar efnahagslífið er í
uppsveiflu og eftirspurn eykst, vegna ótta við að
uppsveiflan sé aðeins tímabundin.
Íslenzki sveigj-
anleikinn
HVER er staðan og
horfurnar á íslenzkum
vinnumarkaði í saman-
burði við önnur ríki
Evrópu og Bandaríkin? Það er ljóst að íslenzkur
vinnumarkaður er mjög sveigjanlegur, a.m.k.
samanborið við flest önnur ríki Evrópska efna-
hagssvæðisins, og að mörgu leyti líklega líkari
þeim bandaríska. Sé atvinnuþátttaka mælikvarði
á sveigjanleika vinnumarkaðarins, eiga Íslending-
ar heimsmet samkvæmt tölum sem birtar eru á
vef Efnahagssamvinnu- og þróunarstofnunarinn-
ar, OECD. Á Íslandi eru 84% þjóðarinnar á aldr-
inum 15 til 64 ára virk á vinnumarkaði, samanbor-
ið við 74% í Bandaríkjunum, 65% í Þýzkalandi og
60% í Frakklandi, svo dæmi séu nefnd.
Á ráðstefnu, sem Samtök atvinnulífsins og Nor-
ræna ráðherranefndin efndu til fyrr í mánuðinum,
fóru fram athyglisverðar umræður um „íslenzka
sveigjanleikann“ og framtíðarhorfur varðandi
lagaumhverfi vinnumarkaðarins. Í erindi Sigurð-
ar Líndal lagaprófessors á ráðstefnunni kom fram
að atvinnurekendur á Íslandi hefðu haft víðtækan
stjórnunarrétt og frelsi til að taka ákvarðanir um
rekstur fyrirtækja án íhlutunar trúnaðarmanna
eða annarra fulltrúa launþega og stéttarfélaga. Þá
hefðu atvinnurekendur haft fullt frelsi til að segja
upp starfsmönnum innan þeirra marka, sem lög
og kjarasamningar mæla. Uppsagnarfrestir hefðu
verið rýmkaðir en engar skyldur verið lagðar á at-
vinnurekanda að tilgreina ástæður fyrir uppsögn.
Meðal ástæðna fyrir þessu nefndi Sigurður
smæð íslenzkra fyrirtækja og náin tengsl stjórn-
enda og starfsfólks, auk þess að atvinnuvegir á Ís-
landi hafi löngum verið sveiflukenndir vegna nátt-
úrulegra ástæðna, þannig að oft hafi verið þörf
skjótra viðbragða.