Morgunblaðið - 27.06.2001, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. JÚNÍ 2001 31
Strandgötu 32, s. 555 2615
Perlugljáandi ný naglalökk „jellies“ og metalgljáandi
Liquid Metal varalökk eru litrík og freistandi. Sumarleg
gloss og vatnsheldir maskarar í ýmsum litum.
Líttu við á kynningu
miðvikudaginn 27. og
fimmtudaginn 28. júní.
Veglegir kaupaukar.Borgartúni 28,
562 2901
www.ef.is
OSO
hitakútar
úr ryðfríu stáli
30 ára frábær reynsla á
þúsundum íslenskra heimila
 30/50/100/120/200 eða 300 lítra
 Blöndunar- og öryggisloki fylgir
 20% orkusparnaður
 Hagstætt verð
ISO 90
02
Frábæ
r endi
ng!
EFTIR að áform um
að sökkva Eyjabökkum
í tengslum við fyrirhug-
aða 210 MW Fljótsdals-
virkjun voru slegin af,
kom í ljós, sem margan
grunaði að efnahags-
grundvöllur reyndist
ekki að baki áætlunum
um byggingu álvers á
Reyðarfirði. En það
sem úrslitum réði, að
ekki var anað út í efna-
hagslega ófæru, var
ötul barátta almenn-
ings, sem lét eftirminni-
lega til sín taka.
Málið tók nýja stefnu
og nú skyldi stefnt að
„pottþéttum“ virkjanakosti, þ.e. risa-
virkjun (á íslenskan mælikvarða) við
Kárahnjúka, ásamt með röð smærri
virkjana og veita, samtals upp á 750
MW. Fyrri áfanginn 625 MW nægir
orkuþörf 240-280 þúsund tonna ál-
bræðslu. Landsvirkjunarmenn full-
yrtu að þrefalt stærri virkjun myndi
þýða mun lægra verð á orkueiningu
og að auki væri helmingi stærri ál-
bræðsla mun hagkvæmari kostur.
Fjárfestar í álbræðslu
En þá er komið að fjárfestingar-
þætti málsins, að því er að álbræðsl-
unni lýtur.
Væntanlegur viðsemjandi, risafyr-
irtækið Norsk Hydro, hefur engin
áform uppi um að verða meirihluta-
fjárfestir í álbræðslunni. Þess vegna
er illu heilli leitað til íslenskra fjár-
festa. Hverjir skyldu þeir vera? Ís-
lensku lífeyrissjóðirnir, sem tryggja
eiga mönnum öruggan lífeyri eftir
starfslok!
Nú er þeim ætlað að leggja fjár-
magn í áhættufjárfestingu, sem eng-
inn álrisanna hefur minnsta áhuga á
að fjárfesta í!
Kynning Landsvirkjunar
En hvernig er málið nú kynnt fyrir
landsmönnum? Með almennu orða-
lagi um efnahagslegan ávinning, sem
sé það mikill að hann réttlæti þau um-
hverfisspjöll, sem hljótast munu af
framkvæmdinni og þá væntanlegu
mengun sem af álbræðslunni mun
leiða. Í því sambandi er í engu reynt
að verðleggja umhverfisspjöllin, né
kostnað við „mótvægisaðgerðir“
vegna losunar 770 þús. tonna af CO2
(27 % aukning). Lengst af hafa
Landsvirkjunarmenn (LV-menn)
ekki viljað ræða neina þá þætti
opinberlega, sem máli skiptir. Stutt
er síðan Friðrik Sófusson lýsti því yf-
ir, að ekki yrði gefið neitt upp um
áætlaðan virkjunarkostnað eða orku-
verð!
Heimdallarfundur
Það kom því mjög á óvart, þegar
Heimdallur auglýsti fund sem hald-
inn var í Valhöll nýlega, þar sem til
staðar voru í pallborði til að ræða
væntanleg virkjunarmál Jóhannes
Geir Sigurgeirsson stjórnarformaður
LV og Stefán Pétursson fjármála-
stjóri LV auk Þorsteins Siglaugsson-
ar rekstrarhagfræðings, sem lagt
hefur fram mjög ítarlegt mat á arð-
semi Kárahnjúkavirkjunar. Niður-
staða Þorsteins er að heildartapið sé
varlega áætlað 35 milljarðar kr.! Ekki
var við öðru að búast en að LV-menn
hefðu sitthvað við þessar niðurstöður
Þorsteins að athuga. Honum var að
sjálfsögðu hælt fyrir að hann kynni
að reikna, en megingagnrýnin fólst
annars vegar í að hann gæfi sér rang-
ar forsendur um heildarkostnaðinn,
þ.e. 107 milljarða kr., sem Stefán
ítrekað fullyrti að hlyti að fela í sér
virkjun við Kröflu og raflínu þaðan til
Reyðarfjarðar! Fyrir einungis 3 vik-
um upplýsti Sigurður Arnalds, verk-
efnisstjóri umhverfismatsins, á kynn-
ingarfundi um matsskýrslu á
umhverfisáhrifum Kárahnjúkavirkj-
unar að áætlaður kostnaður væri 70
milljarðar kr. vegna fyrri áfanga og
20 milljarðar kr. vegna síðari áfanga.
Þetta var í samræmi við þær tölur
sem lengi höfðu heyrst í
umræðunni, þ.e. 90
milljarða kr. heildar-
kostnað. Frá því að
þessar tölur fóru að
heyrast hefur banda-
ríkjadalur hækkað um
rúm 20%. Áætlun Þor-
steins var þannig beint
frá LV komin!
Megingagnrýni Stef-
áns fólst hinsvegar í að
Þorsteinn gæfi sér al-
rangar forsendur um
þróun álverðs til fram-
tíðar litið. Í stað fram-
lengingar á verðlínu ál-
verðs, sem um áratuga
skeið hefur farið lækk-
andi, segir Stefán LV gefa sér að
raungildi álverðs haldist óbreytt
USD 1550 næstu 20 ár! Jóhannes
Geir skaut því þá innað í raun væri
miðað við USD 1530. Hvílík „tilvilj-
un“ að hann nefnir þá tölu.
En það er einmitt á þeim grund-
velli, þ.e. USD 1530 + USD 200 =
USD 1730 sem verið er að reyna að
lokka fjármagn út úr lífeyrissjóðum
landsmanna þessa dagana! Til að láta
dæmið líta enn betur út gagnvart
þeim er bætt við USD 200 vegna
íblöndunarefna (hvað kosta þau?),
þ.e. söluverðmæti sérstaks „gæða-
áls“. Þannig er fjárfestum heitið
hagnaði upp á 18-20%, en að sjálf-
sögðu ekki minnst á áætlað orkuverð!
Hvers vegna fjárfesta erlendir ál-
hringir ekki á Íslandi?
Þessari spurningu var að vísu
varpað fram á fundinum, en henni
eins og öðru svarað með útúrsnúningi
um að erlend álfyrirtæki biðu í röðum
eftir að kaupa orku á Íslandi! Á móti
má spyrja og gefa sér að heimurinn
sé Ísland. Hvernig ætlar álfyrirtæki á
Austurlandi, sem borga þarf rúmlega
2 kr. (rúmlega 20 mills) að keppa við
álfyrirtæki á Vesturlandi sem greiðir
1–1,30 kr. (10–13 mills)?
Framsóknar-
boðskapur í Valhöll
Jóhannes Geir brást hinn versti
við, þegar honum var bent á hag-
kvæmni Vatnsfellsvirkjunar og sagði
með þjósti að þetta væri ekki sam-
anburðar- hæft, þ.e. á Þjórsár-,
Tungnaársvæðinu væri verið að ger-
nýta fjárfestingar sem til staðar væru
en í tilfelli Austurlands væri um upp-
byggingu frá grunni að ræða! Þetta
var jafn „dásamlegt“ innlegg stjórn-
arformannsins í umræðu um efna-
hagsgrundvöllinn og hugleiðingar
hans um „græna málminn,“ þ.e. álið
og mikilvægi þess að fórna íslenskri
náttúru til þess að koma í veg fyrir að
mengandi álver verði reist annars
staðar í heiminum!
Framganga Jóhannesar var barns-
lega einlæg, þar sem hann m.a. sagði
að nauðsyn væri að ráðast í þessar
framkvæmdir til að tryggja aukna
hagsæld til framtíðar á Íslandi. Þann-
ig fengu viðstaddir „ómengaðan
framsóknarboðskap“ í Valhöll.
Þáttur fjármálastjóra
Framganga fjármálastjóra LV var
öllu óhugnanlegri. Þar voru engir
draumórar eða „hugsjónir“ sem réðu
ferð, heldur ískaldur ásetningur að
ná með öllum ráðum þeim markmið-
um LV að láta ekki landslýð „niður-
lægja“ einokunarfyrirtækið öðru
sinni. Eða eins og Stefán sagði : „Ál-
verið fer ekkert, þó fjárfestar gefist
upp á rekstrinum“!
Blekkingin
mikla
Sveinn
Aðalsteinsson
Höfundur er viðskiptafræðingur og
einn stofnenda Umhverfisvina.
Kárahnjúkavirkjun
Hvers vegna, spyr
Sveinn Aðalsteinsson,
fjárfesta erlendir ál-
hringir ekki á Íslandi?
EINS og lesendum
er kunnugt hefur
Guðmundur Ólafsson
hagfræðingur lagt sig
í framkróka undanfar-
ið við að reyna að
sýna fram á arðsemi
Kárahnjúkavirkjunar,
en ekki haft árangur
sem erfiði. Hefur
hann jafnframt haft
stór orð um fagleg
óheilindi undirritaðs.
Hrakti ég þessar
ásakanir í grein hér í
blaðinu þriðjudaginn
19. júní. Benti ég
jafnframt á helstu
gallana á útreikning-
um Guðmundar. Lesendum til
upprifjunar deilir hann tekjum og
fjárfestingu rangt niður á fjárfest-
ingartímabil og framlengir tekjur
um 40 ár án þess að reikna með
endurfjárfestingu. Engin tilraun
er gerð til að reikna rétta ávöxt-
unarkröfu, en eins og dr. Þórólfur
Matthíasson, dósent, hefur bent á
hér í blaðinu er ávöxtunarkrafa
mín síst of há, samanborið við við-
miðun Norðmanna. Reynir Guð-
mundur að afsaka sig með því, að
hann hafi notað sömu aðferðir til
að meta arðsemi Fljótsdalsvirkj-
unar. Líkanið var vissulega
áþekkt. Hins vegar var orkuverðið
1 kr/kwst í mati hans á Fljótsdals-
virkjun, en nú notar hann 1,70 og
skýrir það muninn að mestu.
Þrátt fyrir fræðilega hrakninga
gefst Guðmundur Ólafsson ekki
upp og má vissulega hrósa honum
fyrir einbeitni og stefnufestu. Tel-
ur hann sig nú hafa fundið út að
ég reikni rangt og byggi lækkun
álverðs 1989-2001, skv. grafi í
skýrslu minni, á hallatölu grafsins
(sjá Morgunblaðið 23. júní). Hefur
hann sjálfur fundið hallatölu,
byggða á álverði m.v. 15 mánaða
samninga, sem er áþekk þeirri
prósentulækkun sem ég nota og
ályktar því að ég miði við hallatöl-
una. Þetta er rangt og vona ég að
Guðmundur kynni sér framvegis
málin áður en hann dregur álykt-
anir, en prósentulækkun mín er
ekki byggð á hallajöfnunni, heldur
á mismun upphafs- og lokaverðs
m.v. meðaltalslínu, deilt með ára-
fjölda. Til skýringar
er hallatalan -0,0431,
ekki -0,0149, en með-
allækkun á ári um
1,5%, skv. grafi mínu.
Miða ég við stað-
greiðsluverð, ekki 15
mánaða samninga
Þess misskilnings
virðist gæta hjá Guð-
mundi, að beint sam-
hengi sé á milli samn-
ingsverðs á áli og
orkusölusamninga.
Þetta er rangt, enda
snýst samningsverð
áls um framvirka
samninga og taka þeir
ekki síður mið af
verðbólguvæntingum en vænting-
um um þróun álverðs. Þetta er þó
ekki meginatriði, þótt Guðmundur
virðist halda það, en grafið fremur
birt til viðmiðunar, enda myndu
fáir byggja spá um 60 ára þróun á
12 ára grafi einu saman.
Virðist Guðmundur sjálfur telja
að álverð muni standa í stað næstu
60 árin. Álverð fylgir hins vegar
framleiðniaukningu í iðnaðinum til
langs tíma, þótt Guðmundur
gleymi jafnan að gera ráð fyrir
henni. Þessi villa jafnast nánast á
við að reikna með að hagvöxtur
hætti við gerð Kárahnjúkavirkj-
unar. Tel ég ofætlun að hún muni
hafa svo sorgleg áhrif á efn-
hagsþróun í heiminum!
Meginatriði þessa máls er lang-
tímabreyting álverðs og þar með
orkuverðs. Landsvirkjun hefur
miðað við 1% lækkun skv. skamm-
tímaspá. Álverð hefur lækkað um
2% að meðaltali árlega frá þarsíð-
ustu aldamótum. Tel ég öruggara
að reikna með a.m.k. sömu lækkun
næstu 60 ár, enda búist við mikl-
um tækniframförum í álfram-
leiðslu eftir 10-15 ár, sem munu
hafa veruleg áhrif á framleiðslu-
kostnað, og þar með verð. Ekki
hefur verið ágreiningur um áætl-
aðan stofnkostnað, en Guðmundur
grípur í það hálmstrá að reikna
skyndilega með 30% lækkun hans,
þvert á áætlanir Landsvirkjunar.
Mér leiðist þessi óvandaði mál-
flutningur Guðmundar Ólafssonar
og ætla ég að sama gildi um les-
endur. Vona ég að orðaskiptum
þessum sé nú lokið. Þeim sem
áhuga hafa bendi ég á að reikni-
líkan mitt er aðgengilegt á slóðinni
http://www.notendur.centrum.is/
ardsemi.
Lokaorð um aðferðir
Virkjanir
Álverð fylgir framleiðni-
aukningu í iðnaðinum
til langs tíma, segir
Þorsteinn Siglaugsson,
þótt Guðmundur Ólafs-
son gleymi jafnan að
gera ráð fyrir henni.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur.
Þorsteinn
Siglaugsson