Morgunblaðið - 16.08.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ákvörðun, dags. 10. des. 1996, að
nefndin hafi haldið fjölmarga fundi.
Í nefndu bréfi segir m.a. að nefndin
hafi fjallað um málefni leikhússins á
27 fundum á því ári og er greint frá
því hvenær fundirnir voru haldnir.
Jafnframt greindi formaðurinn frá
því í bréfinu að fundartími reiknist
að meðaltali 4,5 klukkustundir. Í
bréfi Árna til Framkvæmdasýsl-
unnar af sama tilefni, dags. 10. des.
1999, og þóknananefndar, 25. jan.
2000, kemur fram að fundir á árinu
1997 hafi verið 33, 35 á árinu 1998
og 29 á árinu 1999. Tekið skal fram
að Þjóðleikhússtjóri var ekki boð-
aður á og sat ekki nema hluta þess-
ara funda.
Að þessu frátöldu liggur ekkert
formlegt fyrir um fundi nefndarinn-
ar, dagskrá þeirra eða ákvarðanir.
Af þessum sökum fæst, eins og áður
segir, ekki glögg mynd af störfum
nefndarinnar. Í því efni verður
fremur að treysta á gögn frá verk-
tökum og munnlegar upplýsingar
eða minni þeirra, sem starfa í Þjóð-
leikhúsinu eða hafa verið þar á vett-
vangi s.l. ár.
Ljóst er þó að verkaskipting inn-
an nefndarinnar virðist frá byrjun
hafa verið með þeim hætti að þjóð-
leikhússtjóri gekk úr skugga um,
gjarnan með eða í samráði við sitt
starfsfólk, hvað brýnast væri að
endurbæta eða kippa í liðinn og
kom með tillögur þar að lútandi. Í
þessu sambandi er þess að geta að
bæði vinnueftirlitið, rafmagnseftir-
litið og brunamálayfirvöld gerðu á
þessu tímabili ítrekaðar athuga-
semdir við bæði vinnuaðstöðu, raf-
kerfi og brunavarnir í leikhúsinu og
settu fram ákveðnar kröfur um úr-
bætur. Á tímabili var starfsemi leik-
hússins jafnvel háð skammtíma
frestum til úrbóta af hálfu þessara
eftirlitsstofnana. Þessar athuga-
semdir voru nokkuð leiðandi um
þau verkefni sem ráðist hefur verið
í að lagfæra á liðnum árum. For-
maður nefndarinnar tók að sér að
ráða verktaka í þau verk, sem ráðist
var í, fylgja þeim eftir og hafa um-
sjón og eftirlit með framkvæmdum
á vettvangi, samþykkja reikninga
o.s.frv. Bæði formaðurinn og þjóð-
leikhússtjóri ráku erindi nefndar-
innar fyrir stjórn Endurbótasjóðs
menningarbygginga, þó ekki hafi
þeir gert það sameiginlega að því er
séð verður. Þriðji nefndarmaðurinn,
Steindór Guðmundsson, fyrrum for-
stjóri FSR, sem nú er látinn, mun
hafa starfað tiltölulega lítið í nefnd-
inni. Stöðu sinnar vegna gat hann á
hinn bóginn fylgst glöggt með fram-
kvæmdum í leikhúsinu og kostnaði
við þær. Tekið skal fram að Þókn-
ananefnd ákvarðaði ekki öðrum
nefndarmönnum en formanni þókn-
un vegna starfa í þágu nefndarinn-
ar.
Þjóðleikhússtjóri hefur borið að
hann hafi á sínum tíma kvartað við
stjórn Endurbótasjóðs menningar-
bygginga yfir vinnulagi í bygging-
arnefndinni og þá einkum því form-
leysi, sem var á fundum og
ákvörðunum, sem teknar voru.
Þessar athugasemdir eru bókaðar í
fundargerðum stjórnar Endurbóta-
sjóðs menningarbygginga, sbr. t.d.
tölul. 2. í fundagerð frá 3. des. 1998
en þar er sagt að þjóðleikhússtjóri
hafi getið þess að samstarfserfið-
leikar hafi háð starfi byggingar-
nefndarinnar. Rétt er að taka fram
að þjóðleikhússtjóri telur frásögn í
fundargerðum stjórnar Endurbóta-
sjóðs ónákvæma. Hann hafi, eins og
áður segir, fyrst og fremst kvartað
yfir forminu á vinnulagi formanns
nefndarinnar en ekki samstarfinu
sem slíku.
Samskipti byggingarnefnd-
arinnar við FSR
Eins og áður hefur komið fram
sat fyrrum forstöðumaður FSR í
nefndinni frá ársbyrjun 1996 til
1999. Ætla má að tilgangurinn með
skipun hans hafi verið sá að efla
tengsl nefndarinnar við FSR og
tryggja fagleg vinnubrögð. Rifja má
upp að skipunarbréf nefndarinnar
gerir fyrst og fremst ráð fyrir því
að nefndin fjalli um endurbætur og
uppbyggingu Þjóðleikhússins og
skipuleggi framhald þess uppbygg-
ingarstarfs, sem staðið hafði um
skeið, geri áætlanir um kostnað og
tillögur um leiðir og verklag.
Nefndinni virðist ekki hafa verið
ætlað að hafa beint ákvörðunarvald
um þau verkefni, sem ráðast skyldi
í eða hafa sérstaka stjórn eða um-
sjón með þeim. Hvað, sem þessu líð-
ur, þróaðist starf nefndarinnar
strax í þá átt að verða einskonar
framkvæmdanefnd, sem bæði ákvað
og hafði stjórn og umsjón með þeim
verkefnum, sem ráðist var í. Engar
formlegar athugasemdir, hvorki frá
menntamálaráðuneyti né FSR, virð-
ast hafa komið fram við þessa skip-
an mála.
Tengslum nefndarinnar við FSR
og verkaskiptingu þessara aðila lýs-
ir Óskar Valdimarsson, forstjóri
FSR, svo í bréfi sínu til fjármála-
ráðherra, dags. 17. júlí s.l.
„Á haustdögum árið 1999 óskaði
Árni Johnsen, formaður byggingar-
nefndar Þjóðleikhússins, eftir fundi
með undirrituðum þar sem fjallað
yrði um verkaskiptingu milli FSR
og byggingarnefndarinnar. Á fund-
inum greindi formaðurinn frá því að
vegna lítilla framkvæmda undanfar-
in ár hefði verkaskipting þróast á
þann veg að þjóðleikhússtjóri raðaði
verkefnum í forgangsröð, formað-
urinn tæki að sér umsjón með fram-
kvæmdaþáttum og FSR annaðist
verkbókhalds- og greiðsluþjónustu.
Formaðurinn færi yfir alla reikn-
inga og staðfesti réttmæti þeirra
með undirritun sinni, áður en þeir
kæmu til greiðslu hjá FSR. Sameig-
inlega þyrftu svo byggingarnefndin
og FSR að gæta þess að ekki yrði
unnið fyrir hærri fjárhæðir en veitt-
ar væru til verksins á ári hverju.
Hann sagði þetta vinnulag hafa
reynst vel og vildi hann halda því
óbreyttu, enda stæðu ekki fyrir
dyrum miklar framkvæmdir sem
kölluðu á breytt fyrirkomulag. Und-
irritaður taldi þetta óvenjulega að-
ferðafræði, en gerði að öðru leyti
ekki athugasemdir við verkaskipt-
inguna.
Síðan umræddur fundur átti sér
stað hefur þetta fyrirkomulag verið
viðhaft við framkvæmdir við Þjóð-
leikhúsið, jafnvel þó að fram-
kvæmdir hafi verið nokkru meiri en
gert var ráð fyrir. Formaður bygg-
ingarnefndarinnar hefur undan-
tekningalaust staðfest réttmæti
reikninga með áritun sinni, áður en
þeir hafa verið skráðir í bókhald
FSR. Undirritaður hefur síðan
sjálfur yfirfarið og flokkað alla
reikningana og stofnunin hefur séð
um greiðslu þeirra. Við yfirferð
reikninganna hafði undirritaður oft-
ar en ekki samband við formanninn
til að fá skýringar á reikningum.
Þessi samskipti fóru yfirleitt fram
munnlega, en einnig bárust skrif-
legar skýringar á nokkrum reikn-
ingum. Í öllum tilfellum taldi und-
irritaður að skýringar formannsins
væru fullnægjandi, og gerði því
ekki frekar athugasemdir við þær.
Formaðurinn fékk reglulega upp-
lýsingar um stöðu byggingarreikn-
ings og í sameiningu var þess gætt
að ekki væri framkvæmt fyrir hærri
fjárhæðir en heimild var fyrir í fjár-
lögum. Samskipti FSR og formanns
byggingarnefndar hafa verið fagleg
og hnökralaus.
Skrifstofustjóri fjármálasviðs
menntamálaráðuneytisins, hefur
með reglubundnum hætti verið upp-
lýstur um fjármálalega stöðu fram-
kvæmda og í nokkrum tilfellum
hafa reikningar verið bornir undir
hann áður en til greiðslu þeirra
kom. Sérstaklega á þetta við um
uppgjörsreikninga frá fyrri árum,
þegar farið hefur verið fram á
greiðslu fyrir verkþætti sem fram-
kvæmdir voru á árunum 1994 til
1997 og undirritaður hafði enga
möguleika á að sannreyna. Einnig
fjallaði ráðuneytið um þóknun for-
manns fyrir nefndarstörf.
Það er skoðun undirritaðs að
þrátt fyrir að verkaskipting milli
byggingarnefndar og FSR hafi í
þessu verki verið með óvenjulegum
hætti og ekki til eftirbreytni, þá sé
hún ekki orsakavaldur að þeim per-
sónulega vanda formanns bygging-
arnefndarinnar, sem fjallað hefur
verið um í fjölmiðlum undanfarna
daga.“
Samskipti Endurbótasjóðs
menningarbygginga við bygg-
ingarnefnd Þjóðleikhússins og
menntamálaráðuneytið
Samkvæmt 1. gr. laga nr. 83/1989
um Þjóðarbókhlöðu með síðari
breytingum skal Endurbótasjóður
menningarbygginga standa straum
af kostnaði við endurbætur á húsa-
kosti menningarstofnana, stuðla að
verndun gamalla bygginga í eigu
ríkisins eða bygginga, sem vernda
þarf að mati Þjóðminjasafnsins og
samkvæmt tillögum þess. Tekjur
sjóðsins eru einkum hinn svokallaði
sérstaki eignarskattur auk fram-
laga úr ríkissjóði, skv. fjárlögum
hverjum sinni. Sjóðurinn lýtur sex
manna stjórn. Skipar menntamála-
ráðherra þrjá þeirra til fjögurra ára
í senn, einn skv. tilnefningu kirkju-
málaráðuneytisins og tvo án tilnefn-
ingar. Skal annar þeirra hafa sér-
þekkingu á þjóðminjavernd.
Sameinað Alþingi kýs hlutfallskosn-
ingu þrjá menn í stjórnina til jafn-
langs tíma. Menntamálaráðherra
skipar formann nefndarinnar úr
hópi stjórnarmanna, sbr. nánar 7.
gr. nefndra laga nr. 83/1989. Sjóðs-
stjórn ákveður framlög úr sjóðnum
í byrjun hvers árs þegar fjárlög
hafa verið samþykkt. Hún lætur
vinna áætlun um verkefni sjóðsins
til fimm ára og endurskoðar hana
árlega. Skal slík áætlun kynnt Al-
þingi ár hvert við undirbúning fjár-
laga, sbr. 7. gr. laganna.
Málefni Þjóðleikhússins hafa
margoft komið til umræðu í stjórn
Endurbótasjóðs menningarbygg-
inga frá árinu 1994. Af lestri fund-
argerða stjórnar sjóðsins verður
berlega ráðið að oft hafi gengið
treglega að afla upplýsinga um
áformaðar framkvæmdir við endur-
bætur á Þjóðleikhúsinu og áætlana
um kostnað við þær. Sem dæmi um
þetta má nefna eftirfarandi:
Fundur 15. sept. 1998
„Fundarmenn létu í ljós von-
brigði sín vegna framvindu mála í
sambandi við endurbætur á Þjóð-
leikhúsinu, þar sem engar haldbær-
ar áætlanir eða framkvæmdaáform
lægju fyrir. Samþykkt að boða
byggingarnefnd Þjóðleikhúss til
næsta fundar Endurbótasjóðs til að
gera grein fyrir áætlunum sínum.“
Fundur 3. desember 1998
„Áætlanir um endurreisn Þjóð-
leikhúss.
Byggingarnefnd Þjóðleikhússins
hafði verið boðuð til fundarins bréf-
lega. Steindór Guðmundsson, for-
stöðumaður Framkvæmdasýslu rík-
isins hafði boðað forföll.
Þjóðleikhússtjóri, Stefán Baldurs-
son, kom á fundinn. Formaður
sjóðsstjórnar skýrði frá því að á
fjárveitingu 1998 standi eftir ónot-
aðar til endurbóta á Þjóðleikhúsinu
30 milljónir kr. Á næsta ári sé áætl-
að að veita 10 millj. kr. til Þjóðleik-
hússins þannig að nú séu til ráðstöf-
unar 40 millj. kr. til endurbóta.
Þjóðleikhússtjóri gat um samstarfs-
erfiðleika sem undanfarið hefðu háð
starfi byggingarnefndarinnar.
Áætlanir væru ekki fyrir hendi um
hvernig best mætti nýta það fram-
kvæmdafé sem nú væri til ráðstöf-
unar.
Ákveðið var að skrifa bygging-
arnefnd Þjóðleikhússins bréf og
óska eftir nýjum áætlunum varð-
andi endurbætur og áfangaskipti
framkvæmda í Þjóðleikhúsinu. Í
umræðum um einstaka fyrirhugaða
verkþætti komu fram efasemdir um
raunhæfi kostnaðarmats einkum
hvað varðar fyrirhugaða lyftu við
austurhlið hússins. Var það álit
sjóðsstjórnar að nauðsyn bæri til að
endurskoða fyrri áætlanir hið fyrsta
til að hindra stöðvun í fram-
kvæmdaferlinu.
Afrit af bréfi til byggingarnefnd-
ar skyldi sent menntamálaráð-
herra.“
Umrætt bréf sjóðsins til bygging-
arnefndarinnar er dags. 7. des. 1998
og var afrit af því sent mennta-
málaráðherra. Í því segir m.a. svo:
„Síðastliðinn fimmtudag voru
endurbætur Þjóðleikhúss ræddar á
fundi sjóðsstjórnar. Byggingar-
nefnd hússins hafði verið boðuð til
fundarins, en því miður sá aðeins
einn nefndarmaður sér fært að
koma.
Á fundinum kom fram að áætl-
anir, sem lofað hafði verið að liggja
myndu fyrir síðastliðið vor, hafa
ekki enn verið gerðar. Einnig er
enn óráðstafað meiri hluta þess fjár,
sem ætlað hafði verið til fram-
kvæmda á því ári, sem senn er að
ljúka, og ekkert liggur fyrir um
verkefni næsta árs. Sjóðsstjórnin
telur því óhjákvæmilegt að draga
mjög úr fjárframlögum til fram-
kvæmda við Þjóðleikhúsið að sinni,
enda mörg önnur brýn verkefni sem
bíða.
Þess er nú eindregið farið á leit
við byggingarnefndina að hún hefj-
ist þegar í stað handa um gerð við-
halds- og endurbótaáætlunar fyrir
Þjóðleikhúsið. Til þess að áætlunin
fái markvissa og faglega umfjöllun
leyfir sjóðsstjórnin sér að leggja til
að Framkvæmdasýslu ríkisins verði
falinn undirbúningur hennar. Drög
að áætluninni verði send sjóðs-
stjórninni og eignadeild mennta-
málaráðuneytisins eigi síðar en í lok
janúar næstkomandi.“
Vegna þess sem fram kemur í
bréfinu um að meiri hluta þess fjár,
sem ætlað hafði verið til fram-
kvæmda, hafi ekki verið ráðstafað
er þess að geta að á þessum tíma
höfðu ekki borist reikningar frá Ís-
taki hf. vegna nokkuð umfangsmik-
illa verkefna í Þjóðleikhúsinu þá um
sumarið.
Fundur 23. mars 1999
„Þjóðleikhús:
Hvað varðar endurreisn Þjóðleik-
húss virðist allt sitja við það sama
og á síðasta fundi sjóðsstjórnar.
Engin áætlun hefur borist frá for-
manni byggingarnefndar um fyrir-
hugaðar framkvæmdir. Steindór
Guðmundsson, forstöðumaður
Framkvæmdasýslu ríkisins hefur
tekið undir sjónarmið Endurbóta-
sjóðs menningarbygginga um nauð-
syn endurskoðunar framkvæmda-
áætlunar fyrir Þjóðleikhúsið.
Stjórnarmenn létu í ljós þá skoðun
að nauðsyn bæri til að skýra ráð-
herra frá stöðu mála. Formanni fal-
ið að ræða við ráðherra og skýra
hvernig málum er háttað í sam-
bandi við framkvæmdir i Þjóðleik-
húsi.“
Fundur 2. apríl 2001
„Þjóðleikhúsið: Rætt um stöðu
framkvæmda við Þjóðleikhúsið og
talið nauðsynlegt að kalla eftir áætl-
unum því sambandi. Talið æskilegt
að formaður ræði við ráðherra um
stöðu byggingarnefndar Þjóðleik-
hússins.“
Af framangreindum bókunum í
fundargerðum Endurbótasjóðs
verður ekki annað ráðið en að
stjórn sjóðsins hafi í nokkur ár ver-
ið óánægð með stöðu mála hjá
byggingarnefnd Þjóðleikhússins og
hafi oftar en einu sinni gert
menntamálaráðherra grein fyrir
þeirri afstöðu sinni. Í tengslum við
athugun þessa bar núverandi for-
maður sjóðsstjórnarinnar, sem jafn-
framt gegnir starfi deildarstjóra í
menntamálaráðuneytinu, að hann
hafi a.m.k. tvisvar tekið málið upp
við ráðherra og gert honum grein
fyrir því að bæta þyrfti verklag í
nefndinni, þar sem þar væri ekki að
öllu farið eftir settum reglum.
Formaður stjórnar Endurbóta-
sjóðs bar einnig að hann hafi rætt
vinnulag formanns nefndarinnar við
FSR, einkum um reikninga um
verk, sem enginn hafi haft vitneskju
um eða verið kynnt að öðru leyti
fyrr en löngu eftir að til þeirra var
stofnað. Þetta hafi verið sameigin-
legt áhyggjuefni hans og FSR og
gjarnan hafi verið fallist á greiðslur
með nokkurri ólund en lítið annað
hafi verið hægt að gera. Reikningar
voru oftast eðlilegir bæði að formi
og efni, uppáskrifaðir af formanni
byggingarnefndar o.s.frv., þó menn
kunni að hafa haft athugasemdir við
hvernig til þeirra var stofnað.
Samskipti menntamálaráðu-
neytisins við byggingarnefnd
Þjóðleikhússins
Sem fyrr greinir var byggingar-
nefnd Þjóðleikhússins skipuð
snemma á árinu 1996. Í bréfi
menntamálaráðherra til byggingar-
nefndarinnar, dags. 31. júlí 1997, er
óskað eftir nýrri áætlun frá bygg-
ingarnefnd um væntanlegar fram-
kvæmdir við Þjóðleikhúsið næstu
Í greinargerðinni er fjallað um störf byggingarnefndar Þjóðhildarkirkju á Grænlandi.
SJÁ SÍÐU 14