Morgunblaðið - 16.08.2001, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 2001 29
SÍÐUSTU laugardagstónleikar
sumarsins í Skálholti báru á borð
ítölsk orgelverk frá snemm-
barokktíma til rómantíkur. Fæst höf-
undanöfn voru gamalkunn hér um
slóðir og fyrir því vitaskuld sú aðal-
ástæða að N-Evrópa, með n-þýzka
orgelskólann í forgrunni, tók foryst-
una í smíði orgelverka á seinni hluta
17. aldar, þar til sá franski tók við of-
arlega á 19. öld. Að sama skapi er
óviðbúið að finnist mörg dæmi um
ofangreinda höfunda í hljómplötu-
verzlunum landsins, og æ færri eftir
því sem nöfnin eru yngri. Gafst því
einstakt tækifæri til að hlýða á org-
eltónlist sem annars ber sárasjaldan
á fingurgóma á okkar breiddargráð-
um. Því miður sáust mun færri tón-
leikagestir á þessum seinni tónleik-
um dagsins en á þeim fyrri, enda
naut gregorssöngurinn augljóslega
betri viðkynningar fyrir. Misstu því
margir af fjölbreyttum og skemmti-
legum tónleikum, sem rekið hefðu
rækilega það slyðruorð af konungi
hljóðfæra meðal fordómafyllstu jað-
arhlustenda að öll orgeltónlist sé
grafalvarleg.
Sérkennilegur laufléttur og loft-
kenndur blær var yfir mörgum eldri
ítölsku verkunum. Fyrir utan aðdá-
unarverða snertitækni organistans
stafaði það eflaust af áhrifum frá
sembalrithætti, auk þess sem fótspil-
ið, allt fram að Valeri, var lítið sem
ekkert notað; atriði sem bæði stuðla
að gegnsærri heildaráferð og hröðu
og stöðugu tempói. Eða hversu oft
hafa menn ekki orðið vitni að því að
orgelleikari líkt og hrekkur í lága
drifið, þegar pedallinn kemur inn
sem síðasta rödd?
Efst á blaði prentaðrar dagskrár
var verk eftir Frescobaldi (1583–
1643), „Tokkata IV per l’organo da
sonarsi alla levatione“, og orðalagið
ekki útskýrt frekar en að orgelleik-
arinn hefði á síðustu stundu ákveðið
að bæta öðru verki við eftir þennan
frumkvöðul hljómborðstónsmíða,
sem undirritaður frétti af tilviljun
eftir á. Tónlistin var fremur líðandi
en gædd töluverðu flúri og innskots-
sprettum. Einþætt Tokkata Pasquin-
is (1637–1710) var kaflaskipt að hætti
margra endurreisnarverka, en í fjór-
þættu Tokkötu Alessandros Scar-
lattis (1660–1725) kenndi nýrri grasa
og markvissari framvindu, sumpart
fyrir tilverknað sekvenzunotkunar.
Hress, heillandi og afburðalagræn
tónlist, sem naut bæði lipurrar
fingrafimi organistans og litríks
raddavals hans. Ekki sízt í sjarmer-
andi „alla giga“ kafla í 6/8 og lokafúg-
unni, sem manni heyrðist vera af
„fuga accompagnata“ gerð.
Sembaláhrifin voru hér sem víðar
auðfinnanleg, og hin fjórþætta Són-
ata VII eftir Pescetti (1704–66) var
beinlínis frumsamin fyrir það hljóð-
færi, eins og heyrðist strax í létta og
loftkennda I. þættinum (Allegro).
Adagíóið blés dáfallegum angurvær-
um trépípum, fúgan í Tempo giusto
(III.) var nærri n-þýzk að pólýfón-
ískum strangleika og registrun hins
funkvika Allegro-lokaþáttar hugvits-
söm í meira lagi. Með Valeri (1760–
1822) færðist tóntak hins suðræna al-
þýðulags upp á pall með sól og sum-
aryl í Siciliana og fúga. Síðari
þátturinn var sá fyrsti á dagskrá fyr-
ir fullútskrifaðan pedal, og fúgustefið
nógu nálægt anda „alla Francese“ út-
gáfu meginstefs Fúgulistar Bachs til
að vekja grun um hvort það meist-
araverk hafi virkilega getað verð jafn
harðgleymt og grafið undir lok 18.
aldar og af er látið.
Rómantíska búffa-ópera Rossini-
tímans birtist sprelllifandi í Offert-
orio eftir Morandi (1777–1856) þegar
kankvís leikhúsmars í þrískiptum
takti spígsporaði um ímyndaðan
fjalakött eftir stutt en gustmikið for-
spil. Fisléttustu strengir dagsins
voru þó slegnir í lokaverkinu, Con-
certino eftir Moretti (1791–1863),
sem leiddi öllu frekar hugann að sirk-
ustrúðum, glymjandi hringekjum og
hvæsandi lírukössum en hátimbr-
uðum hljómleikasölum, enda fengu
jafnvel andöktugustu hlustendur
ekki varizt brosi. Giancarlo Parodi
dró ekkert af sér frekar en í meðferð
hinna gullrenndari höfunda framar á
prógramminu, heldur lék af funheitri
snerpu og innlifun. Þrátt fyrir ein-
staka smáörður opinberaði þjál túlk-
un hans hér sem fyrr smitandi spila-
gleði og hagvana tilfinningu fyrir
formi og stíl. Að ekki sé talað um
hreint makalausa ratvísi í raddvali á
við galdur slungins orkestrara, er
laðaði fram litadýrð sem fáa óraði
fyrir að fyndist í ekki stærra orgeli.
Suðrænir orgellitirTÓNLISTS k á l h o l t s k i r k j a
Ítölsk orgelverk eftir Frescobaldi,
Pasquini, A. Scarlatti, Pescetti, Va-
leri, Morandi og Moretti. Giancarlo
Parodi, orgel. Laugardaginn 11.
ágúst kl. 17.
SUMARTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
ÓLAFUR Jónsson staðarhaldari að
Lónkoti í Skagafirði heldur fyrirlest-
ur um myndlist Sölva Helgasonar í
Veitingahúsinu Sölva-bar í kvöld,
fimmtudagskvöld, kl. 20. Ólafur
fjallar um myndgerð Sölva og styðst
við myndir hans, sem eru alltaf til
sýnis á veggjum veitingahússins.
Aðgangur er ókeypis.
Fyrirlestur
um myndlist
STEINUNN Þórarinsdóttir mynd-
höggvari opnar sýningu í Galleríi
Sævars Karls í Bankastræti á morg-
un föstudag, kl. 17. Verkin á sýning-
unni eru öll nýleg, unnin á síðustu
misserum.
Að sögn Steinunnar er inntak sýn-
ingarinnar óður til frelsisins. „Í verk-
unum er að finna ákveðnar hugmynd-
ir um þörf mannsins til að fljúga bæði
í eiginlegri og óeiginlegri merkingu.
Samspil manns og náttúru og sam-
runi þessara tveggja þátta er einnig
áberandi á sýningunni. Verkin eru þó
fyrst og fremst til að njóta og upplifa
á eigin forsendum. Þau eru unnin úr
áli, járni og gifsi og um er að ræða
bæði lágmyndir og frístandandi högg-
myndir á gólfi,“ segir Steinunn.
Verk Steinunnar er að finna á söfn-
um bæði hér heima og erlendis en hún
hefur starfað að myndlist í rúma tvo
áratugi og sýnt víða um heim á und-
anförnum árum. Á næstunni verða
settar upp höggmyndir eftir Stein-
unni í nýjum höggmyndagörðum í
Bandaríkjunum. Annar þeirra er í
Kaliforníu og hinn í Texas. Garðarnir
eru báðir í eigu kunns listaverkasafn-
ara og opnir almenningi.
Sýningin stendur til 30. september.
Óður til frels-
isins hjá Sævari
♦ ♦ ♦