Morgunblaðið - 16.08.2001, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BJÖRN Bjarna-
son mennta-
málaráðherra
sagði í samtali
við Morgunblað-
ið, þar sem hann
var staddur úti á
landi, að hann
gæti ekki tjáð
sig um skýrslu
Ríkisendurskoðunar í heild þar sem
hann hefði ekki haft tækifæri til
þess að lesa hana yfir. Í skýrslunni
segir m.a. að endurskoðun á kostn-
aði sem byggingarnefnd Þjóðleik-
hússins stofnaði til hafi á umræddu
tímabili ekki farið fram nema að því
leyti sem varðar tilfærslu Endur-
bótasjóðs menningarstofnana til
Framkvæmdasýslu ríkisins og þá
sem hluti af endurskoðun á fjárreið-
um Framkvæmdasýslunnar sem
fjárvörsluaðila byggingarnefndar-
innar.
„Kostnaður byggingarnefndar-
innar hefur aldrei verið færður eins
og vera ber í reikningsskilum Þjóð-
leikhússins, sem B-hluta stofnun.
Þá hefur hvorki Framkvæmdasýsl-
an né menntamálaráðuneyti vakið
athygli Ríkisendurskoðunar á þeim
vandamálum og áhyggjum sem
ýmsir hjá Framkvæmdasýslunni,
Þjóðleikhúsinu og menntamála-
ráðuneytinu höfðu af málefnum
nefndarinnar,“ segir í skýrslunni.
Björn segir að ráðuneyti sitt hafi
litið svo á að byggingarnefndin
starfaði í samræmi við það erind-
isbréf sem ráðuneytið setti henni á
sínum tíma. „Formaður Endur-
bótasjóðs menningarbygginga
ræddi við mig um málefni bygging-
arnefndarinnar og lagði þá áherslu
á að enn vantaði frá henni þær áætl-
anir sem væru nauðsynlegar til
þess að hún fengi þá fjármuni til
endurbótanna sem menn töldu
nauðsynlegt að gera á Þjóðleikhús-
inu. Við fjölluðum aftur á móti aldr-
ei um einstakar reikningsfærslur
eða greiðslu á reikningum í nafni
nefndarinnar. Það er ljóst, varðandi
þann þátt skýrslunnar að Ríkisend-
urskoðun hafi ekki verið gert við-
vart, að ráðuneytinu var ekki held-
ur gert viðvart um að menn teldu að
formaður nefndarinnar væri að
misfara með opinbert fé. Við höfð-
um því engin tök á að gera neinum
viðvart um það og fórum ekki hönd-
um um reikninga sem hefðu gefið
okkur þetta til kynna. Ég gat ekki
haft þessa vitneskju því það var
aldrei fjallað um reikningsskil við
mig í sambandi við framgöngu
byggingarnefndarinnar,“ segir
Björn.
Hann segir að ráðuneytið hafi
vakið athygli Ríkisendurskoðunar
sérstaklega á að það skorti stjórn-
sýslureglur um störf byggingar-
nefnda. Jafnframt hefði stofnuninni
verið ritað bréf af þessu tilefni sem
og Framkvæmdasýslunni.
„Við vekjum m.a. athygli á að um-
boðsmaður Alþingis hefur marg-
sinnis bent á að mjög erfitt sé að
halda uppi stjórnsýsluaga á þeim
sviðum þar sem ekki hafa verið
settar sérstakar stjórnsýslureglur.
Við höfum ekki það eftirlitskerfi
með störfum nefnda eins og þessara
að við getum áttað okkur á því hve-
nær þær eru komnar út fyrir þau
mörk sem valda áhyggjum hjá Rík-
isendurskoðun. Almennt finnst mér
að menn megi ekki líta á þetta mál
út frá þeirri vitneskju sem við höf-
um núna um framgöngu formanns
byggingarnefndarinnar heldur
verði að gera það út frá þeirri stöðu
sem við vorum í áður en í ljós kom
að hann misfór með það traust sem
honum hafði verið sýnt
Björn.
„Ég tel mjög brýnt, ef æ
að framfylgja svona mál
skipulegum hætti, að set
skýrar og ótvíræðar reg
eru ekki fyrir hendi. Fra
komið að á vegum fjárm
neytisins er unnið að því
reglur um byggingarnefnd
mál sýnir okkur að það e
en ella og ég tel auk þes
þurfi að huga rækilega að
við opinberar framkvæmd
Björn.
Björn Bjarnason
Aldrei fjallað
um einstakar
reiknings-
færslur
„ÉG tel
sé núna
sóknars
höndum
unnar.
ur allt f
Ríkisen
un var b
að gera
að það s
málið hafi sinn gang án þe
eða aðrir felli dóm í má
liggur fyrir álit Ríkisendu
ar og það er býsna alvarle
Gísli S. Einarsson alþing
sem fór fram á það að Rík
skoðun gerði bókhalds- o
sýsluúttekt á fjárveitingu
leikhússins, nýframkvæm
viðhalds.
„Það kemur fram í ský
isendurskoðunar að það v
bókaðir fundir í byggin
Þjóðleikhússins og í rau
öllu farið á annan veg en st
an gerir ráð fyrir. Það
ekki að mér að svona lag
gangi sem kemur fram í sk
Beiðni mín byggðist á athu
um um að formaður by
nefndar Þjóðleikhússins
taka út efni og fréttaflutn
um. Fjárlaganefnd hefur
taka sér það fyrir hendur
anförnu að gera athugase
það sem ábótavant er,“ seg
Gísli S. Einarss
Álit Ríkise
urskoðun
alvarleg
VIÐBRÖGÐ VIÐ GREINA
Viðmælendur Morgunblaðsins telja a
fjárreiðum Árna Johnsen sýni m.a. fr
ÖGMUN
Jónasso
maður
flokks
hreyfing
– græn
boðs,
ágætt
skýrslu
endursk
þótt hún beri þess nokkur
mati Ögmundar, að hún e
flýti.
„Það er ljóst að umræ
stjórnsýsluhliðar málsins
tíska ábyrgð er ekki lokið.
ist aðalatriði þessa máls
irfarandi. Grunur kemur u
lögbrot hafi verið framið á
ríkissjóðs. Það hefur ver
kennt og hefur nú verið st
Ríkisendurskoðun. Málið e
sókn og um þá hlið er ekki
segja á þessari stundu. Þe
aðalatriði málsins og mér
menn eigi að gæta sín á því
málinu ekki á dreif með þv
aðra ábyrga fyrir sjálfu lö
en þá sem beinlínis eiga
máli. Hins vegar þurfum v
við öryggisventla í stjórn
Ögmundur Jóna
Umræðu
um pólitís
ábyrgð
ekki loki
MISNOTKUN Í SKJÓLI SLAKS EFTIRLITS
EKKI FREKARI AÐGERÐIR?
Stjórn Verðbréfaþings Íslands hefur ákveðiðað aðhafast ekkert frekar í máli Íslandssímavegna afkomuviðvörunar félagsins frá 12. júlí
sl. Verðbréfaþingið gerir í niðurstöðu sinni at-
hugasemd við að við gerð útboðslýsingar fyrirtæk-
isins hafi verið byggt á áætlun vegna Fjarskipta-
félagsins Títans fyrir tímabilið apríl–desember
þrátt fyrir að í byrjun maí hafi verið komnar fram
upplýsingar sem bentu til þess að rekstraráætlanir
Títans væru ekki byggðar á nægilega traustum
forsendum.
Jafnframt telur stjórn Verðbréfaþings að for-
svarsmenn Íslandssíma og Íslandsbanka hefðu átt
að ganga úr skugga um að áætlanir Íslandssíma-
samstæðunnar væru grundvallaðar á nýjustu upp-
lýsingum og endurskoða rekstraráætlanir í sam-
ræmi við þær.
Íslandssími var skráður á aðallista Verðbréfa-
þings Íslands 13. júní sl. eftir að stjórn Verð-
bréfaþings hafði veitt félaginu undanþágu frá
skráningarskilyrðum sem sett eru af þinginu. Eitt
af skilyrðum skráningar á þann lista er að fyr-
irtæki hafi að minnsta kosti þriggja ára rekstr-
arsögu. Íslandssími uppfyllti önnur skilyrði svo
sem um 600 milljóna króna markaðsvirði og að
hluthafar væru fleiri en 300. Meirihluti stjórnar
VÞÍ var vanhæfur til að fjalla um skráningu Ís-
landssíma og komu varamenn inn í stjórnina sem
tóku ákvörðun um að Íslandssíma yrði heimiluð
skráning. Hæfi sumra þeirra mátti draga í efa.
Í afkomuviðvörun Íslandssíma frá 12. júlí eru til-
greindar þrjár ástæður fyrir lakari afkomu en gert
var ráð fyrir: Kostnaður vegna gagnasambanda við
útlönd og samtengigjalda hafi verið meiri en gert
var ráð fyrir. Gengisþróun hafi verið móður- og
dótturfélögum óhagstæð. Afkoma Títans hafi verið
mun lakari en áætlanir gerðu ráð fyrir.
Í greinargerð sem Íslandssími sendi til Verð-
bréfaþings, að ósk þingsins, er vísað til þess að
uppgjör fjarskiptafyrirtækja séu flókin og um-
fangsmikil og að upplýsingakerfi og verkferlar séu
í uppbyggingu.
Þetta vekur spurningar um hvers vegna ekki var
beðið með að sækja um skráningu á aðallista þar
sem eitt af skilyrðunum er þriggja ára rekstr-
arsaga. Hefði ekki verið eðlilegra að óska eftir
skráningu á vaxtarlista á meðan þessarar reynslu
var aflað og þess beðið að þau kerfi sem væru í
uppbyggingu yrðu tilbúin, m.a. vegna þess að slíkt
skiptir máli til þess að hægt sé að fá glögga mynd
af rekstri fjarskiptafyrirtækis?
Síðustu viðskipti með Íslandssíma voru á geng-
inu 3,90 en útboðsgengi í hlutafjárútboði til al-
mennings sem lauk 31. maí sl. var 8,75. Nemur
lækkunin 55,4%. Hvort verðmat Íslandsbanka á Ís-
landssíma í útboðinu var raunhæft eður ei skal
ósagt látið. En markaðurinn hefur látið í ljós skoð-
un sína og þrátt fyrir að stjórn Verðbréfaþings
hafi tekið ákvörðun um að aðhafast ekkert frekar
hefur Íslandssími beðið hnekki vegna þessa máls.
Íslandsbanki tilkynnti í gær að bankinn mundi
ekkert segja um athugasemdir Verðbréfaþings
fyrr en í dag. Meðferð málsins hefur nú þegar tek-
ið alltof langan tíma og skapað óvissu fyrir hlut-
hafa. Æskilegra hefði verið, að afstaða bankans
lægi fyrir þegar í gær.
Eftir að skýrsla Verðbréfaþings var birt hafa
skoðanir verið skiptar um hvernig hana beri að
skilja og hefur Morgunblaðið m.a. verið gagnrýnt
fyrir að fréttir blaðsins í gær hafi ekki endur-
speglað alvarlegan áfellisdóm yfir aðilum málsins,
sem í skýrslunni fælist. Staðreyndin er hins vegar
sú að Verðbréfaþing aðhefst ekkert í málinu fyrir
utan tvær athugasemdir. Varla er hægt að lesa út
úr slíkri niðurstöðu alvarlegan áfellisdóm – eða
hvað?
Af máli þessu má m.a. draga eftirfarandi álykt-
anir:
Upphafleg ákvörðun Verðbréfaþings um að veita
Íslandssíma undanþágu var hæpin, svo að ekki sé
meira sagt.
Fyrirtækið sjálft og Íslandsbanki, sem sá um út-
boðið, hafa ekki haft nægilega yfirsýn yfir rekstur
þess og stöðu.
Almenningur, sem er hvattur til að leggja
sparifé sitt í atvinnurekstur með kaupum á hluta-
bréfum, treystir á að aðilar máls hafi allar upplýs-
ingar undir höndum og því megi byggja á því sem
fram kemur.
Svo er bersýnilega ekki og hlýtur það að kalla á
ákveðnari viðbrögð af hálfu Verðbréfaþings en fel-
ast í skýrslu þess um mál Íslandssíma.
Í greinargerð Ríkisendurskoðunar, sem birt er íheild í Morgunblaðinu í dag, er staðfest að Árni
Johnsen, fyrrverandi alþingismaður, hafi misnotað
gróflega aðstöðu sína sem formaður byggingar-
nefndar Þjóðleikhússins og í raun gerzt sekur um
að nota fé skattgreiðenda í eigin þágu. Árni hefur
viðurkennt að níu reikningar, sem greiddir voru
með skattpeningum, hafi tilheyrt honum persónu-
lega. Þessa reikninga, sem námu tæpum tveimur
milljónum króna, endurgreiddi hann fyrir þremur
dögum. Jafnframt hefur hann staðfest að í fórum
hans séu hlutir, sem greiddir voru af fé almenn-
ings, og fleiri slíkir hlutir, sem tengjast honum, eru
í vörzlu opinberra aðila en reikningar vegna þeirra
ekki greiddir. Þá hefur Árni staðfest að í vörzlu
hans séu hlutir sem greiddir voru af bygging-
arnefnd Þjóðhildarkirkju á Grænlandi.
Brot Árna Johnsen eru alvarleg. Hann hefur þeg-
ar sætt pólitískri ábyrgð vegna þeirra og sagt af
sér þingmennsku. Ríkisendurskoðun hefur nú af-
hent embættum ríkissaksóknara og ríkislögreglu-
stjóra gögn málsins vegna þeirrar lögreglurann-
sóknar, sem hafin er á því.
Af lestri skýrslu Ríkisendurskoðunar er ljóst að
allt starf byggingarnefndar Þjóðleikhússins hefur
verið laust í reipunum og með óformlegum hætti –
engar fundargerðir voru til og þar af leiðandi vænt-
anlega engin skrifleg staðfesting á efni funda eða
lengd þeirra, þótt greidd væri þóknun vegna funda.
Þá hefur lengi skort á að nefndin legði fram hald-
bærar áætlanir um framkvæmdir. Slíkur losara-
bragur er með öllu óviðunandi þegar um er að ræða
nefndarstarf, þar sem ákvarðanir eru teknar um
ráðstöfun hárra fjárhæða úr sjóðum almennings.
Ríkisendurskoðun gagnrýnir í skýrslu sinni ýms-
ar opinberar stofnanir, sem málinu tengjast, þ.e.
Framkvæmdasýslu ríkisins, menntamálaráðuneytið
og Þjóðleikhúsið sjálft, fyrir að hafa ekki gripið
fastar í taumana vegna þessara starfshátta bygg-
ingarnefndarinnar. Af skýrslu stofnunarinnar er þó
engan veginn hægt að álykta að þessar stofnanir
eða starfsmenn þeirra hafi haft neina vitneskju um
misnotkun Árna Johnsen á opinberu fé.
Það er gömul saga og ný að verklag við opinberar
framkvæmdir á Íslandi hefur oft verið losaralegt
og eftirlit slakt. Við slíkt er engan veginn hægt að
una. Skýrar reglur um skipan opinberra fram-
kvæmda eru til og vekur furðu að ekki sé hægt að
tryggja að þeim sé hlítt. Hins vegar virðist sem
byggingarnefndir skorti skýrar stjórnsýslureglur
og kemur fram í samtali við Björn Bjarnason
menntamálaráðherra í blaðinu í dag að slíkar regl-
ur séu nú í smíðum í fjármálaráðuneytinu.
Þótt skortur á formfestu og eftirliti leiði vonandi
sjaldnast til misnotkunar á borð við þá, sem Árni
Johnsen hefur viðurkennt, hlýtur slíkt yfirleitt að
leiða til þess að meðferð og nýting fjármuna skatt-
greiðenda sé verri en ella. Vonandi dregur hið op-
inbera kerfi því sína lærdóma af skýrslu Ríkisend-
urskoðunar og hefur stofnunin raunar sjálf lýst því
yfir að hún muni breyta verklagi sínu til að girða
fyrir að slík mál endurtaki sig.