Morgunblaðið - 30.11.2001, Síða 46

MINNINGAR
46 FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
R
íkisútgjöld verða á
næsta ári hærri en
nokkru sinni fyrr.
Þessa fullyrðingu
um þróun útgjalda
ríkisins væri reyndar réttast að
endurtaka nokkrum sinnum til
áhersluauka enda á hún við ár eftir
ár og hefur verið fullgild svo lengi
sem menn muna. Það er nefnilega
því miður þannig að útgjöld rík-
isins vaxa ár frá ári og engin leið
hefur fundist enn til að temja
þessa ófreskju sem ríkisútgjöldin
eru og satt að segja eru fáir sem
treysta sér til að reyna.
Það er nefnilega svo með
ófreskjuna, að þótt hún valdi
landsmönnum þungum búsifjum í
formi hvers
kyns skatta,
gjalda og só-
unar, þá á hún
víða vini þegar
á reynir. Þess-
ir vinir hennar
játa vinskap-
inn svo sem sjaldan og láta jafnvel
stundum eins og þeim sé í mun að
koma á hana böndum. Þegar á
reynir og færi gefst sést hins veg-
ar hvort hugur fylgir máli eða
hvort talið var marklaust. Oft
kemur þá í ljós að ófreskjan á lygi-
lega marga vini í raun.
Þessa dagana er verið að af-
greiða fjárlög og ræða hugmyndir
um niðurskurð og þá hafa ýmsir
sannir vinir útgjaldaófreskjunnar
skotið upp kollinum. Samkvæmt
fyrirliggjandi frumvarpi til fjár-
laga ársins 2002 eru skepnunni
ætlaðir 258 milljarðar króna, en þó
mun það að einhverra áliti ekki
nóg. Meira að segja fjárlaganefnd
kemur sjálf með tillögur um 2.278
milljóna króna aukningu útgjald-
anna, og má segja að þar hlífi sá
sem höggva skyldi.
Í tillögum fjárlaganefndar um
aukin útgjöld eru margir smáir út-
gjaldaliðir og líklega þykir ýmsum
það vera heldur ómerkilegur
sparðatíningur að fetta fingur út í
nokkrar milljónir hér og fáeinar
þar. Þó er það nú þannig að þeir
258 milljarðar króna sem áformað
er að setja í gin ófreskjunnar eru
samsafn af örfáum milljónum
króna sem dreift er hingað og
þangað því víða þarf að stinga bita
bæði í smáa og stóra munna sér-
hagsmunanna.
Til fróðleiks fyrir lesendur má
nefna hér nokkrar tillögur fjár-
laganefndar um útgjöld, sem sér-
stök ástæða þótti til að bæta við
milljarðana 258. Sem dæmi má
greina frá því að fjárlaganefnd
treysti sér ekki til annars en
leggja til að eikarbáturinn Sædís
fengi 31⁄2 milljónar króna yfirhaln-
ingu á næsta ári og að vélbáturinn
Gestur yrði tekinn í gegn fyrir
sömu upphæð. Ekki var álitið full-
nægjandi að skattgreiðendur
styrktu Ungmennafélag Íslands
um 17 milljónir króna á næsta ári,
og hefur tillaga því verið gerð um
25 milljóna viðbót. Reiðskemma á
Gaddstöðum fær 7 milljónir auka-
lega nái fjárlaganefnd fram vilja
sínum og skíðamannvirki í Skarðs-
dal, fær úthlutað sömu upphæð.
Hvorugt þótti þola bið þótt öllum
væri ljóst að brýnt væri að nú yrði
skorið niður.
Svona mætti svo að segja enda-
laust halda áfram, en rétt er að
láta hér við sitja. Þó verður vart
undan því vikist að láta þess getið
að svo mjög þótti fjárlaganefnd að-
kallandi að auka útgjöldin umfram
það sem fram var komið í fjárlaga-
frumvarpinu, að liðurinn „Ýmis
framlög“ er aukinn úr 41⁄2 milljón
króna í 22,4 milljónir, enda aldrei
að vita nema hægt verði að finna
einhverja leið til að eyða meira
skattfé í eitthvað. Já, bara eig-
inlega allt frekar en skilja féð eftir
hjá skattgreiðendum.
Til að vega nokkuð upp á móti
þeirri útgjaldaaukningu sem fyr-
irséð er að verður á milli áranna
2001 og 2002 vinnur ríkisstjórnin
nú að niðurskurði upp á þrjá til
fjóra milljarða króna, eins og for-
sætisráðherra kynnti á dögunum.
Hér er þó eiginlega ekki rétt að
tala um niðurskurð, því aðeins er
verið að tala um að auka útgjöldin
minna en ella. Hvað um það, þarna
er viss viðleitni sem óskandi væri
að gengi eftir. En varla hafði verið
nefnt að til stæði að setja fram til-
lögur um minni útgjaldaaukningu
þegar vinir hinnar óseðjandi
ófreskju komu fram henni til varn-
ar.
Ekki liggur fyrir hvaða tillögur
verða gerðar um að hægja á út-
gjaldaaukningu ríkisins að þessu
sinni, en þó hefur kvisast út að ef
til vill verði sparaðar sjö til átta
hundruð milljónir króna með því
að fresta lengingu sérstaks fæð-
ingarorlofs feðra. Sú frestun þýddi
að í stað þess að foreldrar gætu
samanlagt farið í átta mánaða fæð-
ingarorlof á næsta ári hefðu þeir
úr sjö mánuðum að spila. Þar sem
heimildin til fæðingarorlofs er ekki
nema að hluta millifæranleg yrði
staðan á næsta ári þannig að fað-
irinn gæti verið að hámarki í fjög-
urra mánaða orlofi í stað fimm ef
þessa aðhalds verður ekki gætt í
ríkisfjármálum. Staða móðurinnar
yrði hins vegar óbreytt, sex mán-
uðir hámark. Þetta er nú allur
munurinn fyrir foreldrana.
En þótt litlu muni og öllum ætti
að vera ljóst að ríkið þarf að draga
úr aukningu útgjalda þá kveinka
menn sér og hafa uppi stór orð í
fjölmiðlum. Einn hrópaði að slíkur
sparnaður væri stjórnarskrárbrot
og virtist ekki, þrátt fyrir próf í
lögfræði, gera sér grein fyrir að
með lögum má breyta lögum. Ann-
ar heldur því fram að margir hafi
skipulagt lífið miðað við aukinn
rétt til orlofs. Loks er því haldið
fram að til séu hjón sem hafi frest-
að barneignum þannig að barnið
fæddist eftir næstu áramót.
Með öðrum orðum þá er ýmsum
rökum teflt fram þegar verja þarf
aukin útgjöld ríkisins til fæðing-
arorlofs og undrar svo sem engan
sem fylgst hefur með baráttu
þeirra sem þröngvað hafa sér-
kennilegum hugmyndum sínum
um fæðingarorlof upp á aðra.
Þessi „rök“ og þrýstingur frá þeim
sem gert hafa baráttu fyrir tiltek-
inni gerð fæðingarorlofs að hálf-
gerðu trúaratriði mega ekki koma
í veg fyrir að dregið verði úr út-
gjaldaaukningu ríkisins. Ríkið
verður að spara hvar sem þess er
kostur. Ef það á að vera mögulegt
verða sérhagsmunirnir að víkja.
Óseðjandi
ófreskja
Þessi „rök“ og þrýstingur frá þeim sem
gert hafa baráttu fyrir tiltekinni gerð
fæðingarorlofs að hálfgerðu trúaratriði
mega ekki koma í veg fyrir að dregið
verði úr útgjaldaaukningu ríkisins.
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj
@mbl.is
✝ Arnheiður Ein-arsdóttir fæddist
á Búðarhóli í Austur-
Landeyjum 10. ágúst
1922. Hún lést á gjör-
gæsludeild Landspít-
alans við Hringbraut
17. nóvember síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru Einar
Högnason bóndi á
Búðarhóli, fæddur á
Núpi í Fljótshlíð 16.
júní 1887, d. 20. júní
1931, og kona hans
Jónheiður Einars-
dóttir skreðari, fædd
á Arngeirsstöðum í Fljótshlíð 11.
september 1884, d. 20. október
1968. Bróðir Arnheiðar var Arn-
þór kjötiðnaðarmaður, f. 1. nóvem-
ber 1918, d. 24. febrúar 1977, og
fóstursystir þeirra er Erna Kristín
Elíasdóttir, f. 21. mars 1926.
Hinn 21. júní 1947 giftist Arn-
heiður Þorsteini Herði Björnssyni
vélfræðingi, f. 2. júní 1926, d. 28.
mars 2000. Foreldrar hans voru
Björn Kristján Gottskálksson út-
gerðarmaður, fæddur á Stakk-
hamri, Miklaholtshreppi 1. októ-
ber 1896, d. 5 janúar 1974, og
Laufey Guðmundsdóttir, fædd á
Stokkseyri 14. júlí 1904, d. 7. febr-
úar 1993. Stjúpfaðir hans var Ein-
ar Óskar Þórðarson húsgagna-
smiður, fæddur á Súgandafirði 20.
nóvember 1905, d. 13. júlí 1979.
Börn Arnheiðar og Þorsteins
Harðar eru: 1) Eyrún, f. 1945,
hennar maður Guðmundur Hann-
ing Kristinsson, synir þeirra,
Högni, f. 1970, Kristinn Hörður, f.
1972, Arnþór, f. 1974, og barna-
börnin eru fimm. 2) Heiður, f. 1949,
hennar maður Guðmundur J. Ein-
arsson, börn þeirra Þorsteinn Örn,
f. 1966, Garðar Örn, f. 1974, Arn-
heiður, f. 1977, Einar Örn, f. 1980,
og barnabörnin eru þrjú. 3) Einar,
f. 1950, d. 6. janúar 2000, dætur
hans og Vilborgar Elínar Krist-
jónsdóttur eru Helga Hrund, f.
1969, Arnheiður Dögg, f. 1978, og
barnabörnin eru þrjú. Sonur Ein-
ars og Ásu Kristínar Knútsdóttur
er Hjalti Knútur, f.
1990, og fósturdætur
hans, dætur Ásu, eru
Þuríður Annabel Tix,
f. 1983, og Yvonne
Dorothea Tix, f.
1985. 4) Laufey
Hrönn, f. 1952, henn-
ar maður Ísleifur
Árni Jakobsson, börn
þeirra Jónheiður, f.
1977, Bergrún, f.
1979, og Jakob Árni,
f. 1983. 5) Hörður, f.
1957, sambýliskona
hans er Margrét Þór.
Synir hans og Erlu
Bjargar Sigurðardóttur eru Daníel
Þór, f. 1974, og Guðfinnur Ýmir, f.
1988. 6) Arna Björk, f. 1960, henn-
ar maður Jóhann Thorarensen,
börn þeirra Salka, f. 1990, og Jök-
ull, f. 1992.
Arnheiður lauk barnaprófi frá
farskóla í Austur-Landeyjum. Hún
fluttist með móður sinni og bróður
fjórtán ára gömul til Reykjavíkur.
Næstu ár starfaði hún aðallega við
verslunarstörf. Tvítug hóf hún
nám í þeirri list að mála á silki og
striga og varð það hennar aðal-
áhugamál, jafnframt því sem hún
hóf að leiðbeina öðrum í meðferð
olíulita. Eftir að hún giftist hafði
hún það að aukastarfi alla tíð með
heimilisstörfum og barnauppeldi.
Fyrstu búskaparárin gerðust
þau hjón, ásamt dóttur sinni
tveggja ára, frumbýlingar í Kópa-
vogi, er þau árið 1947 festu kaup á
sumarbústað á Kópavogsbraut 2, í
félagi við Arnþór, bróður Arnheið-
ar, Sólveigu konu hans og Jónheiði
móður þeirra systkina. Hófust þeir
þegar handa við stækkun og lag-
færingar á húsinu, sem varð heim-
ili þeirra allra og smám saman
fimm nýrra barna í þessum tveim-
ur fjölskyldum. Tíu árum seinna,
árið 1957, fluttust Arnheiður og
Þorsteinn Hörður með fjölskyldu
sína á Bugðulæk 17 í Reykjavík og
bjuggu þar æ síðan.
Útför Arnheiðar fer fram frá
Laugarneskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Það var árið 1944 að Arnheiður
kom eins og sólargeisli inn í litlu
fjölskylduna okkar sem kærastan
hans stóra bróður, glæsileg með
tinnusvart hár og suðrænt yfir-
bragð. Þau höfðu kynnst á skautum
á Tjörninni, hann 17 ára, hún 21 árs.
Úr því varð ást sem átti eftir að end-
ast ævina alla. Fyrir ellefu ára gutta
voru þetta mikil tíðindi og ekki síður
að kærastan þekkti bíódyravörð
sem sýndist ég vera bara nokkuð
fullorðinn ef ég slóst í för með þeim
á bannaðar myndir.
Arnheiður vann við afgreiðslu-
störf, fyrst í skóbúð og síðar í bóka-
búð Ísafoldar og var því ein af Aust-
urstrætisdætrum hans Tómasar
Guðmundssonar borgarskálds. Í
Austurstrætinu var einnig Jóhannes
Kjarval með vinnustofu og hann
hafði heldur betur augun hjá sér
þegar hann leit inn í bókabúðina því
til er röð andlitsmynda af Arnheiði
eftir hann dregnar á búðarpappír og
hafa þær ætíð myndað veglegen
sess í stofunni hjá henni.
Starfið í bókabúðinni veitti henni
þá ánægju að geta verið innan um
bækur en langvinn veikindi sem hún
hafði átt í áður höfðu gert hana að
miklum lestrarhesti. Voru það eink-
um íslenskar nútímabókmenntir
sem hún hafði dálæti á og var Hall-
dór Laxness þar efstur á lista.
Á þessum tíma bjó Arnheiður
ásamt Arnþóri bróður sínum hjá
móður þeirra Jónheiði sem hafði eft-
ir snöggt andlát eiginmannsins
brugðið búi í Austur-Landeyjum og
flutt til Reykjavíkur fyrir stríðsbyrj-
un. Og þar, á Bergþórugötu 21,
fæddist árið 1945 fyrsta barn þeirra,
dóttirin Eyrún.
Tveimur árum síðar gerðust þau
ásamt Arnþóri bróður hennar sem í
millitíðinni hafði kvænst Sólveigu
sinni frumbyggjar í Kópavogi er þau
keyptu lítinn sumarbústað með
stórri lóð á Kópavogsbraut 2. Þar
hófu þau sambýli, systkinin með
mökum sínum og móður, og sann-
aðist þar hið fornkveðna að þröngt
mega sáttir sitja því aðeins tvö 9 fer-
metra herbergi komu á hvora fjöl-
skyldu auk herbergis móðurinnar og
sameiginlegs rýmis. Á Kópavogs-
brautinni fæddust þeim Arnheiði og
Herði þrjú börn til viðbótar og Sól-
veigu og Arnþóri tvö. En þótt byggt
hefði verið við bústaðinn og mikið
fyrir hann gert fór svo að þrengslin
urðu of mikil og Arnheiður og Hörð-
ur ákváðu 1957 að festa sér hæð í
nýju húsi á Bugðulæk 17. Og enn
stækkaði fjölskyldan er tvö börn
bættust í hópinn.
Arnheiður hafði í stríðslok farið
að nema teiknun og listmálun á
námskeiðum og nokkru síðar hóf
hún að leiðbeina öðrum á því sviði.
Það starf, í upphafi hugsað sem
aukastarf, gaf henni ákaflega mikið
og entist henni fram til síðasta dags.
Nemendur hennar skipta nú hundr-
uðum og í vinnustofu hennar má sjá
hálfkláruð málverk nemenda hennar
að bíða eftir leiðbeinanda sínum.
Okkur sem umgengust Arnheiði
fannst aðdáunarvert að fylgjast með
uppeldisaðferðum hennar. Aldrei
skipti hún skapi, alltaf var hún já-
kvæð og bjartsýn. Börnum sínum,
vinum þeirra og frændsystkinum
sýndi hún óendanlega hlýju og þol-
inmæði, þau voru frædd um rétt og
rangt, reglurnar voru fáar en skýrar
en að öðru leyti var hún til staðar
fyrir hvern og einn þegar á þurfti að
halda, skarst í leikinn ef hann varð
ójafn en lét þau afskiptalaus á með-
an þau ærsluðust í glöðum leik.
Er fram liðu stundir fjölgaði
áfram í fjölskyldunni er börnin sex
eignuðust sína maka og sín börn.
Barnabörnin urðu 17 talsins og
barnabarnabörnin 11 þannig að
Reykjavíkurmærin sem kynntist
eiginmanni sínum á skautasvellinu
forðum var orðin ættmóðir þriggja
kynslóða, alls 34 afkomenda auk
tveggja fósturbarnabarna þegar
hún kvaddi þennan heim.
Smám saman þróaðist heimili
þeirra hjóna í að vera miðstöð stór-
fjölskyldunnar. Bílskúrinn var inn-
réttaður til íveru og þar byrjuðu tvö
barnanna og fjögur barnabarna sinn
búskap. Heimilið varð uppeldisstöð,
mótsstaður, athvarf, barnapössun,
húsdýrapössun og fréttamiðstöð og í
miðju hringiðunnar stóðu hjónin
Arnheiður og Hörður. En án þess að
á hann sé hallað var það Arnheiður
með sterkri nærveru, rólegu fasi og
jafnaðargeði sem réð miklu um
þessa þróun. Hún naut tengslanna
við afkomendurna, naut þess að
fylgjast með hverjum og einum, að
aðstoða þar sem hægt var, vera
sálusorgari þegar á bjátaði og gleðj-
ast með þeim sem gladdist. Kona
með slíkt lundarfar hlaut auðvitað
að hæna að sér fleiri en afkomendur
sína.
Einn af einlægum aðdáendum
hennar var faðir minn sem í áratugi
heimsótti hana í morgunkaffi á
sunnudögum og eftir að móðir mín
varð ein var hún tíðum daglegur
gestur hjá þeim hjónum. Kærustum
og mökum var tekið opnum örmum
og jafnvel þótt upp úr slitnaði
breytti það engu um tengslin við
hana.
Arnheiður naut samræðna við
fólk, forvitnaðist um hugðarefni við-
mælenda sinna og þótti gaman að
ræða sín eigin, einkum bókmenntir
og listir og það sem efst var á baugi
á hverjum tíma en hún fylgdist vel
með.
Þegar grannt er skoðað var þó
einn þáttur í hugarfari hennar og
gildismati sem stóð öðrum ofar og
veitti henni andlegan styrk: sterk
mannúð og samkennd með öllum
vanmátta og voru dýrin þar ekki
undanskilin. Húsdýrin undu sér vel
á Bugðulæknum og dýr merkurinn-
ar gleymdust ekki heldur.
Skaddaðir fuglar fengu slysahjálp
og fóstur. Hún fóðraði reglulega
herskara af fuglum á bílskúrsþakinu
og vissi nákvæmlega um óskamat-
seðil hverrar tegundar. Jafnvel
hagamúsin við sumarbúðstaðinn í
Skorradalnum þar sem þeim hjón-
unum veittist sú ánægja að vera í
snertingu við náttúruna, oft sumar-
langt, fékk sinn uppáhaldsrétt –
Cheerios frá General Mills.
Þótt lífið hefði fært mágkonu
minni margt fékk hún samt sinn
hluta af andstreymi þess. Föður-
missirinn þegar hún var aðeins átta
ára gömul setti mark sitt á hana,
langvarandi veikindi bróður míns
skildu einnig eftir sig sín spor. Þá
reyndi mikið á innra þrek hennar og
æðruleysi þegar hún missti í janúar
á síðasta ári eldri son sinn af slysför-
um og í mars sama ár eiginmann
sinn. Áföll sem skildu eftir sig var-
anleg sár, beygðu hana en buguðu
ekki. Eftir mikil veikindi í sumar
ákvað hún af eðlislægri bjartsýni að
fara í nauðsynlega hjartaaðgerð en
úr henni átti hún ekki afturkvæmt.
Í dag kveðjum við þessa einstæðu
konu er mikið gaf. Er hún hverfur
úr þessum heimi lifir hún áfram í
hinum fjölmörgu afkomendum sín-
um. Framar öðru lifir hún þó í hinni
jákvæðu lífssýn samkenndar, um-
burðarlyndis og kærleika sem hún
innrætti þeim og öðru samferðafólki
með fordæmi sínu og lífi.
Renata og Þórir Einarsson.
Elsku amma, núna ertu komin til
afa. Mikið voru þetta nú sorglegar
fréttir sem ég fékk snemma á laug-
ardagsmorgni þar sem ég lá og svaf
í henni stóru Köben. Amma mín var
dáin, hún sem var eilíf í mínum
huga. Ég sem hélt að ég myndi hitta
hana í heimsóknum mínum til Ís-
lands næstu árin. En svona er lífið
nú einu sinni, það eina sem er alveg
öruggt þegar við fæðumst í þennan
heim er að við deyjum.
En þó þú sért dáin, amma mín, lif-
ir minningin um þig enn í hjarta mér
svo ljúf og góð.
Ég man svo vel eftir því þegar ég
gisti hjá afa og þér á Bugðulæknum
sem var ekki sjaldan á yngri árum.
Það var svo notalegt að vera hjá
ARNHEIÐUR
EINARSDÓTTIR