Morgunblaðið - 30.11.2001, Page 62

UMRÆÐAN
62 FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VEGNA umræðu
um einkarekstur og
einkavæðingu í heil-
brigðisþjónustunni vil
ég færa fram nokkrar
staðreyndir um af-
stöðu mína til þeirra
mála.
Ásta Möller, tals-
maður Sjálfstæðis-
flokksins í heilbrigðis-
málum, heldur því
fram að ég hafi lýst yf-
ir því að ég sé mótfall-
inn því að sjúklingar
fái heimaþjónustu.
Hún lætur líka að því
liggja að ég vilji helst
banna starfsemi lækna sem ekki
byggist á greiðsluþátttöku Trygg-
ingastofnunar ríkisins. Þetta er
byggt á misskilningi.
Ásta Möller ætti að vita manna
best að það er verulegur munur á
lækna- eða hjúkrunarfræðingsleyf-
inu og rekstrarleyfi fyrirtækis, sem
tekur að sér að stunda lækningar.
Þegar ég nefndi að ég vildi kanna
hvort viðkomandi hefði leyfi fyrir
starfsemi sinni var ég að tala um að
athuga hvers konar lækningastarf-
semi verið væri að bjóða upp á,
hvers konar rekstur væri þarna á
ferðinni. Fyrirtæki, sem til að
mynda ætlar að hasla sér völl og
veita einkarekna hjúkrunarþjón-
ustu, sækir um rekstrarleyfi til
heilbrigðisráðuneytisins og fær, eða
fær ekki, eins og Ásta Möller veit.
Heilsugæslan hornsteinninn
Minn vilji stendur til þess að efla
grunnþjónustuna, þ.e.a.s. heilsu-
gæsluna, um land allt vegna þess að
heilsugæslan er sá hornsteinn sem
heilbrigði þjóðarinnar í bráð og
lengd byggist á. Þetta veit Ásta
Möller. Í Reykjavík, þar sem þing-
maðurinn er með útgerð sína, fer
Heilsugæslan í Reykjavík með yf-
irstjórn og samningsgerð vegna
þeirrar grunnþjónustu sem heilsu-
gæslan er. Á hennar vegum hefur
til dæmis verið samið við sjálfstætt
starfandi heilsugæslulækna sem
vinna ágætt verk og þetta er fyr-
irkomulag sem ég sé ekkert at-
hugavert við. Hún veit líka að lækn-
arnir geta gert samning um
tiltekna þjónustu, eins og heima-
þjónustu að deginum til, við Heilsu-
gæsluna og ekkert við það að at-
huga.
Leysa markaðslausnir
vandann?
Málflutningur þingmannsins hef-
ur í orði verið á þá leið að allir skuli
eiga jafnan, víðtækan aðgang að
læknum og hjúkrunarfólki á verði
sem engum er ofraun, þ.e.a.s. óháð
búsetu, stöðu og efnahag. Um þau
grundvallaratriði verðum við að
standa vörð segir þingmaðurinn, og
undir það tek ég. Það hefur raunar
verið rauði þráðurinn í málflutningi
mínum þegar heilbrigðismál eru til
umræðu.
En allt snýst þetta
um fé og skiptir þá
rekstrarformið ekki
máli. Sumir menn á
hægri kanti stjórnmál-
anna halda því stund-
um fram að markaðs-
lausnir leysi
fjárhagsvanda heil-
brigðisþjónustunnar. Í
þessu sambandi skal á
það bent að heilbrigð-
isþjónusta er að eðlinu
ekki venjuleg vara
sem seld er á frjálsum
markaði þar sem per-
sónur og leikendur eru
frjálsir menn og jafnir.
Kostnaðartölur vegna sérfræði-
lækniskostnaðar benda til að fram-
boð á þjónustu ráði fremur umfangi
einka- og verktakarekstursins en
raunveruleg eftirspurn hinna sjúku.
Biðlistar
Þegar skoðaður er kostnaður við
sérfræðilæknisþjónustuna í landinu
árið 1999 og sjúklingarnir flokkaðir
eftir heimilisfangi kemur í ljós að
þar sem framboð þjónustunnar er
mest er kostnaðurinn mestur.
Kostnaður við sérfræðilæknisþjón-
ustu á mann á árinu 1999 er til
dæmis 273% meiri í Reykjavík en á
Norðurlandi vestra svo dæmi sé
tekið. Í fljótheitum myndu menn
skýra þetta með almennum yfir-
þyrmandi krankleika Reykvíkinga,
eða þá því, að utan Reykjavíkur
byggi þjóð við dauðans dyr, en
hvorugt skýrir af alvöru málið.
Sumir menn halda því líka fram
að einkareksturinn og jafnvel
einkavæðing heilbrigðisþjónustunn-
ar bæti stórlega þá ágætu almennu
heilbrigðisþjónustu, sem hér er
veitt, og vinsælt er að halda því
fram að með þessum rekstri gufi
þeir upp biðlistarnir.
Á fjórum árum hefur einka- og
verktakarekstur klínískra sérfræði-
lækna á einkastofum og inná spítöl-
um aukist um nærri 70 af hundraði
í magni. Kostnaður Tryggingastofn-
unar ríkisins við sérfræðilækningar
hefur í heild tvöfaldast og stefnir
upp á við, en biðlistarnir – þeir hafa
ekki styst sé miðað við þær tölur
sem oftast er haldið á lofti.
Í heilbrigðisráðuneytinu er unnið
að tillögum um með hvaða hætti til-
teknir erfiðir biðlistar verða styttir
og rétt að geta þess hér að að
minnsta kosti 80 milljónum króna
verður á næsta ári varið til þess
sérstaklega að stytta biðlista til við-
bótar því fé sem áður var ákveðið.
Það þarf nefnileg fé til að vinna á
biðlistunum.
Ég hvet þá sem vilja gæta al-
mannahagsmuna í heilbrigðisþjón-
ustunni til að skoða það sem þar er
að gerast og taka þátt í að greina
og grípa til raunhæfra aðgerða til
að lagfæra annars ágætt kerfi.
Einkarekstur
í heilbrigðis-
þjónustu
Jón Kristjánsson
Höfundur er heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra.
Heilsuþjónusta
Á fjórum árum, segir
Jón Kristjánsson, hefur
einka- og verktaka-
rekstur klínískra sér-
fræðilækna á einkastof-
um og inni á spítölum
aukist um nærri 70% í
magni.
1.
Þeir, sem veljast til
faglegrar og rekstrar-
legrar forystu á sjúkra-
húsum, lenda flestir
fyrr eða síðar í an-
kannalegri stöðu. Ann-
ars vegar togast á
skyldan að láta hags-
muni sjúklinga ganga
fyrir, hins vegar sú
skylda að fara að lög-
um, þar með fjárlögum.
Sumir starfsmenn hafa
unnið eið að hinu fyrr-
nefnda. Þessi vandi er
alþjóðlegur og virðist
því óhjákvæmilegur, en hann birtist
því nær árlega á vettvangi íslenskra
fjölmiðla í tengslum við gerð fjárlaga
og rekstrarspá ríkisstofnana. Á
þessu hausti hefur umræðan verið
óvenju illvíg og ósanngjörn.
Enginn vafi leikur á því, að lækn-
ismeðferð á sjúkrahúsum er hjálp-
ræði hinna sjúku. Lyfjameðferð nú-
tímans bætir líðan og heilsu þeirra,
sem hennar njóta, lengir líf og bætir
starfsorku. Fatlaðir kasta hækjum
sínum eftir mjaðmaraðgerðir,
hjartasjúkir öðlast nýtt líf eftir hjá-
veituaðgerðir eða æðavíkkanir.
Barnlaust fólk eignast afkomendur
með tilstilli frjóvgunaraðgerða.
Lamaðir öðlast styrk með aðstoð
sjúkraþjálfara.
Ekki nóg með það. Sannað hefur
verið, að flestar þessar aðgerðir bera
umtalsverðan arð í beinhörðum pen-
ingum. Hvað kostar það þjóðfélagið
að vanrækja lyfjameðferð liðagigtar-
sjúklinga, sem eru óvinnufærir og
stöðugt kvaldir af verkjum, þjálfun
lamaðra og fatlaðra og þarfir hjarta-
sjúkra, fólks, sem með viðeigandi
heilbrigðisþjónustu gæti hæglega
fundið sér stað á vinnumarkaði?
Mörg undanfarin ár hefur ríkis-
framlag til Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss (LSH) ekki nægt til að
standa undir þeirri þjónustu, sem
þar er veitt. Þetta hefur leitt til lok-
unar deilda, yfirlagna, m.a. á ganga
sjúkrahússins, færri innkallana til
ýmiss konar aðgerða og lengri bið-
lista. Hjá venjulegum fyrirtækjum
er aukin framleiðsla og framleiðni
lofuð af eigendum
þeirra, sem stuðla að
enn frekari afkasta-
aukningu. Svo er ekki á
íslenskum sjúkrahús-
um þar sem fastar og
naumar fjárveitingar
kalla beinlínis á fækk-
un aðgerða, minni
framleiðslu. Samtímis
krefst þjóðin þess, að
sjúklingar njóti eðli-
legrar þjónustu, sem er
sjálfsagt. Við þessar
aðstæður lenda stjórn-
endur, sem þurfa að
þjóna tveimur herrum,
í pattstöðu. Heilbrigð-
isyfirvöld þekkja þessa staðreynd
mæta vel, en eru ófáanleg til að
ákveða, hvaða þjónustu megi leggja
niður. Þegar stjórn LSH ákvað ný-
lega að hætta tímabundið frjóvgun-
araðgerðum varð uppnám í ráðu-
neyti heilbrigðismála, þótt sama
ráðuneyti hefði áður sett slíkar að-
gerðir neðarlega í forgangsröð heil-
brigðismála. Stjórnvöld verða að
gera upp hug sinn um hvaða verk-
efnum spítalinn á að gegna. Í því
felst þversögn að öllum skuli veitt al-
hliða þjónusta samtímis því að fjár-
magn er skorið niður.
Á þessu ári er útlit fyrir nokkurn
halla af rekstri LSH, og horfurnar
fyrir næsta ár eru enn dekkri.
Hverjar eru skýringarnar? Hvað um
sameiningu sjúkrahúsanna? Hefur
hún skilað einhverju enn? Hefur hún
ekkert kostað? Minna má á, að sam-
eining Íslandsbanka og FBA var
skv. fréttum talin kosta um einn
milljarð.
2.
Af sameiningarmálum eru stór
tíðindi. Samsvarandi deildir hafa
verið sameinaðar undir einni stjórn
og sumar þeirra flust í nýtt húsnæði.
Nefna má þvagfæraskurðdeild, æða-
skurðlækningadeild og smitsjúk-
dómadeild. Á fyrstu mánuðum næsta
árs verður mestöll núverandi starf-
semi á Vífilsstöðum flutt í Fossvog.
Það eru engin smátíðindi að unnt sé
að koma þessari umfangsmiklu
starfsemi fyrir í húsnæðisþrengslun-
um, sem ríkja í aðalbyggingunum
tveimur. Bráðlega hefst starfsemi
sameinaðrar krabbameinsdeildar og
hjartadeildar við Hringbraut og
skömmu síðar taugadeildar í Foss-
vogi. Geðdeild verður aðeins við
Hringbraut. Stjórnsýsla LSH hefur
að sjálfsögðu öll verið sameinuð, og
stærsta tölvudeild landsins hefur
orðið til. Apótek LSH er orðið sjálf-
stæð stofnun, og svipað gildir um
rannsóknardeildirnar. Þjónustu-
samningar hafa verið gerðir um
ýmsa starfsemi. Samningar við Há-
skóla Íslands um kennslu- og fræða-
hlutverk spítalans eru á lokastigi og
munu staðfesta stöðu stofnunarinn-
ar sem háskólaspítala og einnar
stærstu skólastofnunar landsins. Öll
þessu flóknu mál hafa unnist í furðu
góðri sátt við starfsfólkið, en það er
meira en sagt verður um flesta slíka
samruna sem hafa átt sér stað í ná-
grannalöndunum. Aðalávinningur
sameiningar sjúkrahúsanna er fag-
legur, enda gefur hún kost á stór-
aukinni sérhæfingu og verkaskipt-
ingu sjúklingum til hagsbóta.
Enginn vafi er þó á því að samein-
ingin mun að lokum skila nokkrum
fjárhagshagnaði.
Svo virðist sem fjárveitingarvaldið
hafi talið, að sameiningin myndi
kosta lítið sem ekkert. Þetta álit var
fjarri sanni. Flutningur starfsemi
milli bygginga og innan byggingar
krefst endurnýjunar húsnæðis, nýs
og breytts tækjabúnaðar og breyttr-
ar nýtingar stoðdeilda. Biðlauna-
greiðslur eru umtalsverðar, og sam-
eining upplýsingakerfa er fjárfrek.
Sýnt þykir að beinn sameiningar-
kostnaður nemi á þessu ári a.m.k.
um 150 milljónum króna. Nokkur
sparnaður hefur nú þegar hlotist af
sameiningunni, einkum með fækkun
stjórnenda.
Samanburður á rekstrarkostnaði
ársins 2000 og þessa árs skv.
útkomuspá leiðir í ljós aukinn
rekstrarkostnað um 0,7% eða 140
milljónir króna, leiðrétt fyrir viður-
kenndu launaskriði og gengisbreyt-
ingu. Þessi upphæð er sambærileg
við sameiningarkostnaðinn og sýnir
þessi samanburður, að rekstarkostn-
aður spítalans fer lítt eða ekki vax-
andi.
3.
Hér hafa verið leidd rök að því, að
stjórnendur sjúkrahúsa hljóti að
hafa hagsmuni skjólstæðinga sinna
að leiðarljósi og það sjónarmið vegi
a.m.k. jafnþungt og rekstrarlegar
forsendur. Ekkert bendir til þess, að
útgjaldaaukning LSH sé óeðlileg og
beri vitni um sóun. Þvert á móti má
rekja hana til kostnaðar vegna sam-
einingar sjúkrahúsanna og þjóð-
hagslegra aðstæðna, sem spítalinn
ber enga ábyrgð á. Starfsfólk LSH
heitir því á Alþingi að afgreiða nú
fjárlög sem markast ekki af ósk-
hyggju, heldur velvilja í garð spít-
alans og skjólstæðinga hans og raun-
sæju mati á kostnaði þess að reka
nútíma heilbrigðisþjónustu.
Spítalinn og
fjárlögin
Þórður Harðarson
Fjárlögin
Starfsfólk LSH heitir á
Alþingi, segir Þórður
Harðarson, að afgreiða
nú fjárlög sem markast
ekki af óskhyggju,
heldur velvilja í
garð spítalans og
skjólstæðinga hans.
Höfundur er prófessor við Háskóla
Íslands og yfirlæknir á LSH.
Mörkinni 3, sími 588 0640
G
læ
si
le
g
a
r
g
ja
fa
vö
ru
r Mokkabollar
kr. 1.890
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-14.
Mýkir
og
róar
RAKAKREM