Vísir - 20.05.1980, Qupperneq 9

vtsm
Þriðjudagur 20. mal 1980
Greiðslur opinberra
launa eða styrkja til rit-
höfunda hafa að undan-
förnu verið tilefni harð-
vítugra deilna innan
þeirra eigin raða. Þar
hefur fyrst og fremst
verið rifist um úthlutun
stjórnar Launasjóðs rit-
höfunda á svonefndum
starslaunum rithöfunda.
Ekki er ætlunin að
fjalla hér um þá deilu.
Hins vegar hafa umræð-
urnar orðið til þess/ að
beina athyglinni að þeim
opinberu launum og
styrkjum/ sem rithöfund-
úthlutunarnefnd listamannalauna veitti í ár 51 milijón króna til listamanna auk þeirra heiðurslauna,
sem Alþingi tekur sjálft ákvörðun um. Umtalsverður hluti þessa fjármagns fer til rithöfunda. Myndin er af
úthlutunarnefndinni. (visísmynd: bg>
Siyrkir og laun til rithðfunda úr fimm áttum
veita um 170-180 miiij-
ónír til rithöfunda í ár
um er úthlutað á ári
hverju. Hverjir fá þessa
styrki? Hvernig eru þeir
tilkomnir? Hverjir út-
hluta þeim? Hvaða máli
skipta þeir fyrir rithöf-
unda? Geta einhverjir
rithöfundar að mestu
lifað á opinberum laun-
um og styrkjum af þessu
tagi?
1 þessari grein verður gerö
stuttlega grein fyrir þeim
möguleikum, sem rithöfundar
hafa nú á að fá laun eða styrki
úr opinberum sjóöum, en i sið-
ari greinum verður nánar
fjallað um hverjir hafa fengiö
þetta fjármagn f hendur undan-
farin ár.
Fimm möguleikar
Rithöfundar eiga nú kost á að
fá laun eða styrki úr opinberum
sjóðum með ýmsum hætti. Hér
veröur fjallað um þá fimm
möguleika, sem helsta má telja.
Rithöfundar hafa þrjá sjóði
sérstaklega fyrir sig, og veita
þeir allir árlega laun eða styrki.
Þessir sjóðir eru Launasjóður
rithöfunda, Rithöfundasjóður
Islands og Rithöfundasjóður
rikisútvarpsins.
Þá eiga rithöfundar sömu
möguleika og aðrir listamenn
að fá laun með tvennum öörum
hætti. Annars vegar er þar um
að ræða svonefnd Listamanna-
laun, og hins vegar svonefnd
Starfslaun listamanna.
Skal nú nánari grein gerð
fyrir hverjum þessara kosta
fyrir sig.
Launasjóður rithöfunda
Lögin um Launasjóö rithöf-
unda voru sett á Alþingi árið
1975, en þá hafði um nokkurra
ára skeið verið úthlutaö svo-
nefndum „viðbótarritlaunum”,
sem mikill styrr stóð lika um.
Þaö hefur þvl lengi verið
stormasamt um úthlutun þessa
fjármagns.
Menntamálaráðherra setti á
miðju ári 1976 reglugerð um
launasjóöinn, og var fyrsta út-
hlutunin samkvæmt henni til-
kynnt þá um haustiö. Slðan
hefur verið úthlutað árlega úr
sjóðnum I samræmi viö fjár-
veitingar á fjárlögum hverju
sinni. Á fjárlögum fyrir yfir-
standandi ár, 1980, er fjárveit-
ing til Launasjóös rithöfunda
rúmlega 114 milljónir króna.
Samkvæmt lögunum og reglu-
gerðinni skal árstekjum sjóös-
ins variö til að greiða Islenskum
rithöfundum starfslaun og mið-
ast þau við byrjunarlaun
menntaskólakennara, sem núna
eru rétt innan viö 400 þúsund
krónur á mánuði. Starfslaunin
má veita skemmst til tveggja
mánaöa, en lengst til niu
mánaða I senn. Höfundar, sem
njóta starfslauna I þrjá mánuði
eöa lengur, skuldbinda sig til að
gegna ekki fastlaunuöu starfi á
meöan þeir njóta starfslaun-
anna, en tveggja mánaða
starfslaun eru veitt fyrir út-
gefna bók höfundar áriö á
undan.
1 reglugerðinni segir um
stjórn sjóðsins, að menntamála-
ráðherra skuli skipa hana til
þriggja ára i senn. Sú hefð hefur
skapast, að stjórnin sé skipuö
samkvæmt tilnefningu stjórnar
Rithöfundasambands Islands,
en I stjórnina má einungis til-
nefna menn utan Rithöfunda-
sambandsins. Hugmyndin með
þvi ákvæði hefur vafalaust verið
að reyna að koma i veg fyrir
innbyrðis deilur rithöfunda,
sem þó hefur ekki tekist sem
kunnugt er.
A yfirstandandi ári úthlutaði
stjórn sjóðsins samtals um 114
milljónum króna til 80 rithöf-
unda, sem fengu tveggja,
þriggja, fjögurra, sex eða nlu
mánaða laun.
Eins og ofangreindar tölur
bera meö sér, er þetta sá
sjóöurinn, sem veitir langmestu
fjármagni til rithöfunda af þeim
sjóðum, sem hér er fjallað um.
Sækja þarf um þessi starfs-
laun — eins og Starfslaun lista-
manna — og berast alltaf um-
sóknir frá mun fleiri rithöfund-
um en þeim, sem fá laun hverju
sinni. Hins vegar er aldrei
birtur listi yfir umsóknir, sem
hefur verið hafnaö, heldur ein-
ungis þær sem samþykktar hafa
verið.
Rithöfundasjóður Islands
Rithöfundasjóður Islands var
stofnaöur með lögum frá árinu
1967 um breytingar á lögunum
um almenningsbókasöfn.
1 þennan sjóð renna greiðslur
fyrir útlán bóka islenskra rit-
höfunda I almenningsbóka-
söfnum, og var þvi I byrjun oft
sagt, að þessi sjóöur byggöist
fyrst og fremst á „peningunum
hennar Guðrúnar I Lundi”, sem
lengi var vinsælust meöal lán-
þega bóka i almenningsbóka-
söfnum landsins.
Stjórn sjóðsins, sem annast
um leiö úthlutun úr honum, er
skipuð tveimur mönnum
kjörnum af stjórn Rithöfunda-
sambandsins, og einum skipuð-
um af menntamálaráðuneytinu,
og er starfstiminn þrjú ár.
Samkvæmt lögunum skal
greiða 60% af tekjum sjóðsins
árlega til islenskra höfunda eða
ættingja þeirra, sem öðlast hafa
höfundarétt, i samræmi við
skýrslur um eintakaf jölda
þeirra I söfnum. Þaö er þvi inn-
kaupastefna bókasafnanna,
sem ræöur þessum greiöslum en
ekki útlánin sjálf. Það sem eftir
er, 40%,skal hins vegar ásamt
afmörkuðum tekjum öðrum
leggja I sérstakan sjóð, sem
verja skal m.a. „til bókmennta-
verðlauna, starfsstyrkja rithöf-
unda, svo og til styrktar ekkj-
um, ekklum og niðjum látinna
höfunda, séu rikar ástæöur til að
dómi sjóðstjórnar”, eins og það
er orðaö I lögunum. I úthlut-
unartilkynningum sjóösstjórnar
er yfirleitt talað um aö pening-
arnir séu veittir viökomandi rit-
höfundum „I viöurkenningar-
skyni”.
A þeim tima, sem Rithöf-
undasjóöur hefur starfaö, hafa
fjárhæðir, og fjöldi þeirra sem
viðurkenningu hafa fengið,
veriö mjög misjafnar. Fyrsta
sinni, árið 1968, hlutu þannig
þau Guðbergur Bergsson, Guð-
mundur Danielsson, Jóhannes
úr. Kötlum og Svava Jakobs-
dóttir, ein styrk úr sjóönum, og
nam hann 100 þúsund krónum á
mann, sem þá samsvaraöi um 6
mánaðarlaunum menntaskóla-
kennara, sem við er miðaö hjá
Launasjóöi rithöfunda.
A þessu ári haföi sjóösstjórnin
hins vegar 24 milljónir króna til
ráðstöfunar, og veitti hún 24 rit-
höfundum hverjum um sig eina
milljón króna. Ein milljón er nú
jafngildi by rjunarlauna
menntaskólakennara I 2.5
mánuði.
Rithöfundasjóður rikisút-
varpsins
Rithöfundajóður rikisút-
varpsins veitir styrk til rithöf-
unda einu sinni á ári, og er til-
kynnt um úthlutunina á
Fréttaauki
Ellas Snæland
Jónsson, rit-
stjórnarfull-
trúi, skrifar.
gamlársdag. 53 rithöfundar
hafa hlotið þennan styrk sam-
tals þau 24 skipti, sem úthlutun-
in hefur farið fram.
Siðast var úthlutaö úr þessum
sjóöi um siöastliöin áramót, og
fengu þá tveir rithöfundar eina
milljón króna hver, sem jafn-
gilti rúmlega 2.5 mánaöarlaun-
um menntaskólakennara, sem
Launasjóðurinn miöar styrk-
veitingar sinar við.
Starfslaun listamanna
En rithöfundar hafa ekki
aöeins sérstakan Launasjóð,
sem veitir þeim svonefnd starfs
laun, heldur hafa þeir einnig
jafna möguleika og aðrir lista-
menn á að sækja um og hljóta
svonefnd „Starfslaun lista-
manna”.
Menntamálaráðuneytið setti
reglur um starfslaun þessi á
miöju ári 1969, en þaö ár var
fjárveiting i fyrsta skipti fyrir
hendi.
Þar segir m.a. að ,,fé þvi, sem
veitt er I fjárlögum til starfs-
launa handa listamönnum, skal
úthlutað af þriggja manna
nefnd, er menntamálaráðu-
neytiö skipar til eins árs i senn. I
nefndinni skulu vera formaður
Bandalags islenskra lista-
manna og formaður Ot-
hlutunarnefndar listamanna-
launa, en þriðja nefndarmann-
Rithöfundar munu sennilega fá um 170-180 milljónir króna úr fimm
sjóðum á þessu ári. Þar af kemur langstærsti hlutinn, eða um 114
milljónir króna, úr rlkiskassænum I gegnum Launasjóð rithöfunda.
Rithöfundar fá þvl I ár hátt i þá seölafúlgu, sem hér birtist mynd
af, en þeir peningar nema um 195 milljónum króna. (Visismynd: GVA
inn skipar ráöuneytið án tilnefn-
ingar og er hann formaöur
nefndarinnar”.
Starfslaunin eru veitt eftir
umsóknum eins og laun úr
Launasjóði rithöfunda, og miö-
ast þau við byrjunarrlaun
menntaskólakennara á hverjum
tima. Launin skal veita til
þriggja mánaða hið skemmsta
en til eins árs hið lengsta.
Eins og áöur segir voru
„Starfslaun listamanna” fyrst
veitt áriö 1969, og var þá einn
rithöfundur i þeim fjögurra
manna hópi, sem laun fengu.
Hefur svo verið alla tið siðan.að
rithöfundar, einn eða fleiri, hafa
ávallt veriö meðal þeirra, sem
slik laun hafa fengið hverju
sinni.
Starfslaun listamanna hafa
ekki enn verið veitt fyrir þetta
ár — en auglýst hefur veriö eftir
umsóknum. 1 fyrra voru veittar
10.6 milljónir króna i þessu
skyni, og á fjárlögum þessa árs
eru 15,8 milljónir ætlaðar til
þessara starfslauna.
Listamanna launin
Og þá eru það listamanna-
iaunin, sem svo eru nefnd. Þau
eru reyndar með tvennum
hætti. Annars vegar eru svo-
nefnd heiöurslaun listamanna,
sem Alþingi tekur sjálft
ákvörðun um. Þessi heiöurslaun
hljóta nú 12 listamenn, þar af 7
rithöfundar, en upphæöin er 1.5
milljónir króna á mann, eða
hátt I fern mánaöarlaun
menntaskólakennara. Hins
vegar eru svo laun þau, sem Ot-
hlutunarnefnd listamannalauna
ákveöur, en til þeirrar úthlut-
unar er varið 51 milljón á fjár-
lögum þessa árs.
Othlutunarnefndin skiptir
þeim listamönnum, sem hún
veitir listamannalaun, i tvo
flokka, og fá þeir sem lenda i
efri flokknum, 400 þúsund
krónur — þ.e. u.þ.b. byrjunar-
laun menntaskólakennara i einn
mánuð — en i neöri flokknum er
veittur helmingur þeirrar upp-
hæðar, eða 200 þúsund.
I báöum flokkunum eru fjöl-
margir rithöfundar nú sem
endranær, en úthlutunarnefndin
er einmitt nýbúin að úthluta
laununum fyrir þetta ár.
Verulegir f jármunir
Eins og af þessari samantekt
sést, er hér um að ræða veru-
lega fjármuni, sem renna til rit-
höfunda á hverju ári.
Fjármagn til allra þeirra
launa og styrkja, sem hér hefur
veriö gerö grein fyrir, nemur á
þessu ári um 225 milljónum
króna. Þar af má telja, að um
170-180 milljónir króna renni til
rithöfunda.
En hvaða rithöfundar hafa
fengiö mest af þessu fé á siöustu
árum? Hefur sumum rithöfund-
um ef til vill verið haldið aö
verulegu leyti á opinberum
launum mestan hluta ársins
meö fjárveitingum úr þeim
sjóöum sem hér hafa verið
nefndir?
Þessum spurningum veröur
svaraö I næstu grein, sem birtist
i Visi á morgun, miövikudag.
— ESJ.
' -
Vv: "
Hg

i
i í
aH
:
wm
I 1 1 1 1 1 1 £ I f , á §
HHHfaMyUklHMMÍBÉlBbani
■
: