Morgunblaðið - 09.04.2002, Síða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. APRÍL 2002 29
Í FYRRAHAUST kom
út hjá bókaútgáfunni
Kain (dreifing Söder-
ströms) í Helsingfors
úrval ljóða Jóhanns
Hjálmarssonar, Ishav-
ets bränningar, í þýð-
ingu Martins Enckells
og Lárusar Más
Björnssonar. Hefur
bókinni verið vel tekið.
Í Hufvudstadsbladet
(18. október 2001),
stærsta dagblaði
sænskumælandi Finna,
kallaði Arne Tofte-
gaard Pedersen bókina
menningarframtak í
bókaútgáfu haustsins í
Finnlandi, tími hafi ver-
ið kominn til að endurnýja kynni við
mikið norrænt skáld en tuttugu ár
væru liðin síðan bók eftir Jóhann
kom á sænsku, Landet vilar i egen
dikt sem Rabén & Sjögren í Stokk-
hólmi gaf út.
Bror Rönnholm skrifar umsögn í
Åbo Underrättelser (16. janúar sl.).
Rönnholm skrifar um samfellda þró-
un í skáldskap Jóhanns þrátt fyrir
fjölbreytnina og segir að tónninn sé
auðþekktur. Náttúran sé alls staðar
nálæg, bæði sem umhverfi skáldsins
og uppspretta skáldlegra mynda og
í því sem kalla megi stöðu skáldsins.
Íslenskar fornbókmenntir eru
hluti af skáldskap Jóhanns, skrifar
Rönnholm, oft samrunnar landslag-
inu. Hann skrifar að bókin sé mjög
athyglisverð og læsileg. Þessi mik-
ilvæga norræna bók nái vonandi til
lesenda utan Finnlands, hún ætti að
vera sjálfsögð í sænskum bókabúð-
um og bókasöfnum.
Að mati Rönnholms er skáld-
skapur Jóhanns dæmigerður klass-
ískur módernismi og bera megi
hann saman við finnsk skáld eins og
Bo Carpelan og Solveig von
Schoultz.
Jóhann hafi stefnt að einföldun í
skáldskap sínum, hann glími við
flókna hluti í ljóðum sem virðast ein-
föld og færi út og leysi upp landa-
mæri. Einnig sé áber-
andi á tímabili að
skáldið efist um hlut-
verk skáldskaparins
og getu hans til að tjá
hugsanir og tilfinn-
ingar. Sérstaklega sé
lögð áhersla á tilvist-
arstefnu í úrvalinu.
Jan-Erik Karlsson
segir að bókin sé
kröfuhörð í umsögn í
Ny Tid (18. 12. 2001).
Skáldið sé sér mjög
vitandi um málið, text-
ann sem slíkan og beiti
vísunum og tilvitn-
unum, einnig þver-
sögnum. Skáldskap-
urinn taki við þegar
hinu röklega sleppi.
Skáldið sé fulltrúi hámódernisma
í norrænum skáldskap. Karlsson
bendir á að náttúran verði oft eins
konar birtingarmynd hins persónu-
lega. Hlutverk tungumálsins, tengsl
við aðra texta, sé einkennandi, einn-
ig hið ósagða talar sínu máli, kemst
til skila.
Verðmætt úrval
Bókin hefur einnig fengið umfjöll-
un í Svíþjóð. Í Sydsvenska Dagblad-
et (15.2. sl.) kallar skáldið og gagn-
rýnandinn Lasse Söderberg bókina
verðmætt úrval og hún verður hon-
um m. a. tilefni til að rifja upp ís-
lenskan nútímaskáldskap þar sem
landið sjálft og sagan séu alltaf ná-
læg.
Arne Johnsson skrifar m.a. eft-
irfarandi í Bibliotekstjänst í Lundi:
Jóhann Hjálmarsson er eitt af helstu
skáldum Íslendinga. Hann yrkir í
Ishavets bränningar um hin ýmsu
höf, Miðjarðarhafið, Atlantshafið og
Íshafið, yrkisefnið er lífið og hinar
stóru tilvistarspurningar sem minna
á afl brimsins en einnig hið smáa í
lífinu sem allt byggist á. Fornöld og
nútími standa hlið við hlið, arfur og
nútíma lífshættir, og auðga bókina
með þeim hætti. Þýðendur hafa unn-
ið verk sitt með ágætum.
Vel tekið á
Norðurlöndum
Ljóðaúrval Jóhanns Hjálmarssonar
Jóhann
Hjálmarsson
SÆNSKU vísnabræðurnir Hakan og
Jan Rying halda tónleika í Norræna
húsinu í kvöld kl. 20 og á Súfistanum á
Laugavegi annað kvöld kl. 20.30.
Hakan (57 ára) og Jan (43 ára) eru
hálfbræður og kynntust fyrir tilviljun
í gegnum tónlistina fyrir nokkrum ár-
um. Dagskrá þeirra er byggð á tónlist
sænskra trúbadúra frá 19. öldinni
eins og Evert Taube, Nils Ferlin, Olle
Adolphson og Alf Hambe.
Ástæða þess að bræðurnir halda
tónleika hérlendis er sú að undan-
farna mánuði hafa þeir tekið þátt í að
undirbúa heimsókn hóps Svía til Ís-
lands á vegum Biskops Arnö, sem er
norræn fræðslu- og menningarstofn-
un staðsett rétt hjá Uppsala í Svíþjóð.
Aðgangur er ókeypis.
Sænskir
vísnabræður
syngja
ÞAÐ voru miklir hátíðisdagar,
þegar Tónlistarfélagið í Reykjavík
bauð styrktarfélögum sínum til tón-
listarveislu og er þeim, er þessara
fagnaða nutu, minnisstæðir margir
tónleikar, sem fram færðir voru af
heimssnillingum. Þessar heimsóknir
höfðu mikil og hvetjandi áhrif og átti
Tónlistarfélagið þátt í að byggja upp
stóran hóp vandlátra áhugamanna
um klassíska tónlist, er aftur studdi
dyggilega vaxandi tónlistarmenntun,
sem nú þykir hafa blómstrað með
glæsilegum árangri íslensks tónlist-
arfólks. Meðal þeirra er hér áttu hlut
að máli var píanósnillingurinn Ann
Schein, er fyrst kom til Íslands 1958,
nítján ára og hélt nú, nærri hálfri öld
síðar, tónleika í Salnum sl. sunnu-
dagskvöld.
Fyrsta viðfangsefnið var tilbrigða-
verk eftir Beethoven, svo nefnd
„Eroica“-tilbrigði, op. 35, sem er eitt
af stærri tilbrigðaverkum meistar-
ans, unnið yfir sama stef (reyndar tvö
frekar en eitt) og lokakaflinn í 3. sin-
fóníunni. Beethoven var sannarlega
meistari tilbrigðaformsins og þar í
liggur tækni hans í að skapa tónhug-
mynd sífellt nýja umgerð, vinnuað-
ferð sem í raun einkennir öll tónverk
hans. Píanótilbrigðin og tilbrigðakafli
3. sinfóníunnar eru stórkostlegt
dæmi um óþrotlega hugkvæmni
meistarans.
Ann Schein lék þetta yfirgrips-
mikla píanóverk af öryggi, hvað
tæknilega útfærslu varðar og mótaði
tónhugmyndirnar af undraverðu
næmi fyrir hendinga-
skipan og blæbrigðum,
og gæddi auk þess tón-
listina því sem enginn
kann í raun skil á, en á
sér yfirheitið tilfinning,
með þeim hætti, að stór-
kostlegt var á að hlýða.
Eitt þeirra tónskálda,
er tókst að brjóta sér
nýja leið, í umróti ný lið-
innar aldar, var Béla
Bartók og eftir hann lék
Ann Schein píanósónötu
frá 1926, erfitt verk,
sem hún í raun endur-
skapaði. Margir hafa
skilgreint flytjendur
sem túlkendur en ekki
sem skapandi listamenn og er þessi
aðgreining mjög líklega alröng, því
hinn svonefndi túlkandi tónlistar-
listamaður skapar í flutningi sínum
lifandi gerð verksins og þannig er
rétt að skilgreina leik Ann Schein, að
hún endurskapaði gerð þessa sér-
stæða verks eftir Bartók, með meist-
aralegum tilþrifum, sérstaklega í
upphafi fyrsta þáttar, að ekki sé und-
anskilinn lokaþátturinn, er var hreint
út sagt ævintýralega glæsilega flutt-
ur.
Lokaviðfangsefni tónleikanna var
prelúdíusafn Chopins (1810–1849),
op. 28, alls 24 smá og stór píanóverk í
öllum tóntegundum, raðað eftir fjölda
formerkja (fimmundarhringurinn) og
sammarka skipan dúr- og moll-tón-
tegunda en ekki í krómatískri skipan
eins og hjá J.S. Bach. Þessi snilld-
arverk voru sum hver frábærlega vel
flutt og til að nefna dæmi, var hin sér-
stæða a-moll prelúdía mjög fallega
flutt. Largo prelúdína í e-moll var ef
til vill einum of hröð en á móti var
hljómskipanin einstaklega fallega
mótuð, en í þessu fallega verki leikur
Chopin sér að króma-
tískri hljómaútfærslu á
móti kyrrstæðri tón-
skipan laglínunnar.
Hina dimmhljómandi
E-dúr prelúdíu vantaði
það „dökkbrýnda“
þunglyndi, sem vel má
skynja í samspili laglín-
unnar og bassaferlinu.
Hljómboða-leikurinn í
gís-moll prelúdíunni
var tandurhreinn og
glæsilega mótaður.
Des-dúr prelúdían, sem
margir halda fram að
sé regndropa-prelúd-
ían, sem George Sand
talar um, var afburða
vel flutt, sérstaklega var hinn þung-
lyndislegi rigningakafli, miðkaflinn,
vel mótaður, Eina prelúdían sem
vantaði brennandi skýrleika var sú í
b-moll (Presto con fuoco), þar sem
hrynleikurinn í bassanum vék um of
fyrir glæsilínu hægri handarinnar. F-
dúr prelúdían, „perlufestin“, var sér-
lega fallega leikin og sérkennileg
notkun lítillar sjöundar á I-sæti, sem
kemur fyrir þrisvar, bæði í C-dúr og
F-dúr og margir píanistar slá svo að
„lætur hátt við slagið“, var hjá Ann
Schein mótuð sem litbrigði, eins og
vera ber í þessari fíngerðu perluröð
tónanna. Loka prelúdían, sú í d-moll,
var glæsilega flutt, þó ekki með þeim
krafti, er oft getur að heyra í flutningi
á þessu tilþrifamikla verki meistar-
ans.
Þetta voru glæsilegir tónleikar,
þar sem saman fór í leik Ann Shein
tæknileg og djúpstæð túlkun, fagur-
mótuð af músíkölsku innsæi, með
þeim hætti, sem aðeins snillingum er
gefið að miðla.
TÓNLIST
Salurinn
Ann Schein lék verk eftir
Beethoven, Bartók og Chopin.
Sunnudagurinn 7. apríl 2002.
PÍANÓTÓNLEIKAR
Ann
Schein
Jón Ásgeirsson
Djúpstæð túlkun
Eygló Harð-
ardóttir sýnir
í Borgarnesi
EYGLÓ Harðardóttir hefur opnað
sýningu í Listasafni Borgarness. Til
aðstoðar við gerð sýningarinnar hef-
ur hún fengið Sölku Rún Sigurðar-
dóttur og Gunnar Inga Friðriksson
frá Hvanneyri. Á sýningunni eru
munir úr eigu Safnahúss Borgar-
fjarðar sem listamaðurinn stillir
saman. Í samsetningunum má finna
kerfi samin úr viðbrögðum hugans,
byggð upp á tengslum forma lita og
hugmynda.
Eygló hefur tekið þátt í fjölda
samsýninga og er þetta hennar átt-
unda einkasýning.
Sýningin stendur til 30. apríl og er
opin alla daga vikunnar, kl. 13–18, og
til kl. 20 á þriðjudags- og fimmtu-
dagskvöldum.
ÞAÐ vakti mikla athygli á síðustu
Óskarsverðlaunahátíð þegar blökku-
menn fengu verðlaun fyrir leik bæði
karla og kvenna í aðalhlutverki, en hið
síðastnefnda hafði ekki gerst fyrr í
sögu verðlaunanna. Þessa sögulegu
viðurkenningu fékk Halle Berry fyrir
leik sinn í myndinni Monster’s Ball og
er vel að verðlaununum komin, þótt
áfanginn sem verðlaunin marka komi
í raun skammarlega seint.
Sagan á sér stað í
Suðurríkjum Banda-
ríkjanna og segir þar
frá karlmönnum
Grotowski fjölskyld-
unnar, sem gegnt
hafa embætti fanga-
varða í þrjá ættliði. Eftirlifandi eru
afi, faðir og sonarsonur en kvenfólk
fjölskyldunnar hefur hrakist ýmist í
burtu eða í gröfina undan íhaldssöm-
um og bölsýnum lífsskoðunum fjöl-
skyldunnar. Greinilegt er að afinn í
fjölskyldunni hefur haldið þessum
gildum hvað harðast til streitu og fer
að lokum svo að sonurinn Hank (Billy
Bob Thornton) brýst undan hug-
myndalegu og tilfinningalegu oki
hans eftir að hafa upplifað miklar
hörmungar. Annars staðar í bænum
býr blökkukonan Leticia, og eftir að
leiðir þeirra Hanks liggja saman,
deila þau sorgum sínum.
Monster’s Ball er einkar vel gerð
kvikmynd um einstaklinga og lífsvið-
horf í Suðurríkjum Bandaríkjanna,
þar sem barátta fyrir jafnrétti og fé-
lagslegum jöfnuði er skemmra á veg
komin en víða annars staðar á Vest-
urlöndum. Hin raunsanna samfélags-
mynd sem þar er dregin upp verður
að teljast talsvert afrek í bandarískri
kvikmynd sem skartar stjörnum á
borð við Billy Bob Thornton og Halle
Berry. Það væri því ánægjulegt að sjá
fleiri Hollywood myndir taka eins
djúpt í árinni og þessi gerir.
Undan oki
föðurins
„Monster’s Ball er einkar vel gerð kvikmynd.“
Heiða Jóhannsdóttir
KVIKMYNDIR
Regnboginn
Leikstjóri: Marc Forster. Handrit: Milo
Addica og Will Rokos. Kvikmyndataka:
Roberto Schaefer. Aðalhlutverk: Billy
Bob Thornton, Halle Berry, Peter Boyle,
Heath Ledger, Sean Combs. Sýning-
artími: 111 mín. Bandaríkin. Lion Gate
Films, 2001.
MONSTER’S BALL (KALT KVEÐJUHÓF)
Nokkur kvæði og
kitlandi vísur að
vestan er eftir El-
ís Kjaran Frið-
finnsson frá Kjar-
ansstöðum í
Dýrafirði. Elís er
mörgum kunnur
sem brautryðjandi
í torsóttri vega-
gerð á Vestfjörðum. En hann er einn-
ig þekktur sem vísnasmiður. Í kynn-
ingu segir m.a.: „Vísur Elíasar verða
mjög oft til uppi á reginfjöllum þar
sem hann er staddur við vinnu á jarð-
ýtu sinni ellegar hangandi utan í ein-
hverjum hamrabjörgum Vestfjarða. Í
bókini eru Amorskvæði, veðurvísur
og náttúrulýsingar og einnig kvæði
alvarlegra efnis.“
Útgefandi er Vestfirska forlagið,
Hrafnseyri. Bókin er 112 bls., prent-
uð í H-Prent, Odda hf. Verð: 1.900 kr.
Kvæði