Morgunblaðið - 12.05.2002, Blaðsíða 22

Vissir þú…
…að selir eru hættulega forvitnir? Grænlendingar þurfa ekki annað en
að blása nokkra hringi á vatnið og þá koma selirnir upp á yfirborðið
til að forvitnast um hvað er að gerast. Og eru veiddir einsog skot.
1) Hvert af þessum orð-
um er ekki nafn á fiski?
a) Ýsa
b) Lýsa
c) Skvísa
2) Hvar býr þessi fræga
hafmeyja?
a) Í Reykjavík
b) Í Kaupmannahöfn
c) Á sjávarbotni
3) Hve mörg prósent
af jörðinni eru þakin
sjó?
a) 7%
b) 100%
c) 70%
4) Hver af þessum
fiskum er flatur?
a) Lúða
b) Áll
c) Lax
5) Hvað er urðarboli?
a) Furðuvera af
sæskrímslakyni
b) Íslensk hafmeyja
c) Fagur sæmaður.
6) Hvað nota fiskar til að vinna súrefni úr vatni?
a) Nasir
b) Tálkn
c) Sérhannaðan hraðsnúningsugga
Svör neðst á síðunni
Spurt um sjó og land
N
ú eru stjörnu- og geimspek-
ingar í útlöndum farnir að segja
að bráðum muni fólk flytja á
eina af stjörnunum sem eru
nálægt jörðinni. Hins vegar eru
þeir í vandræðum þar sem sumar stjörnur
hafa ekkert vatn og heldur ekki súrefni. Og
það þarf mannfólk nauðsynlega til að halda lífi.
En ætli það verði þá ekki alveg eins hægt að
lifa neðansjávar? Þar er víst nóg vatn og þá
vantar okkur bara tálkn einsog fiskarnir hafa til
að vinna súrefni úr sjónum. Er nokkuð mál að
redda því?
Við þekkjum nokkrar sögur sem gerast neð-
ansjávar, alla vega söguna af litlu hafmeyjunni.
Hún gat breyst í stelpu með fætur til að giftast
prinsinum. Getum við þá kannski breyst í haf-
meyjur og -menn með sporð?
menn upp á yfirborðið, en þeir voru kallaðir
marbendlar. Ef sjómennirnir voru svo vænir að
setja sæfólkið aftur ofan í sjóinn, þakkaði það
fyrir sig með sækúm. Þá fundu sjómennirnir
nýjar kýr á beit hjá húsinu sínu. Þær voru með
blöðru á grönunum sem þurfti að sprengja ann-
ars hlupu kýrnar burtu og hurfu ofan í sjóinn.
Einnig er talað um urðarbola nokkurn ógurleg-
an, sem var af sæskrímslakyni. Hann var mað-
ur að ofan og annaðhvort selur eða naut að
neðan. Greyið. Ekki væri gaman að eiga hann
sem nágranna, ef maður byggi í sjónum!
Selurinn hefur
mannsaugu
Hafmeyjur og -menn eru þekkt úr sögum um
allan heim. En einsog þið vitið er það fólk með
sporð í stað fóta. Margt er sagt um þau. Að þau
hefðu töframátt, líka að þau elskuðu tónlist og
sungu mikið. Þótt þau gætu lifað mjög lengi,
dóu þau á endanum en höfðu aldrei neina sál.
Þau voru oft vinaleg en vanalega voru þau þó
hættuleg fólki. Óhamingja fylgdi gjöfum frá
þeim, og ef sjómenn sáu hafmeyju sökk
skipið. Oft plötuðu hafmeyjar líka sjó-
arana ofan í sjó svo þeir drukkn-
uðu. Þær reyndu líka að lokka
ungt fólk til að koma og búa
hjá sér neðansjávar. Ætli
það sé þá hægt?
Oft er sagan þann-
ig að mennskur
maður giftist haf-
mey. Hann hef-
ur þá stolið frá
henni einum
hlut, svo
sem greiðu
eða spegli.
Svo lengi
sem þessi
hlutur er fal-
inn á góðum
stað, er hafmeyjan gift manninum. En um leið
og hún finnur hlutinn, stekkur hún aftur út í sjó
og hverfur.
Þetta er ótrúlega líkt íslensku þjóðsögunni
hér að neðan, Selshamnum. Ætli þetta sé okk-
ar íslenska útgáfa á heimsfrægu sögunni af
hafmeyjunni?
Í grænum sjó
Sæfólk, sækýr og sæskrímsli
Í íslenskum þjóðsögum er oft sagt frá sæ-
fólki. Það leit út einsog venjulegt fólk en átti
heima í sjónum. Stundum veiddu karlar á ára-
bát óvart ungar sækonur, þegar öngullinn þeirra
festist í beltinu þeirra. Stundum drógu þeir sæ-
Svör: 1) c 2) b 3) c 4) a 5) a 6) b

Amina og Þor-
leifur (stundum
kallaður þorsk-
haus!) hafa fundið
upp þetta líka
skemmtilega veiði-
spil. Þau settu band
í fullt af papp-
írsmiðum, og á
helming miðanna
teiknuðu þau fisk.
Til skiptis draga þau
þrjá miða og sá
vinnur sem veiðir
fleiri fiskimiða í
hvort sinn.

Sigtryggur setti
pappakassa á hvolf
og gerði í botninn
þrjú göt í laginu
einsog fiskur. Hann setti svo tvo steina í band og
batt við stöng. Hann keppti síðan við Jón bróður
sinn um hvor þeirra yrði fljótari til að koma stein-
unum ofan í sitt hvort fiskigatið á meðan mótaðil-
inn telur upp að 20. Hvað haldiði? Sigtryggur vann!
Eruð þið að fá ’ann?

Enginn maður hefur stolið greiðunni eða spegl-
inum frá Aríel, svo hún getur gert sig fína. En hún
yrði samt miklu fínni ef þú myndir lita hana fallega.
Það er list að lita
Aríel að snurfusa sig
Einu sinni var maður nokkur að ganga hjá
klettum við sjó mjög snemma um morgun.
Hann kom að hellisdyrum einum og heyrði
glaum og danslæti inni í hellinum og sá líka
mjög marga selshami fyrir utan. Hann tók
einn selshaminn með sér, bar hann heim og
læsti hann ofan í kistu.
Seinna um daginn kom hann aftur að
hellisdyrunum og þá sat þar ung kona og lag-
leg, en hún var allsber og hágrét. Þetta var
selurinn sem átti haminn sem maðurinn tók.
Maðurinn lét stúlkuna fá föt, huggaði hana
og tók hana heim með sér. Henni þótt strax
vænt um manninn, en vildi helst ekki tala við
aðra. Oft sat hún lengi og horfði út á sjóinn.
Eftir nokkurn tíma giftist hún manninum,
og þau eignuðust börn. Bóndinn geymdi
haminn alltaf læstan niður í kistu og hafði
lykilinn á sér hvert sem hann fór.
Mörgum árum seinna fór bóndi til kirkju á
jólakvöld, en kona hans var lasin og gat ekki
farið með honum. En þegar bóndinn fór í jóla-
fötin hafði hann gleymt að taka lykilinn úr
vasanum á hversdagsfötum sínum. Svo þeg-
ar hann kom heim aftur, var kistan opin, en
konan og hamurinn horfin.
Hún hafði þá tekið lykilinn og forvitnast í
kistuna og fundið haminn. Gat hún þá ekki
staðist freistinguna, kvaddi börn sín, fór í
haminn, steyptist í sjóinn og sagði:
„Mér er um og ó,
ég á sjö börn í sjó
og sjö börn á landi.“
Sagt er að manninum hafi fundist þetta
mjög leiðinlegt. Þegar hann reri til fiskjar, var
selur oft að sveima í kringum bátinn hans,
og var eins og tár rynnu af augum selsins.
Maðurinn veiddi hins vegar alltaf nóg af
fiski eftir þetta.
Oft sáu menn að þegar börn þeirra hjóna
gengu á ströndinni, synti þar selur fyrir
framan í sjónum og kastaði upp til þeirra
marglitum fiskum og fallegum skeljum. En
aldrei kom móðir þeirra aftur á land.
Selshamurinn
Te i k n i ð h a f m e y j u o g s j ó a r a . . .