Morgunblaðið - 12.05.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. MAÍ 2002 B 27
bíó
að um alvarlegan leik sé að ræða.
Starfsgleði Lofts og atorka bera
það með sér að hann hefur litið á
störf sín sem leik. Æskuvinur hans
hefur látið svo ummælt að Loftur
hafi varðveitt í sér barnið fram í
andlátið. Orð hans sjálfs undir-
strika þetta, þegar hann lýsir störf-
um sínum sem erfiðu gríni.
En þegar rýnt er undir yfirborð-
ið sjáum við að grínið kostaði bæði
svita og tár. Kvikmyndagerð er
óhugsandi án baráttu. Nokkrir sigr-
ar vinnast, eins og þegar „pitsið“
tókst svo vel á skrifstofu Kveldúlfs
að voldugasti forstjóri landsins
brosti í kampinn og ákvað að
styrkja þennan nýgræðing í kvik-
myndagerð með svo hárri upphæð
að hann gat keypt sér nýja kvik-
myndatökuvél og filmur og byrjað á
Íslandi í lifandi myndum haustið
1923.
Mótgjörðir og sólskinsstundir
Vonbrigði eru tíðari og ósigrar
sem stafa af skilningsleysi og tak-
markaðri yfirsýn þeirra sem ráða.
Beiðni um stuðning til að endur-
bæta Ísland í lifandi myndum áður
en hún yrði seld til útlanda var
hafnað.
Beiðni um styrk til að taka kvik-
mynd af þúsund ára afmælishátíð
Alþingis á Þingvöllum var hafnað.
Ekkert er fyrirhafnarlaust og
stundum er við ofurefli að etja eins
og þegar menn höfnuðu tilboði hans
um að kvikmynda lýðveldishátíðina
á Þingvöllum 1944 á 35mm breið-
filmu með tali og tónum en völdu í
staðinn aðra menn til að kvikmynda
á 16mm mjófilmu. Loftur er eini ís-
lenski kvikmyndagerðarmaðurinn
um sína daga sem freistaði þess að
berjast fyrir þeim staðreyndum að
breiðfilman væri betri kostur held-
ur en mjófilman og hann streittist á
móti tísku samtímans hvað þetta
varðar. Hann varð að lúta í lægra
haldi í því stríði. Hann venti þá sínu
kvæði í kross og tók mjófilmuna
sjálfur í brúk. Frekar bogna en
brotna, hefði getað verið slagorð
hans sjálfs í baráttunni fyrir að
halda velli í kvikmyndagerðinni.
Samkvæmt því boðorði kvik-
myndaði hann á eigin reikning Lýð-
veldishátíðina 1944 á mjófilmu en
tók líka efni á breiðfilmu.
Þótt heimurinn sé jafnan upp-
fullur af mótgjörðum, þá rúmast í
honum sólskinsstundirnar og einnig
þær komu inn í líf Lofts Guð-
mundssonar og endurnýjuðu krafta
hans til frekari átaka. Reykjavík-
urborg tók tilboði hans 1943 um að
gera mynd um borgina. Kodak í
Ameríku bar hann á höndum sér í
heilt ár 1944–45 og kynnti honum
allt það nýjasta í kvikmynda- og
ljósmyndatækni. Og þótt seint væri
ákvað ríkisstjórnin að þakka honum
fyrir það gagn sem landið hafði af
Íslandi í lifandi myndum með kr.
3000 viðurkenningu. Loftur hafði að
vísu óskað eftir 10 þús. kr. styrk og
sveið það nokkuð að Kamban skyldi
fá nokkrum árum síðar meira en
kr. 50000 til að gera sína Íslands-
mynd á mjófilmu, sem síðan varð
ónothæf.
Ástarjátningar
Í rauninni var viðfangsefni kvik-
myndagerðarmannsins Lofts Guð-
mundssonar aðeins eitt: Fóstur-
landið. Fölskvalaus ást hans á landi
sínu og þjóð setur afgerandi mark
sitt á alla kvikmyndaframleiðslu
hans. Íslandsmyndir hans voru ást-
arjátning til fegurðar landsins og
óður til lífsbjargar þjóðarinnar og
atvinnuvega hennar til sjávar og
sveita. Það segir sína sögu að Lofti
nægði ekki að gera eina Íslands-
kvikmynd heldur urðu þær tvær, 20
ár á milli og seinni myndin tekin í
lit og á mjófilmu, sú fyrri á svart-
hvíta breiðfilmu.
Víðfeðmi þessa ástarsambands
hans og fósturlandsins birtist í
þjóðhátíðarmyndum hans jafnt og í
áhuga hans á að filma iðnvæðingu
og tækniframfarir landsins enda
Loftur sjálfur fyrrum iðrekandi eft-
ir að hafa verið eigandi og forstjóri
gosdrykkjaverksmiðjunnar Sanitas
áður en hann lét heillast af film-
unni. Áhugi hans á þessum hlutum
kemur fram í áformum um að búa
til viðamikla iðnaðarmynd í nokkr-
um hlutum. Einungis fyrsti hlutinn
komst upp á tjald. Myndin gekk í
tvo daga. Ef till vill var hin mikla
Fiskimynd hans frá síðari hluta
kreppuáratugarins (1936–39) liður í
þessum áformum því henni var ætl-
að að góma hina raunverulegu iðn-
byltingu Íslands sem var að eiga
sér stað í sjávarútveginum, einkum
í síldariðnaði. Þó var umgjörð iðn-
væðingarinnar ef til vill sterkust í
Reykjavík en þar var bakland kvik-
myndagerðarmannsins á ljós-
myndastofu hans sem allir í bænum
þekktu og því hlaut Loftur að
syngja borg sinni lof og prís og
dásama tækniframfarir hennar og
þá ekki síst það mikla undur að
finna upp á því að hita borgina upp
með heitu vatni úr iðrum jarðar,
sem hann lýsir í hitaveitumynd
sinni. Reykjavik 1944 var síðasta
kvikmyndin sem Loftur tók á breið-
filmu (35mm) Eftirleiðis varð óhjá-
kvæmilegt fyrir hann að snúa sér
að „mjófilmunni“ (16mm), þó svo
hann gerði sér allra manna best
grein fyrir því að það þýddi aft-
urför og afturhvarf til minni mynd-
gæða. Sambærileg átök á milli mis-
munandi tækni í kvikmyndagerð
komu upp þegar myndbandið kom
til sögunnar löngu eftir hans dag og
nú síðast með tilkomu stafrænu
tækninnar sem mikið er umtöluð nú
um stundir.
Kapphlaupið við Sláttumanninn
slynga
Ekkert er nýtt undir sólinni,
stendur skrifað. Það er eins og
Loftur hafi sagt við sjálfan sig: „Í
upphafi skyldi endinn skoða.“ Sama
árið sem hann byrjar undirbúning
skiptir meira máli fyrir okkur nú
heimildarkvikmyndir Lofts eða
tæknilega vanbúnu leiknu myndir
hans? Eru þær slæmar af því að
hljóðupptökutæknin sem notast var
við var í rauninni ónothæf? Eða
vegna þess að oft á tíðum er lýs-
ingin misheppnuð og klipping
sömuleiðis? Nokkur Reykjavíkur-
blaðanna hrópa snilld, snilld, þegar
kvikmyndir Lofts eru annars vegar.
Samt koma menn auga á gallana en
þeir eru í flestum tilvikum afsak-
aðir. Sennilega er ekkert listform
jafnvanmáttugt gagnvart dómi tím-
ans en um leið er ekkert form jafn-
máttugt við að klófesta tímann og
varðveita hann.
Það er meira en umhugsunarvert
hvort ekki væri ástæða til að end-
urnýja hljóðrás leiknu mynda Lofts
frá grunni með nýjum leikröddum
og bakgrunnshljóðum eins og þau
geta best orðið, snurfusa klipp-
inguna og stækka þær síðan upp í
35mm. Þá fyrst myndi raunveru-
lega sjást hvað fyrir Lofti vakti og
nýjar forsendur sköpuðust til að
meta og njóta þessara verka hans,
sem búa yfir margvíslegum gæðum,
sem nú komast ekki til skila. Væri
það ekki verðug skuldajöfnun fyrir
stórt framlag til þróunar íslenskrar
kvikmyndagerðar?
Heimildarmyndir Lofts eru
ómetanleg menningarverðmæti,
hvort sem Ólafur L. Jónsson, sýn-
ingarmaður í Nýja bíói hafði rétt
fyrir sér eða ekki, þegar hann
gagnrýndi listræn gæði þeirra og
þá vankunnáttu, sem gerð þeirra
byggðist á undir lok þriðja áratug-
arins. Brýnt er að ljúka viðgerð-
arstarfi Kvikmyndasafns Íslands á
þessum myndum svo þær fái notið
sín sem sjálfstæð verk. Notkun
þessara mynda í sögulegum heim-
ildarmyndum hin síðari ár er hins
vegar enn ein sönnun þess að Loft-
ur hefur haft rétt fyrir sér þegar
hann fullyrti að enginn getur lifað
án Lofts.
fyrir fyrstu kvikmynd sína í fullri
bíómyndalengd, Ísland í lifandi
myndum, þá tekur hann til við að
skrifa sveitarsöguna Milli fjalls og
fjöru, sem fjallar um réttlætið,
valdið og þá sem minna mega sín í
samfélaginu. Kvikmyndaferill Lofts
stefnir síðan svo fagurlega til þess-
arar myndar og þar með upphafs-
ins í margföldum skilningi, túnsins
hans heima, þar sem honum tókst
um síðir að gera fyrstu íslensku
leiknu talkvikmyndina og endur-
bæta hana stuttu síðar án þess að
unna sér hvíldar með svanasöng
sínum um Niðursetninginn, seinna
tilbrigði hans við sama stef. Hann
vildi nýta reynsluna og bæta fyrir
ágalla fyrri myndarinnar.
En nú gerði það honum erfitt
fyrir að hann var kominn í kapp-
hlaup við Sláttumanninn slynga
sem stendur fyrir ofan aðra tún-
sláttumenn þessa heims og fellir þá
unnvörpum til jarðar þegar honum
hentar. Þannig á sveitin og þjóð-
hættir Íslands í þúsund ár hug
Lofts allan áður en yfir lýkur og
krafturinn og áræðið virðist ekki
eiga sér nein takmörk við að ná
þeim markmiðum, sem þessi skiln-
aðaróður hans til lands og þjóðar
krefst af honum. Hann veðsetur
aleiguna, lætur setja undir sig hest
til að komast með tól sín upp í
fjallshlíðar, sem hann hefur ekki
kraft til að klífa. Fáeinum vikum
eftir frumsýningu er hann allur, að-
eins 59 ára að aldri.
Verðug skuldajöfnun
Hvaða mat á að leggja á kvik-
myndir? Og hvaða mat skiptir máli
þegar upp er staðið? Hvernig á að
bregðast við því að kvikmynd sem
allir eru hrifnir af á einhverjum
tíma er hlægileg og hallærisleg á
öðrum tíma. Kvikmyndin er það
listform sem vandasamast er að af-
tengja tískustraumum tímans og
búa þannig úr garði að hún standist
tímans tönn, – verði sígild. Hvort
Allar nánari upplýsingar
á www.ru.is eða í síma 510 6200
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
H
IR
1
77
49
0
5/
20
02
Opinn kynningarfundur
þriðjudaginn 14. maí kl. 17:15
Háskólanám með vinnu – þitt tækifæri til að ná lengra
Nemendur í Háskólanámi með vinnu
geta valið um eftirfarandi námsleiðir:
• BS-próf í viðskiptafræði - (90 ein.)
• Fjármál og rekstur - diploma (45 ein.)
• Stjórnun og starfsmannamál - diploma (45 ein.)
• Markaðsfræði og alþjóðaviðskipti - diploma (45 ein.)
Björg Birgisdóttir,
námsráðgjafi
Háskólans í Reykjavík
Kristín Leopoldína
Bjarnadóttir,
deildarfulltrúi
viðskiptadeildar
Reynir S. Gíslason
núverandi nemandi í
Háskólanámi með vinnu
og hugbúnaðarrágjafi
hjá Hópvinnukerfum ehf.
Guðfinna S.
Bjarnadóttir,
rektor Háskólans
í Reykjavík
Háskólanám
með vinnu
í viðskiptafræði
– þitt tækifæri til að stunda fullgilt
háskólanám í viðskiptafræði samhliða vinnu.
Á fundinum munu
þau kynna í hverju
Háskólanám með
vinnu felst og svara
spurningum þínum
varðandi námið:
Kennsla fer fram þrjá daga í hverri viku kl. 16:15 – 19:00.
Þrjár námsannir eru á hverju ári (sumarfrí í júlí og ágúst)
Í ágúst stendur nemendum til boða að sækja undirbúnings-
námskeið í stærðfræði og notkun helstu tölvuforrita,
s.s. Excel, Word, Power Point.
Umsóknarfrestur er til 5. júní.
* Innifali›: Flug, flugvallarskattar, gisting, fer›ir til
og frá flugvelli erlendis og íslensk fararstjórn.
kr.
*48.467
m.v. tvo fullor›na
og tvö börn í viku
Ver›:
Lágmúla 4: 585 4000 • Hlí›asmára: 585 4100 • Keflavík: 420 6000
Akureyri: 460 0600 • Selfossi: 482 1666 • og hjá umbo›smönnum um land allt www.urvalutsyn.is
Úrval-Úts‡n
Betri fer›ir – betra frí
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
U
RV
1
77
50

05
/2
00
2
kr.
*59.900
m.v. tvo fullor›na í viku
Ver›:
Stökkpallur
Sí›ustu sætin til
Portúgals
21. og 28. maí
Gistista›ur gefinn upp 4 dögum fyrir brottför.
Á stökkpalli getur flú jafnt lent á d‡rustu sem
ód‡rustu íbú›argistingu okkar.