Vísir - 01.08.1980, Blaðsíða 8

8
VISIR Föstudagur
1. ágúst 1980.

utgefandi: Reykjaprent h.f.
Framkvæmdastjóri: DaviA Guömundsson.
‘Ritstjórar: ólafur Ragnarsson og Ellert B. Sthram.
Ritstjórnarfulltrúar: Bragi Guómundsson. Elias Snæland Jónsson. Fréttastjóri
eriendra frétta: Guðmundur G. Pétursson. Blaóamenn: Axel Ammendrup, Friða
Astvaldsdóttir, Halldór Reynisson, lllugi Jökulsson, Jónlna Michaelsdóttir, Kristin
Þorsteinsdóttlr, Magdalena Schram, Páll Magnússon, Sigurjón Valdimarsson,
Sæmundur Guðvlnsson, Þórunn J. Hafstein. Blaóamabur á Akureyri: GIsll Sigur-
geirsson. Iþróttir: Gylfi Kristfánsson, Kjartan L. Pálsson. Ljósmyndir: Bragi
Guðmundsson, Gunnar V. Andrésson, Jens Alexandersson. útlit og hönnun:
Gunnar Trausti Guðbjörnsson og Magnús Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson.
Ritstjórn: Siðumúla 14 simi 8óóll 7 linur. Auglýsingar og skrifstofur: Síðumúla 8
simar86óll og82260. Afgreiðsla: Stakkholti 2-4simi86611.
Askriftargjald er kr.SOOO á mánuði innanlands og verð i lausasölu 250 krónur ein-
'akið. Visir er prentaöur i Blaöaprenti h.f. Síöumúla 14.
Forseti islanús
Vlsir flytur frú Halldóru og dr. Kristjáni Eldjárn þakkir og kveöjur og býöur frú Vigdfsi
Finnbogadóttur velkomna til starfa sem forseti tslands
[ dag tekur Vigdis Finnboga-
dóttir við embætti forseta fs-
lands. Kristján Eldjárn lætur af
störf um eftir tólf ár á Bessastöð-
um.
Kosningarnar 1968 voru eftir-
minnilegar. Baráttan var harðari
en áður hafði þekkstþegar geng-
ið hefur verið til kosninga um
þetta embætti. Úrslitin voru
einnig eftirminnileg. Kristján
Eldjárn var kosinn með óvenju-
legamiklum yfirburðum. Enginn
vafi lék á, að yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar studdi
hann dyggilega til þessa æðsta
trúnaðarstarfs.
Þetta var því óvænna, sem
Kristján var ekki landsþekktur
eins og títt er um forsetafram-
bjóðendur. Keppinautur hans um
embættið var aftur á móti glæsi-
legur stjórnmálamaður, sem
naut fylgis langt út fyrir flokks-
r,aðir, og átti litríkan feril að
baki.
Yfirburðasigur dr. Kristjáns
Eldjárn var því óvæntur en ótví-
ræður.
Hinsvegar rikti nokkur óvissa
hvernig honum mundi takast upp
í hinu háa embætti. Þeir Sveinn
Björnsson og Ásgeir Ásgeirsson
höfðu mótað forsetaembættið,
hvor með sínum hætti, en þó báð-
ir af látlausri reisn, sem hæfir
embætti þjóðhöfðingja í lýð-
frjálsu landi.
Eftirmanni þeirra var vandi á
höndum að fylla skarðið. En
nú, tólf árum síðar, þegar dr.
Kristján Eldjárn lætur af störf-
um að eigin ósk, er ástæða til að
þakka honum farsæla forystu.
Hann, og kona hans, frú Hall-
dóra, hafa verið tiginmannleg i
látleysi sínu og glæsileg í hóg-
værð sinni.
Islendingar þurfa ekki á bram-
bolti og skrumi að halda í kring-
um þjóðhöfðingja sinn. Forseta-
embættið er ekki valdastóll eða
konungssæti. Það er ekki stórt
vegna umsvifa né mikið vegna
umgerðar. Það er sameiningar-
tákn frjálsrar þjóðar, hluti af
sjálfstæði okkar og ímynd þess
þjóðfélags, sem það er í forsvari
fyrir. Þess vegna hefur það verið
forsetum (slands til gildis, að
þeir hafa haldið áfram að vera
menn meðal jafningja, og risið
upp fyrir f jöldann af þeim sök-
um. Þetta hefur dr. Kristjáni
Eldjárn tekist.
Hann hefur hafið sig yf ir dæg-
urþras, en engu að síður verið
landi og þjóð dyggur þjónn. Hann
hefur látið í sér heyra við ýmis
tækifæri, án þess að f ara út f yrir
mörk hlutleysis. Hann hefur tek-
ið embættið fram yfir persónu
sína og styrkt stöðu forseta ís-
lands í vitund þjóðarinnar.
Oft hefur verið rætt um nauð-
syn breytinga á forsetaembætt-
inu. Meðan menn eins og dr.
Kristján Eldjárn og fyrirrennar-
ar hans veljast til Bessastaða er
ekki þörf neinna lagabreytinga.
Skilningur þeirra á hlutverki
sinu, persónuleiki þeirra og lífs-
þroski er allt sem þarf.
Vigdís Finnbogadóttir er gáf uð
kona, vel menntuð og íslensk að
eðli og innræti. Henni er vel
treystandi til að fylgja fordæmi
fyrri forseta og þá mun henni vel
farnast.
Forsetaembættið er sameign
þjóðarinnar. Þannig á það að
vera áfram, yfir deilur og dæg-
urþras hafið. Yfir því á að hvíla
reisn og virðuleiki, og þangað
eiga Islendingar að geta litið með
stolti og ánægju. Vísir flytur frú
Halldóru og dr. Kristjáni kveðjur
og þakkir og óskar frú Vigdísi
Finnbogadóttur allra heilla. Hún
sest í heiðurssæti, og sá heiður
tilheyrir bæði henni og þjóðinni.
I
I
Þaö sem ööru fremur þyk-
ir mikilvægt i lifi manna er vel
megun, þú ekki séu þeir á eitt
sáttir hvernig beri aö skilgreina
þaö fyrirbrigöi. Oddviti
islenskrar sjálfstæöisbaráttu,
Jón Sigurösson, taldi aö frjáls
verslun væri undirrót velmeg-
unar og var óþreytandi viö aö
brýna þaö fyrir löndum sinum.
En hvers vegna gegnir frjáls
verslun svona mikilvægu hlut-
verki? Litum aöeins á reynsl-
una.
Frumverslunin
Fyrr á öldum var notast viö
einfalt viöskiptakerfi. Fram-
leiöendur vöru, svo sem bændur
sem voru helstu framleiöendur
á þeim tima, fóru meö vörur
sinar, kjöt, ull, smjör og fleira i
kaupstaöinn og skiptu þar á
þeim og öörum vörum, svo sem
korni, álnavöru og jafnvel fiski.
Legni framan af voru viöskipti
frjáls i landinu og sömdu aöilar
sin i milli um veröiö eftir gæö-
um og eftirspurn vörunnar.
Þróaöist meö þessu viss verö-
miöun, til dæmis ákveöiö marg-
ir fiskar fyrir pund af smjöri.
Allt var vegiö og metiö eftir
staöli sem haföi þróast gegnum
mörg ár eöa aldir. Bændur og
aörir framleiöendur gátu reikn-
aö út afkomu sina eftir fram-
leiöslumagni á þeim tima sem
verslun var frjáls i landinu.
Verö hélst nokkurnveginn i
hendur á mismunandi vörum
meö vöruskiptafyrirkomulag-
inu.
Svo kom aö þvi aö hömlur
voru settar á viöskipti lands-
manna. Þeir máttu ekki versla
og selja vörur sinar á frjálsum
markaöi og aörar þjóöir máttu
ekki versla viö þá aö vild.
Konungur réöi og ákvaö hverjir
máttu hafa viöskipti viö fsland.
Þá hófst hörmungatimabil fyrir
landsmenn.
Einokunartímabilið
Viö höft og einokun verslunar-
innar gekk yfir landsmenn eitt
versta timabil sem þjóöin haföi
kynnst gegnum aldirnar.
Bændur og sjómenn réöu engu
um verö vöru sinnar og lands-
menn uröu aö sætta sig viö þaö
' verö sem einokunarkaupmenn
ákváöu hvort sem þeir voru aö
kaupa eöa selja vöru. Þetta var
langt og erfitt timabil sem
milli landshluta, bændur þurftu
ekki lengur aö fara um langan
veg meö framleiöslu sina i
skiptum fyrir aörar vörur. Viö-
skipti og verslun færöist smám
saman i heilbrigöara form.'
Vöruútflytjendur kynntu sér
hæsta mögulega verö á erlend-
um mörkuöum fyrir útflutn-
ingsvöru landsmanna og
greiddu islensku framleiöend-
unum sannviröi vöru sinnar.
Opinber afskipti hefjast
að nýju
Svo kom pólitikin i spiliö.
Verölagseftirlit var stofnaö og
nú skyldi vera ákveöiö hvaö
kaupmenn ættu aö fá fyrir aö
selja vörur sinar. Ekki er hægt
aö segja aö sanngirnin hafi
alltaf ráöiö feröinni þegar hlut-
ur kaupmannsins hefur veriö
metinn.
1 framhaldi af þessum
UNDIRRÚT VELMEGUNAR
veikti aöstööu landsmanna á
flestum sviöum og geröi ibúa
landsins verr setta gagnvart
öörum hörmungum sem yfir
þjóöina gengu, svo sem hungri
og sjúkdómum og allskyns
haröindum.
Undan oki - ný viðhorf
Meö fádæma seiglu, hugsjón
og trú á landiö fengu þeir menn
sem haröast böröust fyrir
verslunarfrelsi þessu breytt.
Þaö er athyglisvert aö þaö eru
ekki nema rúm hundraö ár siö-
an Jón Sigurösson mælti þessi
orö „Verslun er undirrót til vel-
megunar lands og lýös þegar
hún er frjáls.
Þegar höft verslunarinnar
voru ekki lengur til trafala hófst
nýtt timaskeiö i viöskiptum
landsmanna. Meö aukinni fólks-
fjölgun og breyttum fram-
leiösluháttum tók atvinnulif i
landinu á sig nýja mynd
atvinnugreinum fjölgaöi, vöru-
skiptaverslun leiö undir lok og
menn fóru aö fá peninga fyrir
vörur sinar. Samgöngur jukust
Kaupmönnum fjölgaði viöa
um land eftir byggöakjörnum.
Góðir kaupmenn höföu þaö aö
markmiöi aö gera innkaup á
hagstæöum kjörum til aö geta
boöiö viöskiptavinum sinum
sem lægst verö. Samkeppni
hófst milli kaupmanna og sá
fékk aö sjálfsögöu meiri viö-
skipti sem gat boöið hagstæöara
verö.
ákvöröunum hefur brenglast
skilningur á tilgangi og hagsýni
frjálsrar verslunar. Áhugi inn-
flytjenda á lægsta vöruveröi
minnkar þar sem aörir ákveöa
hvaöa prósentutölu þeir megi
leggja á vöruveröiö. Þar af
leiöandi getur veriö hagstæöara
krónutölulega séö aö kaupa
vöru á óhagstæðara veröi en
ástæöa væri til þvi prðsenta of-
neöanmóls
Hörður Pétursson
kaupmaður skrifar í
tilefni verslunar-
mannadagsins á mánu-
daginn og segir meðal
annars að traustustu
efnahagsþjóðir heims
hafi gert sér það ljóst
fyrir löngu siðan að
undirrót velmegunar
væri frjáls verslun.
an á hærra verö gefur fleiri “
krónur.
Ef verölag væri frjálst myndi "
kaupmaöurinn og innflytjand-
inn leggja sig i lima viö aö gera
sem hagstæöust innkaup, hafa
sjálfir af þvi nokkurn hag og
geta jafnframt selt vöruna á
lægra veröi en ella. Þaö þekkist
viöa um lönd aö hinn almenni
viöskiptavinur getur fengiö
vörur hjá smásölukaupmanni á
hagstæöara veröi en gefiö er
upp i verslun hans ef keypt er
mikið magn. Þannig er þaö
einnig i stærri viöskiptum en
áhugi á slíku verður minni þeg-
ar þvingun eöa óeölileg afskipti
vegna bundinna álagningar-
ákvæða hafa öfug áhrif á hag-
stæö innkaup. Fyrirhöfnin er jú
sú sama. Kostnaöurinn viö inn-
kaupin og dreifinguna er hinn
sami hvort sem dósin eöa pakk-
inn kostar einni krónunni meira
eöa minna.
Allt er verslun
Launþeginn selur atvinnurek-
andanum vinnu sina. Fram-
leiöslufyrirtækin selja vöru sina
til dreifingaraöilans og koll af
kolli. Eftir þvi sem starfs-
maöurinn skilar meiri afköstum
er möguleiki fyrir hann aö selja
vinnu sina dýrar án þess aö verð
framleiöslunnar þurfi aö
hækka, jafnvel væri hægt aö
lækka það. Skapa meðþvi meiri
eftirspurn, framleiðslan og
fyrirtækiö mundi eflast og
vinnuöryggi launþegans styrkj-
ast. Þannig hafa þjóöir farið aö
sem lengst hafa náð i hagsæld
og velferð þegnanna.
Traustustu efnahagsþjóðir
heims gerðu sér grein fyrir þvi
fyrir löngu siðan að undirrót
velmegunar værifrjáls verslun,
frjáls samkeppni.
Hörður Pétursson.