Morgunblaðið - 08.06.2002, Blaðsíða 22

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
22 LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÁBYRGÐ á eftirlaunum er að færast frá hinu
opinbera og atvinnurekendum yfir á einstak-
lingana sjálfa, að mati Aliciu H. Munnell,
prófessors við Boston College-stjórnunar-
skólann í Bandaríkjunum. Hún gaf yfirlit yfir
lífeyrismál á fyrri ráðstefnu af tveimur um
lífeyrismál sem haldin var í gær af Hag-
fræðistofnun Háskóla Íslands og Inter-
national Network of Pension Regulators and
Supervisors. Seinni ráðstefnan verður haldin
í dag.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra setti
ráðstefnuna og sagði m.a. í ávarpsorðum sín-
um að ástandið hvað varðar eftirlaunaaldur
væri nokkuð gott hér á landi en í mörgum
samanburðarríkjum þyrfti að grípa til að-
gerða. Lýðfræðilegar breytingar eins og
fjölgun eldri borgara hefðu mikil áhrif og það
gæti leitt til erfiðleika.
Eftirlaunaárum fjölgar með
hækkandi meðalaldri
Alicia H. Munnell telur einnig líklegt að
með auknum lífslíkum eigi eftirlaunaárum
eftir að fjölga í Bandaríkjunum. Hún sýndi
mynd þar sem fram kemur að frá árinu 1850
hefur árafjöldi karlmanna í vinnu verið u.þ.b.
sá sami en með auknum lífslíkum og hækk-
andi meðalaldri verða árin í vinnu ekki fleiri,
heldur fjölgar eftirlaunaárum. Ástæður
þessa eru m.a. að fólk er að verða ríkara og
ríkir vilja fremur snemmtöku lífeyris (e.
early retirement).
Munnell tók undir með fjármálaráðherra
og sagði að Ísland ætti ekki beint við erf-
iðleika að etja í þessum málum en hún fjallaði
um þróun eftirlaunaaldurs í Bandaríkjunum
og bar saman við önnur vestræn ríki. Hún
sagði m.a. að önnur ríki en Bandaríkin ættu í
erfiðleikum vegna víðtækari almannatrygg-
ingakerfa en tíðkast í Bandaríkjunum. Aðal-
atriðið væri að hvetja þyrfti fólk til að vinna
lengur en nú tíðkaðist og slík hvatning þyrfti
að vera inni í lífeyriskerfinu. Ef fólki er gef-
inn kostur á að fara á eftirlaun snemma nýtir
það sér þann kost og þar með dregur úr þátt-
töku á vinnumarkaði, að sögn Munnell.
Fólk hvatt til snemmtöku lífeyris
Sarah Harper, forstöðumaður rannsókn-
arstofnunar um öldrun við Oxford, nálgaðist
umfjöllunarefnið meira út frá félagsfræði og
sagði m.a. að í Bretlandi væri það svo að
þriðjungur karlmanna á aldrinum 50 ára til
lögbundins eftirlaunaaldurs stundaði ekki
vinnu. Ásamt þessari þróun, að sífellt fleiri
hættu að stunda vinnu eftir fimmtugt, væru
lífslíkur fólks nú einnig meiri en áður.
Harper rakti hvaða öfl gætu staðið að baki
snemmtöku lífeyris (early retirement):
„Þjóðhagslegar kringumstæður, atvinnu-
tækifæri, heilsufar og félagsleg staða, fyrri
reynsla og viðhorf.“ Hún sagði að gögn frá
Evrópu og Bandaríkjunum sýndu einnig
fram á að fólk á vinnumarkaði væri í raun
hvatt til snemmtöku lífeyris. Sparnaðar-
möguleikar og nýting þeirra og kostur á ann-
ars konar tekjum seint á lífsleiðinni kæmu
einnig til. „Fleiri gögn hafa komið fram sem
sýna að vinnuveitendur hvetja til þess að fólk
hverfi snemma af vinnumarkaði með mis-
munun vegna aldurs,“ sagði Harper einnig.
Hún telur að fá vestræn ríki þoli slíkt
brottfall fólks yfir fimmtugt af vinnumark-
aði. Margir sem það geri muni ekki komast
nógu vel af á efri árum. Því hljóti yfirvöld að
verða með einhverjum hætti að hvetja frem-
ur til þess að fólk stundi vinnu lengur.
Lágmarkslífeyrisgreiðslur nauðsynlegar
Jeffrey Brown, sem er í hagfræðingaráði
George Bush Bandaríkjaforseta auk þess að
hafa verið aðstoðarprófessor við Harvard,
fjallaði í erindi sínu um stöðu lífeyrismála í
Bandaríkjunum og hvernig þau hafa áhrif á
mögulega neyslu lífeyrisþega. Hann sagði að
umræðan um þessi máli hefði til þessa að-
allega snúist um hvað lífeyrisþegar fengju
mikið greitt í lífeyri. Það væri þó einungis
fyrri hluti umræðunnar, eins og hann orðaði
það. Seinni hluti umræðunnar væri nú að
verða meira áberandi, en hann snerist um
hvernig ætti að fara að því að greiða lífeyri.
Fram kom í máli hans að mismunandi lífs-
líkur ólíkra þjóðfélagshópa í Bandaríkjunum
sköpuðu erfiðleika í þessum efnum þar í
landi. Þeir sem tilheyrðu þeim hópum sem að
jafnaði lifðu skemur héldu á vissan hátt þeim
uppi sem tilheyrðu hópum sem að jafnaði
lifðu lengur. Það færi og að vissu leyti saman
við það að fólk í þeim hópum sem að jafnaði
lifðu skemur þénaði jafnframt minna en hin-
ir. Þarna væri því nokkurt óréttlæti í gangi.
Hann sagði mikilvægt að löggjafinn
tryggði að lífeyrisgreiðslur færu ekki undir
ákveðið lágmark.
Atvinnuþátttaka háð möguleikum
á lífeyrisgreiðslum
Richard Disney, prófessor við Háskólann í
Nottingham á Englandi, lýsti því í lokaerindi
ráðstefnunnar hvernig skattastefna stjórn-
valda og reglur um hvenær fólk gæti tekið
lífeyri hefðu áhrif á ákvarðanir lífeyrisþega.
Með lækkandi lífeyrisaldri drægi þannig
greinilega úr atvinnuþátttöku fólks og öfugt
ef því væri að skipta. Þessu til stuðnings
nefndi hann dæmi frá nokkrum löndum þar
sem þessi tengsl komu skýrt fram.
Hann sagði að kostnaður vegna lífeyris
færi hækkandi í flestum löndum Evrópu auk
þess sem dregið hefði úr atvinnuþátttöku
eldri borgara. Töluverður munur væri á
þessum málum milli landa.
Fyrri ráðstefna Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands af tveimur um lífeyrismál
Morgunblaðið/Arnaldur
Alicia H. Munnell, prófessor við Boston College í Bandaríkjunum, segir að ábyrgð á eft-
irlaunum sé að færast frá hinu opinbera og atvinnurekendum yfir á einstaklingana sjálfa.
Ábyrgðin að
færast yfir á
einstaklingana
SAMNINGUR hefur verið und-
irritaður um samruna Aragon,
dótturfélags Kaupþings banka,
og JP Nordiska-banka í Svíþjóð.
Í samningnum felst að eignar-
haldsfélag JP Nordiska kaupir
eignarhaldsfélag Aragon og
greiðir fyrir með útgáfu nýs
hlutafjár. Kaupþing banki verð-
ur eigandi um 28% hlutafjár í
eignarhaldsfélagi JP Nordiska-
banka og þar með stærsti ein-
staki hluthafinn í hinu samein-
aða félagi.
Sameinaður banki JP Nord-
iska og Aragon mun starfa undir
heitinu Bankaktiebolaget JP
Nordiska. Eignarhaldsfélag hins
sameinaða banka er skráð í
Kauphöllinni í Stokkhólmi. Frá
þessu var greint í tilkynningu á
Verðbréfaþingi Íslands í gær.
Öflugur banki
eftir sameiningu
Í tilkynningu Kaupþings á
VÞÍ segir að markaðsaðstæður í
Svíþjóð hafi leitt til þess að
markaðsaðilar hafi stefnt að
hagræðingu, m.a. með fækkun
fyrirtækja á verðbréfamarkaði
samhliða eflingu þeirra. Bæði
Aragon og JP Nordiska hafi á
síðustu misserum tekið virkan
þátt í slíkum aðgerðum. Með
samruna Aragon, sem Kaupþing
banki eignaðist í byrjun þessa
árs, og JP Nordiska-banka,
verði til leiðandi og öflugur aðili
á sænska fjármálamarkaðnum
sem býður upp á fjölbreytta
kosti í fjárfestingarbanka- og
einkabankaþjónustu.
Yfir 50 þúsund
viðskiptavinir
Niðurstöðutala efnahagsreikn-
ings Bankaktiebolaget JP Nord-
iska eftir samrunann verður um
það bil 7 milljarðar sænskra
króna og eigið fé hans um 670
milljónir sænskra króna. Í til-
kynningunni segir að í tengslum
við samrunann verði gripið til
ýmissa ráðstafana til þess að ná
fram jákvæðum samlegðaráhrif-
um. Starfsemi félaganna tveggja
í Stokkhólmi Gautaborg og
Malmö verði sameinuð á skrif-
stofum JP Nordiska-bankans.
Þá verði starfsmönnum fækkað
um nálega 100 en fjöldi starfs-
manna eftir sameiningu er áætl-
aður um 240. Yfir 50 þúsund við-
skiptavinir í viðskiptagrunni
bankans verða með um 20 millj-
arða sænskra króna í vörslu og
eignastýringu. Hluthafar JP
Nordiska AB eru um 10 þúsund.
Lage Jonason verður áfram
framkvæmdastjóri Bankaktie-
bolaget JP Nordiska. Gerð verð-
ur tillaga um að Christer Vill-
ard, aðalframkvæmdastjóri
Aragon, verði stjórnarmaður í
JP Nordiska AB og taki að sér
varaformennsku. Einnig er gerð
tillaga um að Sigurður Einars-
son, forstjóri Kaupþings banka,
verði kjörinn stjórnarmaður.
Kaupþing með
28% í JP Nord-
iska-bankanumARTHUR Bogason, formaður
Landssambands smábátaeigenda,
vísar því á bug að afli krókabáta í
sóknardagakerfi sé ein af orsökum
hnignunar þorskstofnsins á undan-
förnum árum. Hann segir veiðarnar
umhverfisvænar og atvinnuskap-
andi sem eigi að stuðla að og
styrkja.
„Við höfum haldið því fram og
stöndum fast á því að aukin veiði
krókabáta og aukin hlutdeild króka-
veiða í heildarafla sé fiskveiðunum
og fiskveiðistjórnunarkerfinu til
framdráttar,“ segir Arthur.
Friðrik J. Arngrímsson, fram-
kvæmdastjóri Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna, hefur mjög
gagnrýnt umframafla krókabáta í
sóknardagakerfi og sagt að vænt-
anlega muni afli bátanna verða vel á
annan tug þúsunda tonna á yfir-
standandi fiskveiðiári. Í því felist óá-
byrg fiskveiðistjórnun, því að á
sama tíma þurfi aðrir að búa við
skerðingu á afla.
Arthur segir að vissulega hafi afli
sóknardagabáta verið góður undan-
farin ár en það sýni best að gera
megi athugasemdir við aðferðafræði
Hafrannsóknastofnunarinnar. „Það
er margsannað að veiðitækin sem
umbjóðendur LÍÚ nota stórskaða
fiskimiðin og umbylta umhverfinu í
hafinu og það er ljóst í okkar huga
að þær veiðiaðferðir sem þeir beita
að stærstum hluta eru ein af meg-
inástæðum þess að fiskstofnunum
gengur jafn illa að rétta úr kútnum
og raun ber vitni,“ segir Arthur.
„Það er svo annað mál hvort
menn eigi enn eina ferðina að trúa
því sem kemur frá Hafrannsókna-
stofnun. Það er ekki nema ár síðan
menn virtust átta sig á því að eitt-
hvað er bogið við rannsóknaraðferð-
ir og mælistikur stofnunarinnar. Á
sama tíma og Hafrannsóknastofnun-
in mælir þorskstofninn í sögulegu
lágmarki eru veiðar á minnstu veið-
arfærin og á minnstu fiskiskip flot-
ans sjaldan eða aldrei meiri. Það
hlýtur að vera eitthvað bogið við þá
mælistiku sem útskýrir það ekki.“
Málefnafátækt og skilningsleysi
Arthur segir að í fiskveiðistjórn-
unarkerfi og mælingum á fiskstofn-
um séu mikil óvissumörk. Því sé
firra að halda því fram að afli króka-
báta skipti máli í þessu sambandi.
„Það er óþolandi að á meðan um-
bjóðendur LÍÚ eru sennilega að
kasta í hafið meira af verðmætum
en krókabátaflotinn getur dregið að
landi reyni þessir sömu menn að
sannfæra landsmenn um að króka-
bátar séu meginorsök aflasamdrátt-
ar. Það sýnir málefnafátækt þessara
manna og fullkomið skilningsleysi á
málefninu.“
Arthur segir að margt hafi verið
gert til að takmarka veiðar sóknar-
dagabátanna og bendir á að þeim sé
ekki heimilt að stunda veiðar nema
samtals 23 sólarhringa á ári. „Ef það
teljast ekki takmarkanir eru tak-
markanir ekki til. Það er gömul
tugga að vísa endalaust til þess að
sóknardagabátar séu að veiða um-
fram það sem þeim var ætlað. Þessir
bátar komu allir á fullkomlega eðli-
legum og heilbrigðum forsendum
inn í fiskveiðistjórunarkerfið, sem
samið var um af stjórnvöldum. Ef
hneppa á þessa báta í varðhald með
kvóta er verið að svíkja og brjóta
það samkomulag,“ segir Arthur.
Afli sóknardagabáta
ekki orsök hnignunar
Morgunblaðið/Jim Smart
Aukin veiði krókabáta er fiskveiðunum og fiskveiðistjórnunarkerfinu til
framdráttar að mati Landssambands smábátaeigenda.