Morgunblaðið - 09.06.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
10. júní 1992: „Íslendingar
eiga ótrúlega mikla mögu-
leika á að auka fjölbreytni í
atvinnulífinu, skapa ný at-
vinnutækifæri, auka hagvöxt
og mala gull fyrir þjóðarbúið.
Við eigum nær óþrjótandi
orku í fallvötnum og jarð-
varma, tært vatn og ómeng-
aðar afurðir lands og sjávar.
Þjóðin er dugmikil og vel
menntuð til hugar og handa.
Að því má færa sterk rök, að
Íslendingar hafi aðeins að
litlu leyti fært sér í nyt þau
miklu tækifæri, sem fólgin
eru í auðlindum allt umhverf-
is okkur, legu landsins og
pólitískri stöðu og loks í fólk-
inu sjálfu. Það þarf bjartsýni,
áræði og dug til að nýta þessi
tækifæri og vísa út í hafsauga
þeim bölmóði, sem vart hefur
orðið í kjölfar upplýsinga um
ástand þorskstofnsins.“
. . . . . . . . . .
9. júní 1982: „Steingrímur
Hermannsson, formaður
Framsóknarflokksins og
sjávarútvegsráðherra, er nú
á ferðalagi um Sovétríkin í
boði sjávarútvegsráðherrans
þar. Áður en Steingrímur fór
úr landi, lét hann Tímann
hafa við sig viðtal um stöðuna
í þjóðarbúskapnum eftir rúm-
lega tveggja ára setu ríkis-
stjórnar, sem framsóknar-
menn telja að minnsta kosti
af og til, að fylgi efnahags-
stefnu Framsóknarflokksins.
Í þessu viðtali kyrjar Stein-
grímur Hermannsson gamla
framsóknarsönginn: Nú
verðum við að taka okkur á,
það verður að grípa til að-
gerða. „Spyrna verður við
fótum, svona er ekki hægt að
halda áfram,“ segir formaður
Framsóknarflokksins en
bætir svo við: „Ég skal engu
spá um það til hvaða ráðstaf-
ana verður gripið.““
. . . . . . . . . .
9. júní 1972: „Þegar ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar
birti málefnasamning sinn á
miðju sumri í fyrra, varð
ljóst, að hún hugðist bjóða
landslýð öllum gull og græna
skóga. Hún tók við digrum
sjóðum, sem tekið var til við
að útdeila. Góðæri hafði aldr-
ei verið slíkt hér á landi og
þess vegna var talið óhætt að
eyða fyrningunum. Kjörorðið
var: Góða veizlu gjöra skal.
Sá afrakstur, sem þjóðin
hafði sparað saman á und-
anförnum árum, entist vel
framan af og nýr fengur varð
meiri en áður hafði þekkzt
vegna einstaks góðæris og
þeirrar aðstöðu, sem sköpuð
hafði verið til aukinnar tekju-
öflunar með margháttaðri
uppbyggingu. Allt lék í lyndi,
dansað var og dansað var á
rósum.
En loks tók að ganga á veizlu-
föngin, og þá voru góð ráð
dýr. Tekjurnar voru að vísu
gífurlegar, en ekki nægðu
þær til að dansinn yrði stig-
inn af jafn miklum áhuga og
áður. Þá var brugðið á það
ráð að gefa ávísanir á fram-
tíðina. Fjárlög voru í desem-
bermánuði afgreidd með 50%
útgjaldaaukningu. Skattar
skyldu innheimtir síðar.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FALUN GONG
Allar upplýsingar, sem fyrirliggja um Falun Gong-hreyf-inguna svonefndu, benda til
þess, að hér sé um að ræða samtök,
sem beita friðsamlegum aðferðum við
mótmæli gegn því, sem félagsmenn
samtakanna telja brot á almennum og
sjálfsögðum mannréttindum. Engu
að síður virðast kínversk stjórnvöld
líta á meðlimi þessarar hreyfingar
sem einhverja hættulegustu and-
stæðinga sína. Ekki er fráleitt að
halda því fram, að meðlimir hreyfing-
arinnar beiti áþekkum aðferðum og
Mahatma Gandhi gegn yfirráðum
Breta á Indlandi á fyrri hluta 20. ald-
arinnar. Í friðsamlegum en markviss-
um mótmælum felst augljóslega sál-
fræðileg ógnun, sem stjórnvöldum,
sem þeim er beint að, sýnist nánast
óbærileg, enda sýndi Gandhi hvað
þau voru árangursrík.
Stjórnvöldum á Íslandi er mikill
vandi á höndum næstu daga. Fyrir
liggur, að einhver hópur félagsmanna
hreyfingarinnar er kominn hingað til
lands til þess að hafa uppi mótmæli
gegn forseta Kína í opinberri heim-
sókn hans hér. Jafnframt er ljóst að
mun stærri hópur hefur stefnt að því
að koma hingað í sama skyni.
Á íslenzkum stjórnvöldum hvílir sú
ábyrgð og skylda að tryggja öryggi
forseta Kína á meðan hann dvelst
hér. Þegar upplýst er að mótmælend-
ur stefni hingað frá öðrum löndum er
eðlilegt að stjórnvöld hafi af því
þungar áhyggjur enda bolmagn fá-
menns lögregluliðs hér til þess að
takast á við vandamál, sem upp
kunna að koma, takmarkað. Þegar við
bætist að lífverðir forsetans eru
vopnaðir er ljóst að ekkert má út af
bregða til þess að ekki fari illa.
Það er erfitt að finna siðferðileg
rök fyrir því að meina fólki, sem er
þekkt fyrir friðsamleg mótmæli, að-
gang að lýðræðisríki. En í þeim um-
ræðum um siðferðileg álitamál, sem
upp hafa komið í þessu sambandi,
hafa félagsmönnum Falun Gong þó
orðið á ein grundvallarmistök. Þeir
hafa neitað að hlíta fyrirmælum ís-
lenzkra yfirvalda um hvar þeir hafi
uppi mótmæli sín. Almenningur á Ís-
landi, sem kann að vilja fylgjast með
heimsókn forsetans, verður að halda
sig innan þeirra marka, sem yfirvöld
kveða á um. Fjölmiðlar á Íslandi, sem
senda fulltrúa sína á vettvang, verða
að hlíta fyrirmælum stjórnvalda um
hvar þeir athafna sig. Það á við um
þessa opinberu heimsókn eins og aðr-
ar slíkar.
Þessum sömu sjálfsögðu fyrirmæl-
um neita félagsmenn Falun Gong að
hlíta samkvæmt því, sem fram hefur
komið hjá talsmönnum dómsmála-
ráðuneytisins. Þar með er orðið erfitt
að líta svo á, að fyrirhuguð mótmæli
félagsmanna Falun Gong séu ein-
göngu friðsamleg. Fram hefur komið
að talsmenn þeirra muni eftir helgina
skýra lögregluyfirvöldum frá því
hvað þeir geti sætt sig við í þessum
efnum. Þetta fólk er gestkomandi í
okkar landi og það er ekki gestanna
að segja til um hvað þeir geti fallizt á.
Það er sjálfsögð kurteisi af þeirra
hálfu að hlíta reglum, sem íslenzk
stjórnvöld setja. Í þeim efnum verður
hins vegar að gera ráð fyrir því að
fyrirmæli um það hvar mótmælendur
megi athafna sig miðist við það eitt að
tryggja öryggi, en séu ekki gefin í
þeim tilgangi að gera mótmælin
ósýnileg. Einnig má vænta þess að á
fundum íslenskra ráðamanna og for-
seta Kína verði rætt um stöðu mann-
réttindamála í Kína.
Þessi höfnun félagsmanna Falun
Gong á að hlíta sjálfsögðum reglum
er eina siðferðilega röksemd ís-
lenzkra stjórnvalda fyrir því að meina
þeim að koma til Íslands en það er
líka röksemd, sem vegur þungt.
Í
NÝJASTA tölublaði Lögmanna-
blaðsins, sem út kom í vikunni, birt-
ist grein eftir Jóhannes Karl Sveins-
son hæstaréttarlögmann, sem orðið
hefur tilefni umræðna í fjölmiðlum.
Þar er m.a. fjallað um samskipti lög-
manna, sem gæta hagsmuna einstak-
linga og fyrirtækja, við fjölmiðla. Það
er jákvætt að fulltrúar stéttar, sem á orðið jafn-
mikil samskipti við fjölmiðla og lögmenn, efni til
umræðna um þessi samskipti. Í greininni víkur
Jóhannes Karl að stöðu fjölmiðla og segir þá
stundum kallaða fjórða valdið, í þeim skilningi að
þeir gæti hagsmuna almennings að vissu leyti
með því að fylgjast með að ríkisvaldið standi í
stykkinu. „Ef menn viðurkenna þessa mikilvægu
stöðu fjölmiðla hlýtur sú spurning að rísa hvern-
ig tryggt verði að ekki sé misfarið með „valdið“.
Engum dettur lengur í hug að ritskoða fjölmiðla
og því má segja að eina eftirlitið eða temprunin
fari fram með því að fólk getur andmælt því sem
fram kemur í fjölmiðlum í miðlunum sjálfum – og
ef of langt er gengið er hugsanlegt að fá ummæli
dæmd dauð og ómerk,“ segir Jóhannes Karl.
Tilefni greinarinnar segir hæstaréttarlögmað-
urinn að sé leiðari Morgunblaðsins frá 31. marz
2001 og er því ástæða til að rekja efni hans stutt-
lega áður en lengra er haldið. Þar var hvatt til
þess að flugmálayfirvöld gripu til aðgerða í þágu
flugöryggis vegna margvíslegra upplýsinga um
ófullnægjandi gæzlu öryggis í rekstri Leiguflugs
Ísleifs Ottesen (LÍO ehf.). Þessar upplýsingar
komu einkum fram í skýrslu Rannsóknarnefndar
flugslysa um mannskætt flugslys í Skerjafirði
um verzlunarmannahelgina árið 2000, en einnig í
bréfi sem Flugmálastjórn sendi samgönguráðu-
neytinu sem svar við erindi, þar sem farið var
fram á umsögn um skýrsluna og hvort þær ávirð-
ingar, sem þar kæmu fram, gætu valdið uppsögn
samninga við flugfélagið um áætlunarflug til
Gjögurs og sunnanverðra Vestfjarða. Heilbrigð-
isráðuneytið hafði sent svipað erindi varðandi
samninga við LÍO um sjúkraflug.
Meginatriði leiðarans var að ekki væri hægt að
bjóða almenningi á ákveðnum svæðum á landinu
upp á það að eiga eingöngu kost á viðskiptum við
flugfélag, sem væri ásakað um jafnalvarlega mis-
bresti í öryggismálum og fram kom í umræddri
skýrslu. Í leiðaranum var þess getið að Flug-
málastjórn sæi ekki ástæðu til að svipta LÍO
flugrekstrarleyfi, en síðan sagði þar: „Í þessu
felst að Leiguflug Ísleifs Ottesen getur haldið
áfram almennri starfsemi. Þá kemur í ljós hvort
kaupendur flugþjónustu á frjálsum markaði vilja
ferðast með vélum félagsins. Hitt er allt annað
mál, hvort hægt sé að bjóða íbúum í einstökum
landshlutum á grundvelli samninga, sem opin-
berir aðilar hafa gert, að skipta eingöngu við
flugfélag, sem hefur orðið uppvíst að „alvarlegri
vanrækslu á faglegum grundvallarþætti í flug-
rekstri“ að mati Flugmálastjórnar. Sama á við
um sjúkraflugið.
Af skýrslu Rannsóknarnefndar flugslysa og
bréfi Flugmálastjóra virðist einsýnt að álykta
sem svo að um alvarlega siðferðilega og faglega
misbresti í flugrekstrinum hafi verið að ræða.
Það virðist líka liggja í augum uppi að sterk efn-
isleg rök eru fyrir því, að slysið í Skerjafirði og
opinber rannsókn á því ætti að leiða til þess að
ákvæðið í samningnum um frestun á framkvæmd
hans í tilviki óhapps eða flugatviks, sem gæti
hafa leitt til dauðsfalls, verði virkt.
Hinn almenni flugfarþegi verður að geta
treyst því, þegar hann sezt upp í flugvél, að ör-
yggi í flugrekstrinum sé tryggt eins og kostur er.
Af þeim upplýsingum opinberra aðila, sem al-
menningi eru nú tiltækar, þ.e. skýrslu Rann-
sóknarnefndar flugslysa og greinargerð Flug-
málastjórnar, sem birt var í heild hér í blaðinu í
gær, er ekki hægt að draga aðrar ályktanir en
þær að í rekstri LÍO hafi það ekki verið raunin.
Bregðist yfirvöld flugmála í landinu ekki við því
með neinum hætti, ekki einu sinni á þann hátt, að
flugrekstur félagsins sæti alveg sérstöku eftirliti
í ákveðinn tíma, er ljóst að sá trúnaður, sem
nauðsynlega þarf að ríkja á milli almennings og
þeirra, sem eiga að hafa eftirlit með þessari við-
kvæmu starfsemi, brestur. En auðvitað er það
samgönguráðherra og heilbrigðisráðherra að
taka af skarið en ekki embættismanna.“
Fjölmiðlar sagð-
ir grafa undan
eigin trausti
Í grein Jóhannesar
Karls Sveinssonar
segir: „Greinarhöf-
undur sá sem lögmað-
ur um varnir LÍO
gagnvart Flugmála-
stjórn og samninga við samgönguráðuneytið
vegna niðurfellingar samninga um sjúkra- og
áætlunarflug. Á þessum tíma átti félagið hendur
sínar að verja á ýmsum vígstöðvum og gat að litlu
leyti blandað sér í viðamikla fjölmiðlaumfjöllun
sem átti sér þá stað.
Á þeim tíma var ákveðið að láta kyrrt liggja og
voru fyrir því ýmsar ástæður s.s. að um var að
ræða tæknilega mjög flókið mál þar sem umfjöll-
un í formi uppsláttar og fyrirsagna var mun auð-
veldari en greining á einstökum efnisatriðum
málsins. Einnig var fjölmiðlaáhuginn svo mikill
að forsvarsmenn fyrirtækisins sem í hlut átti
hefðu einfaldlega ekki haft bolmagn til að svara
öllu því sem svara þurfti.
Eitt af því sem þarf að hafa í huga áður en met-
ið er hvort svara eigi umfjöllun fjölmiðla er að
það hefur verið nokkuð óbrigðul regla að þeir
taka gagnrýni á eigin skrif óstinnt upp og yf-
irleitt er henni svarað fullum hálsi með ólund
hins óskeikula. Þetta gerir það jafnframt að
verkum að menn hika við að senda leiðréttingar
við greinar og fréttir því jafnan fylgir þeim at-
hugasemd fjölmiðilsins um að þessi gagnrýni sé
nú tóm vitleysa.
Í áðurnefndum leiðara Morgunblaðsins sagði
m.a. eftir að fjallað hafði verið um að almenn-
ingur ætti að geta treyst því að öryggi í flug-
rekstri væri tryggt þegar þjónusta flugfélaga
væri nýtt:
,,Bregðist yfirvöld flugmála í landinu ekki við
því með neinum hætti … er ljóst að sá trúnaður
sem nauðsynlega þarf að ríkja á milli almennings
og þeirra, sem eiga að hafa eftirlit með þessari
viðkvæmu starfsemi brestur. En auðvitað er það
samgönguráðherra og heilbrigðisráðherra að
taka af skarið en ekki embættismanna“.
Með þessum orðum var samgönguráðherra
m.a. hvattur til dáða í tileknu stjórnsýslumáli
einkaaðila sem var til meðferðar í ráðuneyti
hans. Þrátt fyrir að þessi hvatning virðist í fyrstu
saklaus álít ég að þegar nánar er að gáð að hún
hafi verið mistök sem hægt sé að draga lærdóm
af. Fyrir því eru eftirtaldar ástæður:
1. Tekin er afstaða til meðferðar ólokins
stjórnsýslumáls og samninga ríkisins við einka-
aðila sem eiga mikilla hagsmuna að gæta.
2. Eindregin afstaða var tekin til málsins án
þess að fyrir lægi efnislega viðhorf þess sem í
hlut á. Ekki dugir hér að bera því við að leitað
hafi verið eftir viðhorfi forsvarsmanna félagsins.
Afar skammur tími (7 dagar) voru liðnir frá því
að skýrsla Rannsóknarnefndar flugslysa lá fyrir.
Aukinheldur ber þeim aðilum sem eiga mál til
meðferðar hjá hinu opinbera engin skylda til að
bæta við sig málsvörn í fjölmiðlum. Ef þeir gera
það ekki ber fjölmiðill enn meiri ábyrgð á sinni
umfjöllun.
3. Eftir að tekin er afstaða á móti aðila ágrein-
ingsmáls í ritstjórnargrein er að mínu mati ekki
hægt að líta á fjölmiðil sem hlutlægan aðila í
þeirri fréttaumfjöllun sem á eftir fylgir.“
Loks segir í grein Jóhannesar Karls:
„En niðurstaðan er þessi: Ef fjölmiðill gerist
sjálfur þátttakandi í umræðu um tiltekið mál sem
er til meðferðar hjá opinberum aðilum og áður en
það er til lykta leitt; hann tekur eindregna og fyr-
irvaralausa afstöðu án upplýsinga frá þeim sem í
hlut á, þá missir fjölmiðillinn þar með hlutlægni
sína til flutnings og öflunar frétta af málinu. Í
framhaldi af þessu vakna spurningar hvort fjöl-
miðlar muni leiðast út á þá braut – sem sjálfskip-
aðir málsvarar almennings – að skora á dómara
að komast að ákveðnum niðurstöðum í dómsmál-
um? Ég tel að slíkir tilburðir grafi á endanum
undan trausti á fjölmiðla og að þeir sem stjórna
þessum miðlum ættu að hugsa sig tvisvar um áð-
ur en þeir blanda sér í viðkvæm og flókin mál
sem eru til meðferðar hjá viðeigandi stjórnvöld-
um. Frásagnir og fréttir af dómsmálum eru allt
annað mál sem engin ástæða er til að amast við.“
Aðskilnaður
frétta og
skoðana
Þessi grein er eitt
dæmið af allmörgum,
sem upp hafa komið á
síðustu árum, um að
fólk telji að með því að
Morgunblaðið hefur
markað þá stefnu að gæta fyllstu hlutlægni í
fréttaflutningi af mönnum og málefnum, hafi
blaðið afsalað sér rétti sínum til að hafa skoðun,
sem sett er fram í ritstjórnargreinum. Þetta er
mikill misskilningur. Blaðið hefur þvert á móti
lýst því yfir að það hafi ákveðnar skoðanir, sem
það lýsi í leiðurum og Reykjavíkurbréfum. Hins
vegar er mikil áherzla lögð á það af hálfu blaðsins
að skýr greinarmunur sé gerður á slíkri umfjöll-
un annars vegar og fréttaflutningi, fréttaskýr-
ingum og annarri umfjöllun hins vegar.
Segja má að fjölmiðill eins og Morgunblaðið
hafi þríþættu hlutverki að gegna í lýðræðisþjóð-
félagi. Í fyrsta lagi að veita lesendum sínum sem
beztar, áreiðanlegastar og ýtarlegastar upplýs-
ingar um stöðu mála, sem efst eru á baugi og
gæta þess að draga fram mismunandi sjónarmið í