Morgunblaðið - 03.07.2002, Síða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 3. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SÚ var tíð að aðeins
sást ís á borðum Ís-
lendinga á jólum, allir
biðu spenntir eftir eft-
irréttinum. Hann var
látinn bráðna á tung-
unni og ekki rennt nið-
ur fyrr en í lengstu lög.
Eftir sat ríkulegt
bragð rjómans og
minning sem entist.
Seinna var opnuð
Dairy Queen-íssala á
Hjarðarhaganum og
sunnudagsbíltúrar
enduðu iðulega með
heimsókn þangað. Svo
komu frystikistur í
hverja verslun og þar
má nú fá rjóma-, mjólkur- eða jafn-
vel jurtaís. Ein tegundin heitir
Hversdagsís. Þegar börnum er boð-
inn ís í dag, svara þau oftar en ekki
„æ, mig langar ekki“.
Velmegun þjóðarinnar varð sýni-
leg á sjöunda áratugnum. Þá spruttu
blómabörnin líka upp. Mikið var
reykt, enn meira talað og athafna-
gleðin fékk útrás í „frjálsum“ ástum
og mótmælastöðum. Arfur þessarar
kynslóðar er nú sýnilegur í þeirri
næstu. Yfirlýsingaþörfin óslökkv-
andi og nú halda engin bönd. Útvarp
og sjónvarp eru þeirra miðlar.
Stöðugt áreiti verður að vera til
staðar svo fjölmiðlafólk nái að halda
athyglinni og réttlæta þannig tilvist
sína. Fréttatímar eru innblásnir af
leit að heimsósóma. Gott, ef hægt er
að klína honum á stjórnvöld. Stað-
reyndir eða staðfestingar flækjast
ekki fyrir. Tökum tvö lítil dæmi úr
þessari viku. Umfjöllun RÚV um
þörf löggæslu vegna komu hóps Fal-
un Gong-mótmælenda til Íslands.
Heimildarmaður ónafngreindur.
Ríkislögreglustjóri kemur leiðrétt-
ingu á framfæri um að fullt samráð
hafi verið um löggæslumál. Frétta-
maður áréttar, að fréttastofan beri
fullt traust til heimildarmanns síns,
sem áfram er nafnlaus. Einu sinni
kölluðust óstaðfestar fréttir bara
slúður. Hitt dæmið sýnir aðhalds-
leysið í viðtölum. Þingmaður stjórn-
arandstöðu tjáir sig um innanbúðar-
vanda Byggðastofnunar. Hann taldi
þetta birtingarmynd átaka milli
stjórnarflokkanna. Heima sat ég
með stórt spurningarmerki á andlit-
inu og fékk engan botn í fréttina.
Hvað stóð á bakvið fullyrðinguna
sem þarna kom fram? Var þetta ekki
mál ráðherra, þing-
manns úr sama flokki
og handplokkaðs
verkamanns ráð-
herrans? Hverju missti
ég af?
Sem fjórða valdið,
virðast mér fréttastof-
ur komnar út á hálan
ís. Múgsefjun virðist
vera markmið, þar sem
spilað er á taumleysi
tilfinninga fólks sem
heldur að heimurinn sé
krásaborð þess. Falun
Gong bjargaði þessari
viku. Í vikunni þar áður
fór allt úr skorðum
vegna ESB-skýrslu
Hagfræðistofnunar Háskóla Ís-
lands. Utanríkisráðherra lýsir
vantrú á einhverjar tölur, án þess að
tilgreina nánar. Það dugði þó til að
vindhanarnir drógu þá ályktun að
háskólastofnunin væri bara kusk í
vasa Davíðs Oddssonar.
Í vor keyrði þessi uppskrúfun
geðshræringa um þverbak vegna
átakanna fyrir botni Miðjarðarhafs.
Allt í einu fór af stað herferð, sem
virtist hafa það eitt að markmiði að
kveikja hatur í hjörtum Íslendinga í
garð gyðinga. Hverjum var verið að
þjóna þarna? Því á ég að hata gyð-
inga? Þessari spurningu fór ég að
velta fyrir mér, þegar hávaðinn var
farinn að særa eyrun. Á tímabili virt-
ist fréttaþátturinn „Spegillinn“ vera
orðin að útstöð frá áróðursdeild
PLO. Aðeins voru tekin viðtöl við fé-
lagsmenn Ísland – Palestína eða
trygga stuðningsmenn þeirra. Dr.
Mustafa Barghouti, sem Össur
Skarphéðinsson kallar „sérstakan
vin íslensku þjóðarinnar“, var fastur
viðmælandi, en sjónarmið fórnar-
lamba sjálfsmorðsárásanna voru fót-
um troðin. Mér sýnist að sé aðeins
hálfur sannleikur sagður, þá jafn-
gildi það heilli lygi. Ef heimsósóma-
þáttur á að eiga rétt á sér í ríkis-
reknu útvarpi lýðræðislands, verður
hann að skilja sig frá áróðursmakki.
Einstakir fréttamenn Ríkisút-
varpsins tóku þátt í þessum leik og
„friðelskandi“ viðmælendur þeirra
virtust ekkert spurningarmerki
setja við fréttaflutning sem sí og æ
hófst á umfjöllun um „fjöldamorðin í
Jenin“. Jafnvel eftir að mannrétt-
indasamtökin Human Rights Watch
lýstu því yfir að engin merki væru
um fjöldamorð, var haldið áfram að
tuggast á að ekki væru öll kurl kom-
in til grafar. Við Háskóla Íslands er
hópur fólks sem ástundar það sem
kalla má orðgreiningarfræði. Mest
fæst hann við að leita eftir kvenfyr-
irlitningu í orðum og ímyndum. Af-
rakstur vinnunnar kemur helst fyrir
sjónir almennings í formi náttúru-
lífsmynda, sem nú þekja veggi
dekkjaverkstæða, í stað íturvaxinna
kvenmannsbelgja á almanökum.
Fróðlegt hefði verið að heyra þetta
fólk taka til greiningar frétt sem ég
hlustaði á í vor. Fréttina ætla ég að
endursegja, en án tilfinningaþung-
ans sem fréttamaðurinn lagði í lest-
urinn. „Ungur, fátækur smiður frá
Betlehem sprengdi sig í loft upp …
Fjögurra manna fjölskylda lét lífið;
hjón og tvö börn. Alls létu níu börn
lífið í þessari árás.“ Svona hljóðaði
það. Þar sem þessi tegund áróðurs
er utan áhugasviðs greiningarfræð-
inganna leyfi ég mér að ganga í verk-
færakassa þeirra. Aðal- og auka-
setningar greindar, merkingarauki
gildishlaðinna orða metinn og bibl-
íuleg tilvitnun rakin. Þetta er nið-
urstaða mín. „Andlitslaus ísraelsk
fjölskylda og sjö börn voru máð út úr
þessari jarðvist. Lítið meira um það
að segja. Fréttin snerist um unga,
fátæka smiðinn sem stendur okkur
hins vegar ljóslifandi fyrir sjónum. Á
hann vantar ekkert annað en nafn og
skónúmer svo að hann gæti verið
bróðir okkar eða frændi. Tengsl
hans við okkar innsta kjarna eru
styrkt með vísun í starf hans og upp-
runa.“ Er furða þó maður spyrji aft-
ur – Hver hagnast á þessu?
Maður hlýtur að spyrja sig hvar
þetta endi. Er hægt að halda við
þessum hástemmda hugaræsingi
ótakmarkað? Er spenna orðin að
neysluvöru? Er þetta enn ein birt-
ingarmynd allsnægtasamfélagsins
eða eru þessar uppsprengdu geðs-
hræringar ekkert annað en leit fólks
að ísnum sem fyrir löngu er horfinn
af jólaborðinu? Ef svo er væri þá
ekki ráð að staldra við, þegar lýð-
skrumarar kyrja söng sinn, svo til-
finningarnar lendi ekki líka á kjall-
arahillunni ásamt litlu leslömpunum
og öllum fótanuddtækjunum?
Gengisfall til-
finninganna
Ragnhildur
Kolka
Tilfinningar
Er hægt að halda við
þessum hástemmda
hugaræsingi ótakmark-
að? spyr Ragnhildur
Kolka. Er spenna orðin
að neysluvöru?
Höfundur er meinatæknir.
ÞRIÐJUDAG 25.
júní sl. birtist grein í
Morgunblaðinu eftir
Bjarna R. Sigurvins-
son doktorsnema í guð-
fræðideild HÍ, um Fal-
un Gong. Mig langar til
að gera athugasemdir
við greinina.
Bjarni segir að tals-
menn Falun Gong hafi
ítrekað neitað því að
um trúarbrögð væri að
ræða en þegar betur sé
að gáð komi í ljós að
hugmyndafræðin að
baki Qigong-æfingun-
um eins og þær eru út-
færðar af Falun Gong
sé trúarleg. Er hann að gefa í skyn
að Falun Gong-iðkendur hafi verið
að gabba almenning eða að þá skorti
þekkingu á fræðunum sem þeir að-
hyllast? Í greininni reynir hann að
gefa lesandanum mynd af Falun
Gong og dregur jafnframt þá álykt-
un að fræðin séu trúarlegs eðlis
enda mikið til grundvölluð á kenn-
ingum búddismans.
Jafnframt segir
hann það auðvitað vera
skilgreiningaratriði
hvað felist í trúarhug-
takinu. Í almennum
málskilningi eru trúar-
brögð trú á tiltekinn
guð eða goðmögn og
guðsdýrkun sam-
kvæmt ákveðnu hug-
myndakerfi. Ekkert
slíkt er að finna í fræð-
um Falun Gong.
Eigi Falun Gong
rætur að rekja til
mahayana-búddisma
eins og Bjarni heldur
fram og ekki er ólík-
legt, er þar heldur eng-
an guð að finna, ekki frekar en í öðr-
um tegundum búddisma. Ef iðkandi
búddisma hins vegar ætlar að ná ár-
angri þarf hann vissulega að hafa trú
á búddísku fræðunum, þ.á m. að ein-
staklingurinn hafi eiginleika til að
geta losað sig út úr hringrás end-
urfæðingar og dauða sem bundin er
lögmálinu um orsök og afleiðingu
eða karma. Að þessu leyti er Falun
Gong líkt búddískum fræðum en
reyndar er þetta grundvallarkenn-
ing í hugmyndafræðum og trúar-
brögðum Austurlanda yfirleitt.
Bjarni vitnar í rit Qigong-meist-
arans Li Honghzi þar sem segir að
þeir sem trúi því að Falun Gong-
iðkunin geti unnið bug á sjúkdómum
geti óhræddir hætt lyfjaneyslu, enda
sé trúin forsenda árangurs. Þetta og
önnur dæmi sem Bjarni tekur eru
engin rök fyrir því að fræðin flokkist
sem trúarbrögð. Trúi maður því að
hann geti náð bata á sjúkdómi án að-
stoðar lyfja, jafngildir það ekki
þeirri trú að Guð eða guðleg vera
geti læknað þann sem trúir af sjúk-
dómi. Þess vegna er réttara að segja
að Falun Gong séu ekki trúarbrögð
og því er ekkert athugavert við mál-
flutning iðkendanna.
Gagnrýni kínverskra stjórn-
valda og heimsókn forseta
Bjarni segir einnig að gagnrýni
kínverskra stjórnvalda á Falun
Gong sé ekki með öllu tilefnislaus,
án þess þó að nefna tilefnið. Hvert er
tilefnið? Ég spyr í ljósi þess að Li
Honghzi voru tvívegis veitt verðlaun
frá kínverskum stjórnvöldum fyrir
þau jákvæðu áhrif sem Falun Gong
hafði á samfélagið. Það var að vísu
áður en að vinsældir þess urðu fá-
dæma miklar og iðkunin bönnuð í
kjölfarið.
Næst setur Bjarni sig í spor ís-
lenskra stjórnvalda og segir:
„Áhyggjur stjórnvalda yfir því að
fjölmennur þrýstihópur skuli hafa
ákveðið að koma til landsins til þess
eins að hafa áhrif á opinbera heim-
sókn forseta erlends þjóðarleiðtoga
verða hins vegar að teljast skiljan-
legar.“
Í fyrsta lagi er ekki um neinn
þrýstihóp að ræða en það mun vera
hópur manna sem beitir þvingunar-
aðferðum á samfélagið til að koma
fram hagsmunamálum sínum.
Hvaða þvingunaraðferðum beittu
Falun Gong-iðkendur?
Í öðru lagi ætluðu iðkendurnir
ekki að hafa áhrif á opinbera heim-
sókn erlends þjóðarleiðtoga. Hins
vegar hugðust þeir hafa áhrif á þjóð-
arleiðtogann sjálfan með friðsamleg-
um og lýðræðislegum hætti og jafn-
framt vekja athygli íslensku
þjóðarinnar á ofsóknum í garð Falun
Gong-iðkenda í Kína.
Undir lokin finnst mér Bjarni
vera að gefa til kynna að Falun
Gong-iðkendur séu haldnir ein-
hverskonar trúvillu og þurfi því á
einhverjum leiðbeinandi samræðum
að halda, en hann segir orðrétt:
„Bann við umdeildum trúarhreyf-
ingum leysir sjaldnast vandann en
almenn uppfræðsla og samræður við
fylgismenn eru mun vænlegri til ár-
angurs þegar til lengri tíma er litið.“
Út á hvað ættu þessar samræður að
ganga?
Lokaorð
Hugmyndafræði Vestur- og Aust-
urlanda er ólík. Skilningur í austur-
lenskri hugsun byggist að stórum
hluta á iðkun, oftast ákveðinni teg-
und af hugleiðslu, sem leiðir til ann-
ars konar skilnings en rökhugsun
gerir. Erfitt er því fyrir þann sem
hefur takmarkaða þekkingu eða
reynslu á því sviði að ætla að út-
skýra þess konar hugmyndafræði
fyrir almenningi. Eðlilegast er því
að Falun Gong-iðkendur skilgreini
sín fræði sjálfir.
Athugasemdir við grein
um Falun Gong
Þórdís B.
Sigurþórsdóttir
Mótmæli
Eðlilegast er, segir
Þórdís B. Sigurþórs-
dóttir, að Falun
Gong-iðkendur skil-
greini sín fræði sjálfir.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
er með mastersgráðu í búddískum
fræðum.
HRYÐJUVERKIN í Bandaríkj-
unum í fyrra hafa kallað á nýjar að-
ferðir, nýja hugsun í stríðinu við
ógnir nýrrar aldar. Þekkingar-
stjórnun er ný fræðigrein sem fæst
við að örva þekkingarmiðlun á
vinnustað. Þrátt fyrir ungan aldur
eru fræði þessi nú notuð víða; ekki
aðeins í almennum fyrirtækja-
rekstri heldur einnig í stríðinu gegn
hryðjuverkum. Skoðum þetta nán-
ar.
Hvað er
þekkingarstjórnun?
Þekkingarstjórnun virkjar þekk-
ingargrunn vinnustaðar til bætts
árangurs. Þekkinguna má finna
jafnt í rituðum upplýsingum (t.d.
skjölum vinnustaðar) jafnt sem
óformlegum samtölum starfsmanna
og alls þar á milli. Lengi hefur ver-
ið vitað að ákveðin þekking og
reynsla býr meðal starfsfólks á
hverjum vinnustað. Við daglega
þjónustu, samskipti við birgja,
vinnu að kynningu fyrirtækisins
o.fl. verður til reynsla og þekking.
Starfsmenn búa síðan að þessari
þekkingu við áframhaldandi störf.
En þessi innri þekking liggur oft
ónótuð, jafnvel þegar bráðnauðsyn-
legt er að nýta hana við að leysa úr
daglegum viðfangsefnum vinnustað-
arins. Ýmsar hindranir geta verið í
vegi þess að starfsfólk skiptist á
þekkingu.
Mikilvæg þekking getur einnig
tapast þegar starfsmaður lætur af
störfum.
Þekkingarstjórnun felur í sér við-
leitni til að „beisla“ þessa þekkingu,
miðla henni meira og hagnýta.
Þekkingarstjórnun krefst nýrrar
hugsunar, nýrra vinnuaðferða.
Þekkingarstjórnun má alls ekki sjá
sem enn eitt sérfræðisviðið; frekar
sem viðleitni til að nýta það besta
úr ólíkum fögum. Þekkingarstjórn-
un berst gegn ofursérhæfingu
(fagidiotisma).
Þekkingarvandi; að vita
ekki af því sem við vitum
Þessi undarlega fullyrðing er oft
notuð til að lýsa svokölluðum
„þekkingarvanda“ á vinnustað.
Mikilvæg vitneskja er kannski til
staðar en af ýmsum ástæðum er
hún ekki nýtt. Þetta getur verið
vitneskja um viðskiptasambönd,
markaðstækifæri eða vinnuaðferðir
sem reynst hafa vel í fyrirtækinu.
En hvers vegna er vitneskjan ekki
hagnýtt, hví er þessari þekkingu
ekki miðlað?
Þetta eru spurningar sem þekk-
ingarstjóri í fyrirtæki spyr og
svarið getur falist í ýmsu; allt frá
persónulegum ástæðum (samstarfs-
erfiðleikar milli einstaklinga á
vinnustað), stjórnunarlegar ástæður
(þekkingin er bundin við ákveðna
deild fyrirtækisins og situr þar
föst) og allt yfir í menningarlegar
ástæður (fólk af ólíkum uppruna
innan fyrirtækisins talast ekki við).
Það er hlutverk þekkingarstjórn-
unar að greina þekkingarvanda af
þessu tagi og finna leiðir til að
leysa hann þannig að þekkingar-
miðlun verði á ný greið í fyrirtæk-
inu.
Hryðjuverk
Þrátt fyrir ungan aldur kemur
þekkingarstjórnun nú víða við.
Vandamál nýrrar aldar eru oft sér-
kennileg og nýjar aðferðir þarf við
að leysa þau. Komnar eru til sög-
unnar „alþjóðlegar ógnir“ líkt og
hryðjuverk og útbreiðsla hættu-
legra sjúkdóma.
Vísindamenn velta því nú fyrir
sér hvort þekkingarvandi sé orðinn
Þekkingar-
stjórnun og
baráttan við
hryðjuverk
Þekkingarstjórnun
Þrátt fyrir ungan
aldur, segir Sigmar
Þormar, kemur
þekkingarstjórnun
nú víða við.