Morgunblaðið - 31.07.2002, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í TILEFNI af umræðum undanfar-
inna daga um tilboð fimm umbj.
minna í stofnfé SPRON og samning
þeirra við Búnaðarbanka Íslands hf.
um það efni er nauðsynlegt að skýra
fyrir almenningi lagalegar hliðar
málsins, eins og þær horfa við fimm-
menningunum.
Samþykki fyrirfram um
hæfi umsækjanda
Í 10. gr. laga nr. 113/1996 um við-
skiptabanka og sparisjóði er skýrum
orðum á um það kveðið, að aðilar sem
hyggist eignast virkan eignarhlut í
viðskiptabanka (hér sparisjóði sbr.
14. gr laganna) skuli leita samþykkis
Fjármálaeftirlitsins fyrirfram. Við-
skiptaáætlun umbj. minna féll undir
þetta og þess vegna sendu þeir eft-
irlitinu erindi samkvæmt þessari
lagaskyldu 25. júní 2002, ásamt upp-
lýsingum og gögnum sem sýndu vel
viðskiptafyrirætlan þeirra. Þar skipti
mestu máli samningur þeirra við
Búnaðarbanka Íslands hf. sem var
frágenginn og skuldbindandi fyrir
báða aðila með þeim fyrirvörum sem
samningurinn sjálfur greindi.
Með því að senda erindi sitt með
þessum hætti voru umbj. mínir að
uppfylla þá kröfu sem lögin gera í
þessu efni. Í 10. gr. laganna er kveðið
á um, að Fjármálaeftirlitinu beri að
afgreiða erindi af þessum toga innan
eins mánaðar frá þeim degi, er því
bárust fullnægjandi upplýsingar
ásamt fylgigögnum. Orðrétt er sagt:
„Berist ákvörðun Fjármálaeftirlits-
ins umsækjanda ekki innan þess tíma
telst það hafa samþykkt umsóknina.“
Í lagagreininni er svo ákveðið, að
Fjármálaeftirlitið skuli synja um-
sækjanda um leyfi ef það telur hann
ekki hæfan til að eiga eignarhlutinn
með tilliti til heilbrigðs og trausts
reksturs sparisjóðsins. Þó sé heimilt
að fallast á umsókn, þrátt fyrir að
umsækjandi teljist ekki hæfur til að
eiga eignarhlutinn, gegn því að um-
sækjandinn grípi til ráðstafana sem
eftirlitið ákveður. Þær ráðstafanir,
sem nefndar eru í lagatextanum, lúta
að því að takmarka skaðleg áhrif af
eignarhaldi umsækjanda í því efni
sem greinin fjallar um, þ.e. eiga að
tryggja heilbrigðan og traustan
rekstur, þrátt fyrir þá annmarka á
umsækjanda sem Fjármálaeftirlitið
telur vera fyrir hendi. Af lagaákvæð-
inu er alveg ljóst, að þetta stjórnvald
hefur ekki nokkra heimild til að fjalla
um annað en hæfi umsækjanda við
meðferð á umsókn.
Með bréfi 19. júlí 2002 sendi Fjár-
málaeftirlitið mér skýrslu sem það
hafði tekið saman í tilefni umsóknar
umbj. minna. Sagði í bréfinu að
skýrslan væri liður í athugun á um-
sókn fimmenninganna. Endanleg af-
staða til hennar yrði tekin síðar, þeg-
ar frekari upplýsingar lægju fyrir um
hvort fyrirætlanir umbj. minna yrðu
að veruleika. Í skýrslunni var ekkert
vikið að hæfi umbj. minna til að eign-
ast virkan eignarhlut í sparisjóði.
Efnisatriði hennar snerust um allt
önnur atriði, sem komu hæfi þeirra
ekkert við.
Umsóknin telst samþykkt
Af ákvæðum 10. gr. laga um við-
skiptabanka og sparisjóði er ljóst, að
Fjármálaeftirlitið hefur ekki heimild
að lögum til að fresta afgreiðslu á um-
sókn samkvæmt 10. gr. á þann hátt
sem felst í bréfinu 19. júlí 2002.
Treysti stofnunin sér ekki til að fall-
ast á umsókn eða hafna henni á hún
þess völ, að óska eftir frekari gögn-
um, telji hún þeirra þörf, eða sam-
þykkja umsókn með skilyrðum.
Stofnunin hafði ekki, þrátt fyrir fyr-
irspurnir bæði í upphaflegu erindi
fimmmenninganna 25. júní 2002 og í
bréfi sem ég sendi henni 8. júlí 2002,
óskað eftir frekari gögnum um hæfi
umsækjendanna. Sú frestun á af-
greiðslu erindisins, sem fólst í skýrsl-
unni 19. júlí 2002, stafaði ekki af því
að frekari gögn vantaði um hæfi um-
sækjenda. Frestunin var byggð á
þeirri forsendu að stofnunin hefði
vald til að fjalla um annað en hæfi
þeirra, áður en það afgreiddi erindi
þeirra um hæfi.
Ekki þarf að hafa mörg orð um
hagsmuni, sem umsækjandi hefur af
því að fá erindi svarað innan þess
frests, sem lögin greina. Þar er að
sjálfsögðu um veigamikla hagsmuni
að ræða, sem snerta samningsstöðu
hans gagnvart viðsemjendunum um
hlutina, í þessu tilviki bæði öðrum
stofnfjáreigendum og Búnaðarbanka
Íslands hf. Viðskiptin geta orðið í
uppnámi, ef svar fæst ekki, auk þess
sem slíkt veldur því að umsækjandi
fær ekki eignarhald á því sem hann
vill kaupa á meðan. Þá er frestur á
svari einnig til þess fallinn að valda
honum auknum kostnaði. Verði um-
sókn, sem frestað hefur verið, synjað,
hefur rétti hans til málsskots til
kærunefndar samkvæmt 17. gr. laga
nr. 87/1998 um eftirlit með fjármála-
starfsemi verið slegið á frest. Það er
alveg ljóst að lögin leyfa ekki að farið
sé á þennan hátt með hagsmuni hans.
Af framansögðu er ljóst, að með
því að afgreiða ekki umsókn umbj.
minna með samþykki eða synjun fyr-
ir 25. júlí 2002 telst Fjármálaeftirlitið
hafa samþykkt hana.
Þessa afstöðu tilkynnti ég Fjár-
málaeftirlitinu með bréfi 22. júlí 2002,
áður en fresturinn rann út. Í bréfa-
skiptum í kjölfarið var fjallað um
valdsvið eftirlitsins. Taldi eftirlitið sig
mega fjalla um annað og meira en
hæfi umsækjanda. Í bréfi mínu til
Fjármálaeftirlitsins 26. júlí 2002
sagði svo um þetta (í svarinu kemur
fram á hverju Fjármálaeftirlitið hafði
byggt sjónarmið sín um útvíkkun á
valdsviði):
Um valdsvið
Fjármálaeftirlitsins
„Sú afstaða, að yður sé heimilt í til-
efni af umsókn samkvæmt 10. gr.
laga nr. 113/1996, að fjalla um önnur
atriði en hæfi umsækjanda, er að
mati umbj. minna augljóslega röng.
Greinin fjallar aðeins um hæfi. Skylt
er að afla samþykkis Fjármálaeftir-
lits fyrirfram um að umsækjandi telj-
ist hæfur. Þér hafið talið yður heimilt
að víkka valdsvið yðar samkvæmt
greininni þannig, að yður sé í tilefni
af umsókn heimilt að
fjalla um „hvort öflun
eignarhlutans sam-
ræmist lögum“. Virðist
felast í þessu ráðagerð
um, að yður sé heimilt
að synja erindi frá hæf-
um umsækjanda ef þér
teljið að „öflunin“ sam-
rýmist ekki lögum. Á
þennan hátt virðist sem
þér túlkið ákvæði grein-
arinnar svo, að stofnun-
in sé orðin úrskurðar-
aðili um hvers kyns
réttarágreining, sem
upp kann að koma
vegna viðskipta með
hluti í bönkum og spari-
sjóðum og ekki nóg með það, afla
verði úrskurðar frá yður um þau efni
fyrirfram!
Þessa sérkennilegu afstöðu virðist
þér í fyrsta lagi byggja á því, að upp-
talning 6. mgr. 10. gr. laga nr. 113/
1996 sé ekki tæmandi (innskot: þar
eru talin upp atriði sem m.a. skuli
hafa hliðsjón af við athugun á hæfi).
Komi þetta fram í orðalagi ákvæð-
isins og ummælum í greinargerð
frumvarps sem varð að lögum nr. 69/
2001. Er þá ályktun yðar sú, að þess-
ar röksemdir dugi til að víkka út vald-
heimild yðar úr því að fjalla aðeins
um hæfi umsækjanda yfir í að mega
fjalla um „hvort öflun eignarhlutans
samræmist lögum“. Þetta er hrein
fjarstæða. Hvergi í texta ákvæðisins
er að finna nokkra stoð fyrir þessari
útvíkkun á valdsviði yðar. Og í grein-
argerðinni, sem þér nefnið, er orða-
lagið í athugasemdunum um upptaln-
ingu 6. mgr. svofellt: „Þrátt fyrir að
þau viðmiðunaratriði eigi að gefa vís-
bendingu um hversu vel umsækjand-
inn er til þess fallinn að eiga virkan
eignarhlut í viðskiptabanka eða
sparisjóði er hins vegar ekki um að
ræða tæmandi upptalningu heldur
upptalningu á þeim atriðum sem al-
mennt séð er eðlilegt að hafa hliðsjón
af. Vera kann að ástæða sé til að
draga hæfi einstakra umsækjenda í
efa vegna annarra atvika en þar
greinir.“ Hér er aðeins verið að skýra
það, sem augljóst er af lagatextanum,
að upptalningin sé ekki tæmandi um
þau atriði sem hafa beri hliðsjón af
við mat á hæfi umsækjanda.
Í öðru lagi nefnduð þér í bréfinu 19.
júlí 2002 að þessi útvíkkun yðar á
valdsviði samkvæmt 10. gr. laga nr.
113/1996 eigi stoð í ákvæði 1. mgr. 8.
gr. laga nr. 87/1998 um opinbert eft-
irlit með fjármálastarfsemi, þar sem
segir að Fjármálaeftirlitinu beri að
fylgjast með að starfsemi eftirlits-
skyldra aðila sé í samræmi við lög,
reglugerðir, reglur og samþykktir og
að starfsemin sé að öðru leyti í sam-
ræmi við heilbrigða og eðlilega við-
skiptahætti. Þetta ákvæði, sem hefur
að geyma grundvöllinn undir al-
mennri starfsemi stofn-
unarinnar, veitir ekki
neina slíka stoð við af-
greiðslu erindis sam-
kvæmt 10. gr. Ákvæðið
fjallar um almennt eft-
irlit með starfsemi fjár-
málastofnana en ekki
lögskipti aðila sem
hyggjast eiga viðskipti
með eignarhluta í slík-
um stofnunum, hluta-
fjár í hlutafélögum eða
stofnfjár í sparisjóðum.
Ef ætlunin hefði ver-
ið að fá Fjármálaeftir-
litinu þær víðtæku
heimildir til umfjöllun-
ar fyrirfram um lög-
skipti milli manna, sem þér nú teljið
yður hafa, hvers vegna var það ekki
tekið fram í 10. gr. laganna? Á Íslandi
er stjórnsýslan lögbundin. Það er líka
talið sérstaklega nauðsynlegt að
mæla fyrir í settum lögum um hvers
kyns takmarkanir á frelsi manna til
eigna sinna og æðis. Leyfi ég mér að
vísa um þessi atriði til fyrri bréfa
minna til Fjármálaeftirlitsins í þessu
máli, þar sem að þessu var vikið í
öðru samhengi.
Með vísan til þess sem hér hefur
verið rakið, er það eindregin afstaða
umbj. minna, að valdheimild yðar
samkvæmt 10. gr. laga nr. 113/1996
sé bundin við umfjöllun um hæfi um-
sækjanda.“
Um „öflun
eignarhlutans“
Í þessu bréfi mínu til Fjármálaeft-
irlitsins var síðan vikið að efni þeirra
athugasemda sem frá Fjármálaeftir-
litinu höfðu komið og lutu að „öflun
eignarhlutans“ eins og stofnunin
hafði orðað það. Þar sagði svo:
„Eftir að þér, í greinargerðinni 19.
júlí 2002, hafið tekið yður það vald
sem að framan greinir, fjallið þér um
efnisatriði, sem þér teljið yður mega
fjalla um við afgreiðslu umsóknarinn-
ar á þeim grundvelli. Þar verður
einnig að gera athugasemdir við
greinargerðina.
Fyrst skal það sagt, að fallist er á
þá skoðun yðar, að Búnaðarbanka Ís-
lands hf. verði skylt að láta fara fram
mat á markaðsvirði sparisjóðsins við
það tímamark er bankinn hyggst
breyta sparisjóðnum í hlutafélag.
Þetta felst beint í 3. mgr. í grein 37A
laga nr. 113/1996. Margt af því sem
sagt er um þetta í greinargerð yðar
er augljóst og eðlilegt. Þar er hins
vegar líka að finna orðalag, sem ekki
er alveg auðvelt að átta sig á hvað eigi
að merkja og sumir, sem um hafa
fjallað á opinberum vettvangi, hafa
túlkað með afar sérkennilegum
hætti. Hér er átt við orðin „Í því verði
á stofnfjárhlutum sem fram kemur í
tilboði umsækjenda til stofnfjáreig-
enda verður að telja að felist vísbend-
ing um mat á heildarverðmæti spari-
sjóðsins í breyttu umhverfi…“ og
nokkru síðar „Í framkomnum áform-
um hefur ekki verið sýnt fram á hlut-
deild sjálfseignarstofnunarinnar í
verðmætisaukningu sparisjóðsins.“
Þessi orð hafa einhverjir túlkað sem
svo, að í samningi um hærra verð en
framreiknað stofnverð fyrir hluti
stofnfjáreigendanna felist einhvers
konar viðurkenning á, að annað eigið
fé sparisjóðsins sé meira virði en
fram kemur í matinu sem stjórn
SPRON lét fram fara. Þetta getur
ekki hafa vakað fyrir Fjármálaeftir-
litinu með umræddum orðum, enda
fær sjónarmiðið ekki með nokkru
móti staðist. Það hefur klárlega engin
áhrif á markaðsvirði sparisjóðsins í
sjálfu sér, þó að nýr stofnfjáreigandi
komi fyrir gamlan. Það sem Búnaðar-
bankinn er að kaupa, eru stofnfjár-
hlutir með þeim aðildum að stjórn
sjóðsins, sem þeim fylgja samkvæmt
lögum og samþykktum sjóðsins. Þær
aðildir eru allar hinar sömu og fyrir
viðskiptin. Hann kaupir bara það sem
stofnfjáreigendur eiga. „Öðru eigin
fé“ sparisjóðsins koma þau viðskipti
ekkert við. Forsendur fyrir viðskipt-
unum liggja alveg fyrir. Engin leið er
að draga af þeim þá ályktun, að Bún-
aðarbankinn hafi með tilboði sínu lýst
því, að hann telji annað eigið fé spari-
sjóðsins meira virði en metið var. Hin
tilvitnuðu orð í greinargerð Fjár-
málaeftirlitsins „hlutdeild sjálfseign-
arstofnunarinnar í verðmætisaukn-
ingu sparisjóðsins“ geta þar að auki
samkvæmt efni sínu aðeins átt við að-
stöðuna, eins og hún verður ef og
þegar Búnaðarbankinn ákveður að
breyta sparisjóðnum í hlutafélag, því
fyrr verður engin sjálfseignarstofnun
til. Í samningi umbj. minna við bank-
ann felst engin skuldbinding eða
ákvörðun bankans um slíkt, þó að
bankinn hyggi sjálfsagt á slíka breyt-
ingu við eitthvert síðara tímamark,
sem hann þá ákveður sjálfur. Orðin
koma því þeim samningi ekkert við,
þó að þau hafi verið rangtúlkuð á
þann veg. Markaðsverð sparisjóðsins
í heild mun, svo sem skylt er, verða
metið að nýju miðað við nýjar for-
sendur í rekstrinum, ef og þegar að
því kemur að Búnaðarbankinn breyti
sparisjóðnum í hlutafélag. Í þessu
samhengi skal svo haft í huga, að fyr-
irætlanir núverandi stjórnar SPRON
um breytingu í hlutafélag fólu í sér
framlag til sjálfseignarstofnunar með
fjárhæð sem miðaðist við fyrirliggj-
andi mat sem stjórnin hafði látið gera
samkvæmt lögum. Sé gert ráð fyrir
að kaup Búnaðarbankans séu til þess
fallin að auka markaðsvirði spari-
sjóðsins við nýtt mat samkvæmt
grein 37A í lögunum, eins og Fjár-
málaeftirlitið sýnilega telur, er aug-
ljóst, að sjálfseignarstofnunin verður
ekki verr sett en verið hefði án þess-
ara viðskipta. Má vera að ekki sé við
Fjármálaeftirlitið að sakast, þó að
þátttakendur í almennum umræðum
um málið hafi kosið að rangtúlka orð
greinargerðarinnar að þessu leyti.
Í öðru lagi er sagt í greinargerð-
inni 19. júlí 2002, að í 18. gr. laga nr.
113/1996 um viðskiptabanka og spari-
sjóði felist, að stjórn sparisjóðs beri „í
hvert sinn að taka sjálfstæða ákvörð-
un um samþykki eða synjun hvers
framsals og meta hvernig hagsmun-
um sparisjóðsins verði fyrir komið
eftir framsal, m.a. með hliðsjón af eðli
og tilgangi sparisjóða“. Fundur
stofnfjáreigenda geti ekki gefið
stjórninni almenn fyrirmæli um þetta
í samræmi við fyrirliggjandi tillögu til
fundar stofnfjáreigenda. Síðan er
einnig sagt, að við ákvörðun um fram-
sal beri stjórn sparisjóðs að gæta
hagsmuna sparisjóðs umfram hags-
muni stofnfjáreigenda og beri meðal
annars að hafna framsali „ef ekki er
sýnt fram á að sparisjóðurinn, þ.e. sá
hluti hans sem ekki er stofnfjáreign,
muni njóta þeirrar verðmætisaukn-
ingar sem í áformunum felast“.
Hagsmunir sparisjóðs
Það er að mati umbj. minna rangt,
að fundur geti ekki gefið stjórn al-
menn fyrirmæli af þessu tagi, sér-
staklega þegar fyrir liggur í hvaða
samhengi umrædd viðskipti með
stofnfjárhlutina eiga sér stað. Umbj.
mínir hafa þó í hyggju að fara eftir
hugmyndum Fjármálaeftirlitsins um
þetta. Verður fallið frá þessari tillögu
á fundinum. Hitt atriðið sem hér um
Greinargerð lögmanns fimm
stofnfjáreigenda í SPRON
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Hér fer á eftir í heild
greinargerð sem Jón
Steinar Gunnlaugsson
hrl., lögmaður fimm
stofnfjáreigenda í
Sparisjóði Reykjavíkur
og nágrennis, hefur
tekið saman.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti