Morgunblaðið - 17.08.2002, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
T
UTTUGU og eitt skot til heiðurs Ólafi Ragn-
ari Grímssyni, forseta Íslands, frá fallbyssum
rússneska tundurspillisins Admiral Chab-
anenko í Reykjavíkurhöfn sunnudaginn 11.
ágúst staðfesti, að um einstæðan atburð var
að ræða. Hefur forseti Íslands ekki áður gengið um borð í
rússneskt herskip hvorki í Reykjavíkurhöfn né annars
staðar. Taldi Alexander Rannikh, sendiherra Rússlands,
atburðinn til marks um, að samskipti Íslands og Rúss-
lands væru að verða nánari. Þá sagði Haukur Hauksson,
fylgdarmaður rússnesku sjóliðanna, í samtali í dæg-
urmálaútvarpinu, að komu tundurspillisins mætti rekja
til frumkvæðis Ólafs Ragnars í samtali við sjálfan Vladim-
ir Pútín, forseta Rússlands, þegar þeir hittust í Rússlandi
að Hauki viðstöddum.
Rússnesk herskip eru ekki tíðir gestir í íslenskum
höfnum. Árið 1870 kom herskipið Varyag (Væringi) til Ís-
lands, og var Alexíus Rússaprins, sonur Alexanders keis-
ara, um borð. Prinsinn dvaldist hér í sex daga og fór með-
al annars með Hilmari Finsen stiftamtmanni til
Þingvalla. Tvö sovésk herskip komu til landsins árið 1969,
þegar andrúmsloftið var allt annað en nú í samskiptum
Íslendinga og Rússa.
x x x
Á sjöunda áratugnum tóku að birtast fréttir um sívax-
andi umsvif sovéska flotans á hafsvæðinu umhverfis Ís-
lands, einkum kafbáta. Jókst mikilvægi Keflavíkurstöðv-
arinnar fyrir öryggi Vesturlanda í réttu hlutfalli við aukin
umsvif Sovétmanna í lofti og á legi.
Þá eins og nú var helsta flotastöð Rússa á Kólaskaga
við austurlandamæri Noregs og þaðan voru herskip og
flugvélar send út á Norður-Atlantshaf og heimshöfin
fram hjá Íslandi. Á þeim tíma hefði verið óhugsandi að
efna til knattspyrnuleiks eða keilukeppni milli sjóliða á
rússnesku herskipi og bandarískra hermanna í Keflavík-
urstöðinni.
Á níunda áratugnum mótaði Bandaríkjastjórn flota-
stefnu á Norður-Atlantshafi, sem miðaði að því að valda
sovéska flotanum eins miklu tjóni og unnt yrði, eins ná-
lægt stöðvum hans á Kólaskaga og frekast væri kostur.
Vakti þessi stefna umræður á stjórnmálavettva
Ólafur Ragnar Grímsson í hópi helstu andstæð
ar hér á landi, enda var hann bæði andvígur að
að NATO og dvöl bandaríska varnarliðsins á Ís
hann í því efni samleið með svonefndum friðarh
ingum, sem létu verulega að sér kveða á þessum
Staðfesta Bandaríkjamanna og NATO gagn
þenslu sovéska heraflans, réð úrslitum um hru
ríkjanna. Styrkur sovéskra valdhafa fólst í her
Þegar hann stóðst höfuðandstæðingnum ekki l
snúning, var ekkert eftir.
Þótt nú séu aðrir tímar, skiptir Kólaskagi Rú
miklu og Norðurfloti hans er hinn öflugasti inn
þeirra. Eystrasaltsflotinn og Svartahafsflotinn
hjá sjón eftir hrun Sovétríkjanna og minni áher
lögð á Kyrrahafsflotann en Norðurflotann.
x x x
Norðurflotinn hefur dregist saman frá hruni
anna. 1989 til 1990 voru 22 tundurspillar í flotan
tundurspillirinn Admiral Chabanenko einn úr h
sex tundurspilla á Kólaskaga. Hann er eina ski
neska flotanum af Udaloy II-gerð og var hleyp
unum í skipasmíðastöð í Kaliningrad árið 1992
tekinn í notkun fyrr en í janúar 1999. Um tíma
hætt yrði við fullsmíði hans vegna fjárskorts. E
móðurskip rússneska flotans hefur legið í slipp
skaga síðan 1996.
Í nýlegu hefti af ritinu Proceedings, sem er g
Bandarísku flotastofnuninni, fjallar dr. Ingema
sem er meðal helstu sérfræðinga Svía á sviði ör
mála, um Kólaskagann undir fyrirsögninni: Kó
misst gildi sitt.
Hann lýsir því meðal annars, hve Rússar haf
um erfiðleikum með að halda úti kjarnorkukafb
um, sem búnir eru langdrægum kjarnorkueldf
Þeir voru 38 á Kólaskaga 1990 en eru nú 12. Hi
vöxnu kafbátar af Typhoon-gerð hafi reynst m
aðir, aðeins tveir af sex, sem smíðaðir voru, séu
og á næsta ári verði líklega aðeins einn eftir. Fy
bátnum af Borey-gerð hafi verið hleypt af stok
VETTVANGUR
Lettar og Rússar í h
Eftir Björn Bjarnason
S
TÓRIR bílar menga. Mengun er
slæm. Ef við ætlum ekki að tor-
tíma öllu lífi á jörðinni með gróð-
urhúsaáhrifum verðum við að
leggja stóru jeppunum og aka
um á litlum rafmagnsbílum í framtíðinni
sem skreiðast um á sextíu kílómetra hraða.
Eða hvað? Það var allt önnur framtíðarsýn
sem blasti við þegar ég heimsótti höfuð-
stöðvar BMW í München fyrir nokkru og
settist þar upp í gljáfægðan 750 hL sem á
hraðbrautinni var ekki lengi að fara hljóð-
laust langt upp yfir 200 kílómetra markið.
Tólf strokka vélin undir húddinu var hins
vegar ekki einungis hljóðlaus heldur var
hún jafnframt laus við að menga. Eini út-
blásturinn sem myndaðist við vinnslu henn-
ar var vatnsgufa. Hún brenndi vetni, ekki
bensíni.
BMW-fyrirtækið, líkt og allir stærri bif-
reiðaframleiðendur, er fyrir löngu farið að
búa sig undir óhjákvæmileg endalok olíu-
tímabilsins. Olíuauðlindir eru takmörkuð
auðlind sem hratt hefur gengið á. Þótt þær
olíulindir sem nú er vitað um muni endast í
einhverja áratugi í viðbót eru jafnt bifreiða-
framleiðendur sem olíufyrirtæki farin að
leggja drög að því sem á að taka við. Bif-
reiðafyrirtækin ætla að halda áfram að
framleiða og selja bíla eftir hundrað ár. Ol-
íufyrirtækin ætla að halda áfram að dreifa
og selja orkugjafa eftir öld þó að þau verði
þá vart nefnd olíufyrirtæki.
Samstaða virðist vera um að orkugjafi
framtíðarinnar verði vetni frekar en t.d. sól-
arorka. Vetnisberar eru á formi vatns,
ammóníaks og metanóls og með því að nýta
hreint vetni fæst mengunarlaus bruni.
Flestir horfa til efnarafala þegar vetnis-
vélar eru annars vegar. Þróun þeirra er hins
vegar skammt á veg komin ennþá, þeir eru
dýrir og fyrirferðarmiklir. Verkfræðingar
BMW ákváðu að fara aðra leið og endur-
bættu gamla, góða sprengihreyfilinn. Vélin
sem knýr 750 hL bifreiðina er því „gam-
aldags“ sprengihreyfill, sem gengur fyrir
vetni. Raunar gengur hún einnig fyrir bens-
íni enda ekki mikið um vetnisstöðvar við
þýskar hraðbrautir enn sem komið er. Ein-
ungis ein vetnisstöð er starfrækt sem stend-
ur og er hún við flugvöllinn í München. Þar
geta tilraunabifreiðar BMW tekið eldsneyti
sem og nokkrir vetnisknúnir strætisvagnar
sem starfræktir eru við flugvöllinn. Það tek-
ur ekki lengri tíma að fylla vetnistankinn en
venjulegan bensíntank og mannshöndin
kemur þar hvergi nærri.
Sprengihreyfillinn hefur þann kost fram
yfir efnarafalinn að tæknin er fyrir hendi og
þar að auki tiltölulega ódýr. Áætlanir gera
ráð fyrir að vetnisbílar BMW verði komnir í
fjöldaramleiðslu á árabilinu 2008–2010 og
muni einungis kosta um 10% meira en hefð-
bundnir bensínsbílar. Ókosturinn við
sprengihreyfilinn er hins vegar að orkunýt-
ing hans er frekar léleg. Orkunýtni sprengi-
hreyfilsins er um 20% en orkunýtni efnaraf-
ala um 40%. V12-vélin sem knýr 750 hL
skilar um 200 hestöflum. Það er um fjórð-
ungi minna afl en sambærileg bensínvél
myndi skila.
Þar til efnarafalar slíta barnsskónum get-
ur spreng
bilið. Þót
músík er
að bruna
ekki mjög
við eigum
fúslega að
vinum þe
Hraðskre
hverjum
Íslending
sínum og
smábílum
verði vetn
Við Ísle
þessum b
þjóðir. St
land verð
fyrirtæki
sem tilra
Loftið eða land
Eftir Steingrím Sigurgeirsson
Vegfarendur virða fyrir sér eina af vetnis
FLÓÐIN Á MEGINLANDINU
Flóðin miklu á meginlandi Evr-ópu eru hrikalegar náttúru-hamfarir, sem almenningur
stendur varnarlaus gagnvart. Tugir
manna hafa farizt í flóðunum, tugir
eða hundruð þúsunda orðið að yfir-
gefa heimili sín og margir eru heim-
ilislausir. Ómetanleg menningar-
verðmæti hafa skaddazt eða eru í
hættu í sögufrægum borgum á borð
við Prag og Dresden. Síðast en ekki
sízt hefur á stórum landsvæðum ver-
ið að engu gerð sú mikla uppbygg-
ing, sem átt hefur sér stað í Austur-
Þýzkalandi, Tékklandi og víðar eftir
að þessi lönd losnuðu undan oki
kommúnismans.
Það er vissulega umhugsunarverð
og ógnvekjandi staðreynd, að að-
gerðir mannanna undanfarna ára-
tugi og aldir hafa líkast til magnað
áhrif hamfaranna. Með vaxandi þétt-
býli hefur verið þrengt að stórfljót-
um Mið-Evrópu, þau lögð í stokka og
reistir varnargarðar til að halda
þeim í skefjum. Þegar svo ofvöxtur
kemur í árnar eftir stórrigningar
eins og nú gerðist, verða afleiðing-
arnar enn skelfilegri þegar varnirn-
ar bresta, en ef árnar hefðu fengið að
renna í sínum náttúrulega farvegi.
Jafnframt hefur því verið haldið
fram, m.a. af Klaus Töpfer, yfir-
manni umhverfisstofnunar Samein-
uðu þjóðanna, að iðnríkin í Mið-Evr-
ópu beri að hluta til sjálf ábyrgð á
hamförunum, með því að útblástur
gróðurhúsalofttegunda hafi haft
áhrif á veðurfar. Ekkert er beinlínis
sannað í því efni, en vísindamenn
hafa þó fært rök fyrir því að gróður-
húsaáhrifin geti m.a. ýtt undir það
að flóð á borð við þau, sem nú ganga
yfir miðhluta álfunnar, verði tíðari
og ofsafengnari.
Margir óttast að flóðin muni hafa
alvarlegar afleiðingar fyrir efna-
hagslífið á þeim svæðum, sem urðu
harðast úti. Ljóst er að mikið upp-
byggingarstarf þarf að koma til. Við
Íslendingar erum ekki óvanir því að
glíma við óblíða náttúru. Þegar ham-
farir hafa dunið yfir, t.a.m. snjóflóð-
in á Vestfjörðum og eldgosið á
Heimaey, höfum við notið stuðnings
velviljaðra nágrannaþjóða, m.a.
sumra þeirra sem nú hafa orðið fyrir
áföllum. Við ættum því að taka vel
óskum um hjálp og stuðning við
fórnarlömb flóðanna.
TENGSL KLÁMS OG VÆNDIS
Þrýstingur um að banna einka-dans á nektardansstöðum eða
næturklúbbum í fleiri sveitarfélög-
um en Reykjavík og Akureyri hefur
aukist, og að undanförnu hafa þessi
mál verið ofarlega á baugi í Kópa-
vogi, auk þess sem Árni Sigfússon,
bæjarstjóri í Reykjanesbæ, lýsti ný-
verið þeirri skoðun sinni að bann á
einkadansi bryti í bága við lög þrátt
fyrir að dómsmálaráðuneytið hafi
komist að annarri niðurstöðu. Í gær
birtist hér í blaðinu grein eftir Sig-
rúnu Jónsdóttur, bæjarfulltrúa
Samfylkingarinnar í Kópavogi, þar
sem hún minnir á að í „skýrslu um
vændi á Íslandi og félagslegt um-
hverfi þess, sem út kom árið 2001,
kom fram að bæði skipulagt og
óskipulagt vændi færi fram á nekt-
arstöðum í Reykjavík“. Sigrún, sem
efast um að önnur lögmál gildi um
nektarstaði í Kópavogi en í Reykja-
vík, lagði fyrir skömmu fram tillögu
um að undirbúin yrði breyting á
lögreglusamþykkt Kópavogs þar
sem einkadans yrði bannaður á
nektarstöðum. Tillögunni var frest-
að og sagði Gunnar I. Birgisson,
formaður bæjarráðs Kópavogs, hér
í blaðinu 10. ágúst sl. að hann teldi
einkadans eiga að vera leyfilegan „í
stað þess að banna þessa starfsemi
og þvinga í undirheimana, sem
stuðli að vændi og eiturlyfjaneyslu“,
eins og segir í fréttinni.
Það sjónarmið sem Gunnar setur
hér fram snýr að grundvallarþátt-
um í allri umræðu um klám og
vændi, en því miður virðist stað-
reyndin vera sú að vændi og eitur-
lyfjaneysla tengist slíkri starfsemi
hvort sem hún er leyfileg eða óleyfi-
leg. Það sem hins vegar skiptir
meginmáli í þessu sambandi er að ef
slík starfsemi er leyfileg felst í því
óyggjandi samþykki samfélagsins
fyrir því að það sem þar viðgengst
sé siðferðilega réttlætanlegt og af-
leiðingarnar þar af leiðandi sömu-
leiðis.
Eins og Rúna Jónsdóttir, fræðslu-
og kynningarfulltrúi Stígamóta,
sagði hér í blaðinu 23. júní sl. eru
það „oft sömu konurnar sem eru í
klámiðnaðinum og vændisiðnaðin-
um“. Því eru náin tengsl á milli
klámiðnaðarins og vændis enda
bendir Rúna á að þau samtök sem
barist hafa gegn klámi og vændi á
Norðurlöndum telja þetta einungis
tvær mismundandi myndir af því
sama, kynferðisofbeldi. Sýnt hefur
verið fram á að klám á borð við
einkadans er gróðrarstía fyrir
vændi, þar sem engin leið er að
fylgjast með þeim athöfnum sem
þar fara fram. Það hlýtur því að
vera hlutverk yfirvalda að koma í
veg fyrir að vændi þrífist undir því
yfirskini að um einkadans sé að
ræða.
Klámiðnaður, engu síður en
vændi, felur í sér félagslega og sið-
ferðilega þætti sem tæpast er hægt
að horfa framhjá með því að vísa til
markaðslögmála frjálsra viðskipta,
hreinlega vegna þess að í báðum til-
fellum er verið að hlutgera, mark-
aðsvæða og selja aðgang að líkama
á óviðeigandi og niðurlægjandi
máta. Og þar að auki oft og tíðum
líkama þeirra sem minnst mega sín
vegna félagslegra aðstæðna sinna
eða eru neyddir til að taka þátt í
háttseminni. Það er því mjög brýnt
að þau mörk sem samfélagið dregur
á þessu sviði séu skýr og að ákvæði í
lögum komi ekki í veg fyrir að yfir-
völd sveitarfélaga geti stemmt stigu
við klámiðnaði og vændi í sínum
sveitarfélögum.