Morgunblaðið - 10.09.2002, Qupperneq 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. SEPTEMBER 2002 29
Þakdúkar og
vatnsvarnarlög
Þakdúkar og
vatnsvarnarlög á:

þök

þaksvalir

steyptar

rennur

ný og gömul
hús
Góð
þjónusta og
fagleg
ábyrgð
undanfarin
20 ár
- unnið við öll veðurskilyrði
- sjá heimasíðu www.fagtun.is
FAGTÚN
Brautarholti 8 • sími 562 1370
„FRELSIÐ er kóróna lífsins og
verðmætast verðmæta, frelsið til að
mega skoða himininn, frelsið til að
mega liggja í grænum hvammi við
læk, frelsið til að sjá stúlku áleingdar,
frelsið til að sýngja …“ Í þessi orð
Halldórs Laxness úr Fegurð himins
vísa ungir hljóðfæraleikarar sem
halda tónleika í Salnum í kvöld kl.
20.00 undir yfirskriftinni Stríðstónar.
Hljóðfæraleikararnir eru Nicole Vala
Cariglia sellóleikari, Freyja Gunn-
laugsdóttir klarínettuleikari, Árni
Heimir Ingólfsson píanóleikari og
Una Sveinbjarnardóttir fiðluleikari.
Á efnisskrá tónleikanna eru tvö verk,
Píanótríó nr. 2 í e-moll op. 67 frá 1944
eftir Dimitri Sjostakovitsj og Kvart-
ett fyrir endalok tímans frá 1941 eftir
Olivier Messiaen.
Árni Heimir segir verkin bæði
sterk. Fólki finnist þau sjaldan flutt,
en svo sé ekki, – þau séu leikin þó-
nokkuð oft. „Fólk virðist bara hafa
svo endalausa þörf fyrir að heyra þau
aftur, sem er ekkert skrýtið. Mig
langaði að setja þessi tvö verk saman
á tónleika vegna þess að þau eru svo
nálægt hvort öðru í tíma, samin ’41
og ’44, og bæði við svipaðar kring-
umstæður. Bæði eru andóf gegn
stríði, mannvonsku og böli í heimin-
um og tónskáldin bjuggu bæði við
frelsissviptingu þegar þau sömdu
þau.“
Fangarnir besti
áheyrendahópurinn
Messiaen var í stríðsfangabúðum
nasista þegar hann samdi Kvartett
fyrir endalok tímans, en Árni Heimir
segir að þar hafi gilt aðeins önnur
lögmál en í útrýmingarbúðum. Í það
minnsta var fangabúðastjórinn það
velviljaður, að þegar hann frétti af
tónskáldi og hljóðfæraleikurum inn-
an sinna veggja útvegaði hann Mess-
iaen nótnapappír og hljóðfæraleikur-
unum hljóðfæri. Tónleikum var
slegið upp í fangabúðunum í janúar
1941. „Þetta voru gífurlega frum-
stæðar kringumstæður, en samt sem
áður sagði Messiaen seinna, að þessir
5.000 fangar hefðu verið besti áheyr-
endahópur sem hann hefði haft um
ævina. Hljóðfæravalið réðst af því á
hvaða hljóðfæri fangarnir spiluðu, og
þetta var fyrsta verkið sem samið var
fyrir þessa hljóðfæraskipan, og í
rauninni líka fyrsta verkið þar sem
Messiaen finnur sína eigin rödd.
Þarna kristallast í fyrsta skipti þau
ólíku áhrif sem hann varð fyrir í tón-
listinni, bæði í sambandi við rytma og
notkun á tólftónakerfi, en líka áhrif
frá indverskri tónlist. Þessir ótrúlega
hægu kaflar eru líka partur af þessu;
þar sem hann lætur tímann nánast
stöðvast.“ Árni Heimir segir nafn
verksins oft þýtt sem Kvartett um
endalok tímans, en það sé ekki rétt
þýðing. „Þetta er kvartett fyrir enda-
lok tímans; Messiaen er að semja
tónlist sem á að spila þegar heimur-
inn ferst; undirleikur við ragnarök.“
Ullað á Stalín
Tríóið eftir Sjostakovitsj er annað
tveggja stórra kammerverka með pí-
anói sem hann samdi í seinni heims-
styrjöldinni og Árni Heimir segir að
þau séu bæði „stórir bitar“ fyrir pí-
anóleikarann. Hann segir að á meðan
verk Messiaens búi yfir trúarlegri
sannfæringu sé verk Sjostakovitsj
bæði dekkra og örvæntingarfyllra,
en um leið ótrúlega djarft. „Að hann
skyldi þora að gera í tónlistinni það
sem hann gerði, vitandi afstöðu yf-
irvalda gagnvart sér, er djarft.
Dirfskan er gegnumgangandi í öllum
köflunum, en sérstaklega í þeim síð-
asta þar sem hann notar tvö gyðinga-
stef og klezmeráhrifin eru mjög aug-
ljós. Stjórnvöld höfðu verið á móti
honum alveg frá 1936, þegar Stalín
skrifaði frægan leiðara í Prövdu, þar
sem hann kallaði óperu tónskáldsins,
Katarínu Ismaílóvu, kaos í stað tón-
listar. Uppfrá því óttaðist Sjostak-
ovitsj hreinlega um líf sitt. En með
því að nota gyðingastef, þegar gyð-
ingahatur var jafn áberandi og var í
Sovétríkjunum, sérstaklega meðal
ráðamanna, var Sjostakovitsj hreint
og beint eins og að ulla framan í Stal-
ín með þessu verki og lagði um leið líf
sitt og feril í svo mikla hættu, að
manni finnst það eiginlega ótrúlegt
að verkinu skyldi vera jafn vel tekið
og raunin varð. Áheyrendur tóku
verkinu mjög vel, en stjórnvöld áttu
líka eftir að taka það upp á sína arma,
og Sjostakovitsj fékk svo Stalínverð-
launin 1945 fyrir þetta verk. Það sýn-
ir manni að þessir menn höfðu ná-
kvæmlega engan skilning á tónlist og
því sem Sjostakovitsj var að gera.“
Árni Heimir segir hópinn hafa haft
mikla ánægju af að æfa þessi verk.
„Við höfum öll ákveðnar skoðanir og
erum frekar dramatískir spilarar.
Það hentar þessari tónlist vel.“
Nicole Vala Cariglia sellóleik-
ari, Freyja Gunnlaugsdóttir
klarínettuleikari, Árni Heimir
Ingólfsson píanóleikari og Una
Sveinbjarnardóttir fiðluleikari.
Stríðstónar í Salnum
Furðudýr í ís-
lenskum þjóð-
sögum hefur
Björk Bjarnadótt-
ir þjóðfræðingur
tekið saman.
Guðrún Tryggva-
dóttir mynd-
skreytti. Bókin
kemur út sam-
tímis á íslensku, ensku og þýsku.
Bókin geymir þjóðsögur sem veita
innsýn í hinn fjölbreytilega og æv-
intýralega sagnaheim fyrr á tímum
þegar hafmeyjar seiddu menn í
djúpið, skrímsli byltu sér í sjó og
vötnum og landvættir vöktu yfir
hverjum landsfjórðungi. Á síðum
bókarinnar spretta meðal annars
fram marbendill, fjörulabbi, bjarn-
dýrakóngur, nykur, Urðarboli og
Katanesdýrið, að ógleymdum Lag-
arfljótsorminum ógurlega. Sögurnar
hafa verið styttar og færðar til nú-
tímahorfs og eru glæsilega mynd-
skreyttar.
Útgefandi er Bókaútgáfan Salka.
Bækurnar eu 48 bls., prentaðar í
Danmörku. Verð: 1.990 kr.
Þjóðsögur
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111