Morgunblaðið - 29.12.2002, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Ósk Vilhjálmsdóttir
„Söfnin mættu marka sér
skýrari stefnu – vera vog-
aðri og leggja meiri metn-
að í það að fylgjast með
samtímanum.“
Ingólfur Arnarsson
„Í raun held ég að umræð-
an um málverkið hér á
landi hafi mótast af
hræðslu við nýjungar al-
mennt en snúist ekki um
þennan tiltekna miðil.“
Kristinn Hrafnsson
„Eins og málin standa nú
er lítill greinarmunur gerð-
ur hér á milli þeirrar listar
sem felur í sér raunveruleg
verðmæti og handverks
sem selt er dýrum dómum
í nafni listarinnar.“
Einar Hákonarson
„Svo virðist sem menn
telji að málverkið hafi
hætt að vera til um 1960
og endurspeglast lista-
sögulegar yfirlitssýningar
safnanna m.a. af þeirri
hugmynd.“
MIKIÐ líf er í umræðuum myndlistarmál áÍslandi og eru þarmörg sjónarmið álofti. Á undanförnu
ári hefur t.d. verið efnt til nokkurra
málþinga þar sem fólk sem lætur sig
myndlist varða hefur rætt saman og
reifað hugmyndir um hvernig mætti
leitast við að byggja hér upp faglegra
umhverfi fyrir þessa listgrein og má
ætla að sú umræða muni fara vaxandi
á næstunni. Þar hefur komið fram
margvísleg gagnrýni á núverandi
ástand í safna- og sýningarmálum á
Íslandi. Rætt er um að forsendur og
hvatning fyrir myndlistarmenn að
starfa hér séu litlar og að tækifæri til
að byggja upp faglegt myndlistarum-
hverfi sem byggðist á virkum
tengslum við hið alþjóðlega svið
myndlistar séu vannýtt. Hér vanti t.d.
öflugan millilið fag- og fræðafólks
sem sjái um að miðla myndlist til al-
mennings og kaupenda og koma
henni á framfæri í alþjóðlegu sam-
hengi. Í viðtölum við áhrifamikið fólk
af erlendum listavettvangi, s.s. Ólaf
Elíasson myndlistarmann (Lesbók
29.9. ’01), Tessu Blackstone ráðherra
lista í Bretlandi (Mbl. 12.5. ’02) og
Richard Vine listgagnrýnanda hjá
Art in America (Lesbók 10.8. ’02), hef-
ur verið bent á mikilvægi listrænnar
stefnumótunar sem kallist á við al-
þjóðavæðingu listarinnar. Ljóst sé
orðið að listheimurinn eigi sér í raun
einn vettvang sem gangi þvert á
landamæri og þar tali listamenn sama
sjónræna tungumálið, þó svo að stað-
bundin einkenni skapi ákveðin blæ-
brigði. Sagðist Richard Vine t.d. telja
að með markvissri stefnumótun og
fjárfestingum gæti Reykjavík orðið
fullgildur þátttakandi í hinum alþjóð-
lega heimi myndlistar. Ólafur Elías-
son hefur sett fram sams konar sjón-
armið, auk þess sem hann vakti máls
á mikilvægi þess að erlent fagfólk
sem hingað leitaði eftir upplýsingum
um íslenskt myndlistarlíf hefði að-
gang að skrifstofu eða kynningarkerfi
á vegum ráðuneytis menningarmála
er annaðist slíka upplýsingastarf-
semi. Það er jafnframt vert að minn-
ast faglegra sjónarmiða Tessu Black-
stone þess efnis að listir hafi hlutverki
að gegna í öllum samfélögum sem
eins konar frumafl í þjóðfélaginu er
síðan nærir atvinnulífið og efnahag-
inn. Þessu frumafli sé mikilvægt að
hlúa að með markvissum hætti.
Þá má ætla að almenningur hafi
ekki farið varhluta af þeirri gagnrýni
sem málarar af eldri kynslóð hafa sett
fram á stefnu opinberra safna- og
sýningarstofnana á sviði myndlistar.
Nægir þar að vísa til opins bréfs
Kjartans Guðjónssonar listmálara til
borgarstjórnar þar sem hann sagðist
hvergi fá inni með sýningu í opinber-
um sölum. Hefur Kjartan verið meðal
þeirra sem sett hafa fram það sjón-
armið að málverkið og klassísk gildi í
myndlist séu látin víkja fyrir einsleitri
sýn forsvarsmanna myndlistarstofn-
ana á það hvaða list eigi upp á pall-
borðið. Þetta viðhorf hafa yngri
myndlistarmenn og listfræðingar
gagnrýnt og hafa harkalegar ritdeilur
milli þessara aðila óneitanlega litað
mjög umræðuna um myndlistarmál
hér á landi. Morgunblaðið leitaði til
nokkurra aðila er virkir eru á sviði
listsköpunar eða faglegra starfa í ís-
lenskum myndlistarheimi eftir sjón-
armiðum þeirra um það ástand sem
ríkir í safna- og sýningarmálum á
sviði myndlistar hér á landi. Þá var
rætt við safnstjórana Ólaf Kvaran hjá
Listasafni Íslands og Eirík Þorláks-
son hjá Listasafni Reykjavíkur um
fjölmörg þeirra gagnrýnissjónarmiða
sem fram hafa komið á safnaumhverf-
ið að undanförnu.
Áhrif listfræðinga
Einar Hákonarson er meðal þeirra
listmálara sem komið hafa fram með
gagnrýni á íslenskt safna- og sýning-
arumhverfi. Sjálfur hefur Einar starf-
rækt sýningarsalinn Hús málaranna
við Eiðistorg, og lýsir hann starfsem-
inni sem nokkurs konar griðastað
málara í listaumhverfi sem hafni mál-
verkinu og virði íslenska myndlistar-
sögu að vettugi. Telur Einar þá list-
fræðinga sem starfi við opinberar
listastofnanir stuðla að útilokun
ákveðins hóps listamanna og taka
hlutdræga afstöðu til þess sem hann
vísar til sem grimmrar rimmu milli
þeirra sem mála og hinna svokölluðu
„konsept“- eða hugmyndalistamanna,
þótt ljóst megi vera að hugmyndir
liggi einnig að baki málaralistinni.
„Flestir listfræðingar sem stýra op-
inberum sýningarsölum virðast hafa
sömu sýn á hvað teljist list. Ekki þarf
annað en að skoða sýningu Listasafns
Íslands sem nú stendur yfir til að fá
hugmynd um hvers konar list er þeim
þóknanleg og hefur sú einsýni orðið
til þess að stórum hópi manna sem
sannað hafa gildi sitt með ævistarfinu
er ýtt út í ystu myrkur og verk þeirra
ekki keypt eða sýnd af opinberum að-
ilum. Því má segja að söfnin standi
ekki undir þeirri lagaskyldu að gefa
sem réttasta mynd af íslenskri mynd-
listarsögu,“ segir Einar og bætir við
að hann og margir fleiri líti þannig á
að vísvitandi sé verið að falsa íslenska
myndlistarsögu. „Ég hef ítrekað ósk-
að eftir skýringum á starfsháttum
Listasafns Íslands frá forstöðumanni
þess og þeirri söguskoðun sem birtist
í innkaupum og sýningarhaldi safns-
ins þegar sýning á myndlist tuttug-
ustu aldar var haldin, en ekki fengið
svör enn. Svo virðist sem menn telji
að málverkið hafi hætt að vera til um
1960 og endurspeglast listasögulegar
yfirlitssýningar safnanna m.a. af
þeirri hugmynd. Hvar eru verk mál-
ara á borð við Magnús Kjartansson,
Sigurð Örlygsson, Björgu Þorsteins-
dóttur, Gunnar Örn, Jón Reykdal,
Þórð Hall og Jóhönnu Bogadóttur?
Svo ekki sé minnst á eldri kynslóð
málara á borð við Jóhannes Geir. Þá
standa menn eins og Kjartan Guð-
jónsson frammi fyrir því á efri árum
að fá hvergi að sýna, og erum við að
upplifa það að umsóknum okkar um
stærri sýningarsali er hvarvetna
hafnað af þröngsýnum listfræðingum
sem setið hafa allt of lengi á sama
póstinum.“ Einar segir þá þróun sem
átt hefur sér stað undanfarin ár, í þá
átt að listasöfnin fylgi afmörkuðum
sýningarstefnum slæma, hún hafi
fært of mikil völd til listfræðinga og
leitt til miðstýringar í viðhorfum til
lista hér á landi. Sjálfur gegndi Einar
hlutverki listræns ráðgjafa Kjarvals-
staða á árum áður um stuttan tíma.
„Það er vert að minna á að Kjarvals-
staðir voru upphaflega byggðir að
frumkvæði listamanna eftir að gamli
listamannaskálinn við Austurvöll var
rifinn. Eftir að Gunnar Kvaran tók við
stjórn safnsins kom hann á þeirri
ójafnaðarreglu að listamönnum væri
aðeins boðið að sýna þar. Með því lok-
aði hann sýningarsölunum á Kjar-
valsstöðum fyrir umsóknum og hefur
Eiríkur Þorláksson, núverandi safn-
stjóri, fylgt þeirri stefnu dyggilega
eftir, þrátt fyrir að sýningarrými
safnsins hafi aukist mjög mikið með
tilkomu Hafnarhússins. Það er í lög-
um flestra opinberra sýningarsala og
listasafna að forstöðumenn séu ráðnir
í stutt tímabil, þ.e. 4–5 ár í senn, en
hér sitja menn í allt að tvö til þrjú
tímabil, sem gengur þvert á hug-
myndina um einvald í stuttan tíma.“
Einar telur það rétt að snúa við
þróuninni og opna eitthvert stóru op-
inberu safnanna aftur fyrir umsókn-
um listamanna. „Ég myndi leggja til
að vestursalur Kjarvalsstaða yrði
opnaður fyrir umsóknum listamanna
um að leigja þar sýningaraðstöðu. Til
þess að hafa þetta dálítið lýðræðislegt
mætti skipa þriggja manna nefnd
leikmanna, myndlistarmanna og þess
vegna einhverra listfræðinga sem sæi
um að afgreiða umsóknir. Endurnýj-
un þyrfti síðan að vera mjög ör í þess-
ari nefnd og væri best að skipt væri út
fólki árlega. Þetta myndi tryggja það
að gæðin yrðu há, komið yrði í veg
fyrir að listapólitísk sjónarmið yrðu
allsráðandi og myndlistarmenn ættu
greiðari aðgang að sæmandi sýning-
arsal,“ segir Einar Hákonarson.
Kreppa safnanna í nútímanum
Margrét Elísabet Ólafsdóttir fag-
urfræðingur ritaði grein í Morgun-
blaðið fyrir nokkru og sagði tíma til
kominn að beina umræðunni um ís-
lenskt myndlistarumhverfi að öðru en
„karpi um hver fái að sýna og hvort sé
betra málverk eða konsept“. Margrét
gegndi um tíma stöðu sem deildar-
stjóri við Listasafn Íslands og telur
hún að margt megi betur fara í
áherslum og rekstri leiðandi lista-
stofnana á vegum hins opinbera. Tel-
ur hún að nokkuð skorti á að opinber
listastofnun á borð við Listasafn Ís-
lands sé virkur þátttakandi í hinni lif-
andi listsköpun, og því sem er í gerjun
á hverjum tíma. Margrét telur stóru
listastofnanirnar hér starfa mjög í
anda hins hefðbundna hlutverks lista-
safna, sem fram til síðustu áratuga
hafi haft tilhneigingu til að standa ut-
an við vaxtarbroddana og hræring-
arnar í listsköpuninni, og umfaðma
aðeins það sem hlotið hafi viðurkenn-
ingu annars staðar og í tímans rás.
„Listasafn Íslands hefur fyrst og
fremst lagt áherslu á að halda reglu-
legar sýningar á safneign sinni. Það
er auðvitað nauðsynlegt að almenn-
ingi sé veittur aðgangur að myndlist-
arhefðinni, en á meðan ekki er hér
starfandi stofnun sem sinnir nýjum
og ferskum straumum myndlistarinn-
ar á markvissan hátt, má spyrja hvort
þjóðarlistasafn í svo litlu samfélagi
eigi að marka sér eingöngu svo
þröngt starfssvið.“ Margrét segir
hina hefðbundnu stöðu listasafna hafa
verið í mikilli endurskoðun undanfar-
in ár, og leitist stjórnendur safna þar
við að bregðast við ákveðinni kreppu
sem söfnin hafi staðið fyrir í samtím-
anum. „Stjórnendur margra safna
hafa verið að átta sig á því að á tímum
Hlúa þarf að hinni
virku listsköpun
Margrét Elísabet Ólafsdóttir
„Stjórnendur margra safna
hafa verið að átta sig á því
að á tímum aukins hraða
og áreitis í menningar-
neyslu þurfi þeir að keppa
um athygli almennings.“
Edda Jónsdóttir
„Það virðist ekki ríkja hér
skilningur á því hversu
mikilvæg menningarkynn-
ing það er fyrir þjóð að
taka þátt í listakaup-
stefnum. Þær eru mikil-
vægt tækifæri til að gera
íslenska listamenn sýni-
lega á markaðstorgi mynd-
listarinnar í heiminum.“
Af menningarástandi
Það umhverfi sem listsköpun er búið í hverju sam-
félagi fyrir sig getur haft mótandi áhrif á þá mynd
sem listalífið tekur á sig. Á undanförnum árum hefur
myndlistarlífið í heiminum tekið stakkaskiptum og
hafa nágrannaþjóðir á borð við Breta og Skandinava
verið að átta sig á mikilvægi þess að listsköpun sé
búið lífvænlegt umhverfi með markvissri stefnumót-
un af hálfu stjórnvalda. Hér á landi hefur umræða
verið áberandi að undanförnu meðal þeirra er láta sig
myndlist varða, um það hvernig byggja mætti upp
faglegra umhverfi fyrir þessa listgrein. Þar hafa kom-
ið fram margvísleg sjónarmið og ekki síður gagnrýni
á þær opinberu listastofnanir sem hér starfa. Heiða
Jóhannsdóttir ræddi ítarlega við nokkra aðila er
virkir eru á ólíkum sviðum í íslenskum myndlistar-
heimi og leitaði eftir sjónarmiðum þeirra um það
ástand sem ríkir í myndlistarumhverfinu hér á landi
og hvað mætti þar betur fara.