Morgunblaðið - 29.12.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 2002 27
bert Combas. Stór hluti þessara
verka hafi þó verið gjafir til safnsins,
enda séu tækifæri til að eignast slík
verk á hóflegu verði mjög fá og verð-
lag á þeirri alþjóðlegu myndlist sem
vert væri að bæta í söfnin oftast
hærra en söfnin ráði við. Þá líti safnið
í auknum mæli til þess möguleika að
fá öflug erlend listaverk að láni, t.d.
frá listunnendum og söfnurum, í
lengri eða skemmri tíma, til að geta
sýnt þau í íslenskum söfnum.
Ólafur er á sama máli en segir það
miður að söfnin hafi ekki svigrúm til
að beina sjónum að erlendri myndlist
í innkaupum sínum, en þar hljóti þau
þó að taka mið af gæðum líkt og í
öðru. „Íslensk myndlist er hluti af
stærra alþjóðlegu samhengi og mark-
viss innkaup á erlendri samtímalist
myndu að sjálfsögðu styrkja þá list-
sögulegu sýn sem safnið miðlar og
skýra samhengi hennar og samband
við alþjóðlega myndlist.“
Listmarkaður í molum
Fyrirferðarmikill vandi í íslenskum
listheimi tengist því hversu markað-
urinn fyrir samtímalist er hér dræm-
ur og endurspeglar verðlag á mark-
aðnum illa hið raunverulega
verðmæti listaverkanna. Þannig hafa
íslenskir myndlistarmenn sem og
kaupendur listaverka að litlu að
keppa þegar verðmæti verka þeirra
vex ekki í samræmi við það orðspor
og virðingu sem þeir afla sér. Í ljósi
gagnrýni Kristins Hrafnssonar hér
að framan eru þeir Ólafur og Eiríkur
spurðir hvort stóru söfnin gætu orðið
meira leiðandi í verðmyndun á ís-
lenskri myndlist, m.a. með því að gera
innkaup sín sýnilegri og greiða mun
meira fyrir verk reyndra listamanna
en þeirra sem enn eru að byggja sér
orðspor. Ólafur Kvaran segir rétt að
vekja athygli á því að þau verk sem
listasafnið kaupir séu mjög sýnileg
annars vegar á heimasíðu safnsins og
á sýningum, líkt og yfirlitssýningin
Íslensk myndlist 1980–2000 beri vitni
um en þar séu sýnd um 300 verk frá
síðustu tveimur áratugum í eigu
safnsins. „Verðmyndun á listaverkum
er hins vegar flókið mál og mótast af
margþættum kringumstæðum. Ég
tel að Listasafnið geti ekki orðið í far-
arbroddi hvað varðar beina verð-
myndun listaverka af þeirri einföldu
ástæðu að við höfum of lítið inn-
kaupafé til að geta stýrt eða haft áhrif
á þennan markað. Aftur á móti getur
Listasafnið í ljósi þess hlutverks síns
að byggja upp þekkingu og vitund um
myndlist meðal almennings átt þátt í
að efla áhuga og eftirspurn eftir lista-
verkum, og styrkt þannig markað fyr-
ir myndlist, sem tvímælalaust er
mjög veikur hér á landi,“ segir Ólafur.
Eiríkur Þorláksson tekur undir það
sjónarmið Ólafs að dræm hreyfing á
íslenskum myndlistarmarkaði sé
flóknari vandi en svo að söfnin ein og
sér geti snúið honum við. „Samtíma-
list virðist eiga sér mjög takmarkaðan
markhóp kaupenda hér á landi, og í
sumum tilvikum eru það nær ein-
göngu söfnin sem kaupa hana. Vand-
inn í þessu liggur því ekki hjá söfn-
unum því þau eru að kaupa í samræmi
við sína bestu vitund af því sem er að
gerast á hverjum tíma. Það er líka
spurning hversu langt söfnin eiga að
ganga í að vera nokkurs konar um-
boðsmenn eða kynningarfulltrúar
fyrir listamenn. Vandamálið liggur í
því að hér hafa ekki orðið til öflugir
seljendur samtímalistar sem náð hafa
til fyrirtækja, almennings og erlendra
kaupenda að því marki að það skipti
einhverjum sköpum fyrir íslenska
myndistarmenn. Þetta liggur að ein-
hverju leyti í því að það vantar al-
menna listfræðslu hér á landi, fólk
hefur takmarkaðan skilning á list og
hefur ekki alist upp við slíkan skiln-
ing,“ segir Eiríkur og bendir á að í
dag hafi fólk því miður ekki sama
áhuga á að eignast myndverk og var
hér fyrir fjörutíu árum eða meira þeg-
ar heimili töldust ekki menningar-
heimili nema þar væru „original“
listaverk á veggjum.
Stækka þarf markaðinn
Eiríkur telur þó að þær viðtökur
sem íslenskir myndlistarmenn hljóta
á erlendum vettvangi séu ákveðinn
mælikvarði sem íslenskur listmarkað-
ur gæti litið til meira en nú er gert.
„En eins og málin standa nú byggist
það að mestu á framtaki listamann-
anna sjálfra hvernig þeim gengur að
koma sér á framfæri erlendis. Þetta
er stór veikleiki í listalífinu hér, ís-
lenskir listamenn eru almennt í þeirri
einyrkjastöðu að vera bæði að vinna
sín listaverk og reyna að koma þeim á
framfæri. Á erlendum vettvangi eru
venjulega starfandi gallerí, viðskipta-
fyrirtæki, sem gerast umboðsmenn
listamanna sem þau hafa tiltrú á og
þiggja hluta af sölutekjum takist að
koma listamanninum á framfæri. Hér
er aðeins starfandi eitt gallerí sem
vinnur að því að skapa íslenskum
myndlistarmönnum tengsl á erlend-
um vettvangi og það er einfaldlega of
lítið.“ Ólafur Kvaran er einnig þeirrar
skoðunar að mikilvægt sé að kynna ís-
lenska samtímamyndlist á erlendum
vettvangi en þar verði einnig að koma
til öfl sem ekki varði beinlínis starfs-
svið listasafnanna. „Listasafn Íslands
hefur leitast við að kynna íslenska
myndlist í þeim stóru alþjóðlegu söfn-
um sem það hefur myndað tengsl við.
Það þarf hins vegar að leggja áherslu
á að stækka þann markað sem ís-
lenskir myndlistarmenn hafa aðgang
að og í því verður að gera greinarmun
á því starfi sem Listasafn Íslands hef-
ur unnið í samvinnu við erlendar safn-
astofnanir annars vegar og mark-
vissri kynningu á íslenskri sam-
tímamyndlist erlendis hins vegar. Það
eru allt önnur lögmál sem gilda í hinu
síðarnefnda. Þar erum við að tala um
tengsl milli íslenskra myndlistar-
manna og galleríheimsins, og að gera
þeim kleift að taka þátt í alþjóðlegum
sýningum. Í nágrannalöndunum, t.d. í
Skandinavíu, rekur hið opinbera
stofnanir sem annast slíkar kynning-
ar, þar sem þær þykja ekki á færi ein-
staklinga eða gallería. Í Danmörku er
t.d. rekin slík stofnun, auk þess sem
rekið er gallerí í New York á vegum
danska ríkisins. Það er því pólitísk
ákvörðun fyrst og fremst hvernig við
stöndum að víðtækri kynningu á ís-
lenskri myndlist erlendis og hvort hér
ætti að setja á fót einhvers konar
stofnun sem sinnti þessu starfi. Það
er löngu tímabært að marka sér
skýra stefnu af hálfu stjórnvalda.“
Ólafur segir að lokum að eðlilegt sé að
kröfur til stofnunar á borð við Lista-
safn Íslands séu miklar en jafnframt
mikilvægt að þær séu raunsæjar.
„Það hlutverk sem við sinnum fyrst
og fremst er að safna og varðveita ís-
lenska listasögu, sýna hana og rann-
saka – en einnig að byggja upp
fræðslustarf og alþjóðlega samvinnu í
tengslum við erlendar liststofnanir.
Þetta eru stóru hlutverkin okkar.“
Eiríkur Þorláksson segir að lokum
að þegar rætt er um hvernig hægt sé
að efla starfsemi listasafna hér á landi
sé einnig mikilvægt að líta til þeirra
þátta sem ekki beinlínís blasa við hin-
um almenna sýningargesti. „Hvað
Listasafn Reykjavíkur varðar er mik-
ilvægt að bæta hina tæknilegu að-
stöðu, bakgrunn og starfsaðstöðu og
það sem lýtur að viðhaldi og varð-
veislu listaverka. Þá skortir mjög á
fjármuni til þess að setja starfsfólk í
rannsóknarvinnu og útgáfustarfsemi
um listaverkaeignina. Oft hefur verið
bent á að mjög vanti rit um íslenska
listasögu, ekki síst á síðari hluta 20.
aldar. Það væri eðilegt að slík rit
kæmu út í tengslum við rannsóknar-
starf í söfnum og háskólum. Hins veg-
ar er það fjármagn sem söfnin hafa til
umráða fyrst og fremst miðað við
rekstur á sýningaraðstöðu. Fyrir það
líður möguleiki þeirra á að stunda
rannsóknir og standa að útgáfu sem
gæti orðið til þess að auka skilning og
vitund bæði á innlendum og erlendum
vettangi, um hvað samtímalistin er og
hvaða hlutverki hún getur gegnt í
samfélaginu. Þó verður að hafa í huga
að það er með listasöfn eins og aðra
þjónustu að það er alltaf hægt að auka
hana og gera betur. En ákvörðun um
fjármagnið til stofnunarinnar og þar
með ramma starfseminnar hlýtur
alltaf að vera pólitísk og henni verður
að lúta,“ segir Eiríkur Þorláksson.
heida@mbl.is