Morgunblaðið - 29.12.2002, Blaðsíða 24

Eiríkur Þorláksson
„Opinberu söfnin eru jú í
eigu almennings og þau
hljóta að eiga að leita jafn-
vægis í þessum tveimur
þáttum; að sýna fólki það
sem helst er að gerast, list
sem það þekkir og getur
fengið fræðslu um, og síð-
an að ögra með nýj-
ungum.“
ÓHÆTT er að telja Lista-safn Íslands og Lista-safn Reykjavíkur þæropinberu stofnanir sematkvæðamestar eru í ís-
lensku myndlistarumhverfi. Í fram-
haldi af sjónarmiðum viðmælenda hér
að framan og ýmsum málum er hafa
verið til umræðu að undanförnu
ræddi blaðamaður Morgunblaðsins
við Eirík Þorláksson, forstöðumann
Listasafns Reykjavíkur, og Ólaf
Kvaran, safnstjóra Listasafns Ís-
lands, um hlutverk og stefnumótun
stofnananna sem þeir eru í forsvari
fyrir.
Inntur álits á þeim sjónarmiðum
sem fram koma hjá Einari Hákonar-
syni listmálara hér að framan, og end-
urspegla gagnrýni sem Kjartan Guð-
jónsson hóf máls á í opnu bréfi sínu til
borgarstjórnar og varðar aðstöðu-
leysi málara í sýningarhaldi, segir Ei-
ríkur Þorláksson að hlutverk safn-
anna sé að reka metnaðarfulla
sýningarstefnu og samræmist hún
ekki fyrri starfsháttum listasafna, þar
sem salir voru leigðir út til lista-
manna. „Ég held að það sé alls ekki
rétt að söfnin útiloki ákveðinn hóp
listamanna, t.d. málara af eldri kyn-
slóð. Það sem söfnin hafa verið að
gera markvisst er að setja sýningar-
dagskrá sína í ákveðið alþjóðlegt sam-
hengi. Leitast er við að halda þar
ákveðnum gæðum og eru menn ekki
aðeins valdir til sýninga vegna þess að
þeir eru íslenskir listamenn, heldur
vegna þess að verk þeirra kallast á við
og standast samanburð við það sem
er að gerast á hinu alþjóðlega lista-
öðrum aðilum. „Þetta hefur borgin
gert með samstarfssamningum við
listasöfn og gallerí sem einkaaðilar
hafa átt frumkvæði að því að koma á
fót og reka. Það væri hægt að auka
þennan stuðning og skapa þar með
möguleikann á auknum og fjölbreytt-
ari sýningarrýmum fyrir myndlist.
Það væri þá undir frumkvæði einka-
aðila komið að reka slík rými án af-
skipta borgarinnar, fyrir utan þann
stuðning sem borgin gæti veitt þeim.
Ég held að þetta sé mun vænlegri leið
fyrir Reykjavíkurborg eða aðra opin-
bera aðila til þess að styðja við slíka
starfsemi.“
Málverkið einn miðill af mörgum
Einar Hákonarson gagnrýnir list-
fræðinga sem stýra opinberum sölum
fyrir einsýni sem útiloki m.a. mál-
verkið og setur í máli sínu fram harða
gagnrýni á innkaupastefnu og sýning-
arhald Listasafns Íslands, sem hann
telur endurspegla þá söguskoðun að
málverkið hafi hætt að vera til um
1960. Hann segir sýninguna Íslenska
myndlist 1980–2000 endurspegla
glöggt hvers konar list sé listfræðing-
um „þóknanleg“. Í svari sínu við þess-
ari gagnrýni ítrekar Ólafur Kvaran að
staða málverksins hafi breyst mjög á
síðari hluta 20. aldar, og endurspegli
sýningin sem nú er í safninu þá stað-
reynd. „Með hliðsjón af sýningunni
Íslenskri myndlist 1980–2000, sem nú
stendur yfir í Listasafninu, er ljóst að
eitt megineinkenni myndlistar síðast-
liðin 20 ár á Íslandi eins og annars
staðar er að listamenn nota margvís-
lega miðla til að setja fram hugmynd-
Eðlilegt að kröfur til
listastofnana séu miklar
sviði. Þetta er sú stefna sem flest
þeirra safna sem gegna hér opinber-
um skyldum leggja áherslu á og óneit-
anlega verður það til þess að einhverj-
um finnst þeir útilokaðir. En það
verður alltaf svo. Ekkert safn getur
vonast til að standa undir nafni í sam-
anburði á alþjóðavettvangi, ef sýning-
ardagskrá felst í því að úthluta sölum
eftir einhverjum misskildum lýðræð-
isviðmiðum.“
Eiríkur segir að það yrði skref aft-
ur á bak fyrir safnið að taka upp þann
háttinn að leigja út hluta af sýning-
arrými safnsins og úthluta eftir um-
sóknum, og bendir á að núverandi
stefna Listasafns Reykjavíkur hafi
verið pólitísk ákvörðun en ekki geð-
þóttaákvörðun eins safnstjóra. „Hvað
Listasafn Reykjavíkur varðar hefur
ákveðin þróun átt sér stað frá árinu
1988 þegar faglega menntaður for-
stöðumaður tók þar við í fyrsta sinn
og fór að vinna í þessum málum. Árið
1992 var síðan tekin sú pólitíska
ákvörðun í menningarmálanefnd
Reykjavíkurborgar að hætta að leigja
út sali á Kjarvalsstöðum og að allt
sýningarhald yrði á ábyrgð safnsins
sjálfs. Forsendan á bak við þetta var
sú að auka metnað í starfsemi safns-
ins á alþjóðavísu, að hafa sýningar-
dagskrána jafna og góða og koma í
veg fyrir gloppur í sýningarhaldi sem
gætu orðið fyrir tilverknað einhverr-
ar biðraðarpólitíkur.“
Eiríkur telur að ef Reykjavíkur-
borg eigi að gera eitthvað til að auka
við sýningarrými fyrir listamenn eigi
sú viðleitni að birtast í stuðningi við
listasöfn og gallerí sem rekin eru af
Ólafur Kvaran
„Listamenn vinna jöfnum
höndum með málverk og
aðra miðla, listhugtakið
hefur stækkað og hug-
myndalegar skírskotanir
orðið víðtækari. Þetta er
staðreynd í íslenskri og al-
þjóðlegri listasögu, og í
raun sérkennilegt að þurfa
að tíunda þessi sannindi
árið 2002.“
sem mörgum er tíðrætt um að vanti í
íslenskt myndlistarumhverfi. Slík fyr-
irtæki eru rekin samkvæmt við-
skiptalegum hagsmunum, jafnframt
því sem þau geta orðið mikilvægur
vettvangur áhuga- og fagfólks til að
meta myndlistarumhverfið og upp-
götva þá sem eiga möguleika á að ná
langt. Edda Jónsdóttir hefur rekið i8
gallerí um sjö ára skeið og lagt
áherslu á að starfsemin standist kröf-
ur hins alþjóðlega myndlistarum-
hverfis, m.a. hvað varðar samstarf við
önnur faglega rekin fyrirtæki og þátt-
töku í alþjóðlegum listakaupstefnum.
Edda talar því af reynslu þegar hún
segir rekstrarskilyrði fyrir einkarek-
in gallerí sem standast alþjóðlegar
kröfur einkar erfið hér á landi.
„Ég held að það sé alveg ljóst að án
einkarekinna gallería væri myndlist-
arlífið hér á landi fábrotnara, því gall-
eríin sinna tilteknu hlutverki sem er
annað en hlutverk safnanna. Þau
vinna að því að selja listaverkin, sinna
ákveðinni upplýsingadreifingu, vinna
að því að ná sambandi við erlenda
safnara og koma á samstarfi og sýn-
ingum á íslenskum listamönnum er-
lendis. Þá eiga galleríin ekki síst þátt í
að auðga myndlistarflóruna í borgum,
en vart er hægt að hugsa sér stórar
menningarborgir án gallería. En í svo
fámennu samfélagi sem hér er, er erf-
itt að halda gallerírekstri gangandi
nema forsendur séu skapaðar til að
reka þau á alþjóðlegum grundvelli.
Tekjur galleríisins sem ég rek hafa
komið að mestu frá erlendum kaup-
endum, söfnum og einstaklingum sem
við höfum náð að mynda tengsl við.
Reykjavíkurborg og i8 gerðu með sér
samstarfssamning svipaðan og borg-
in gerði við nokkra einkarekna leik-
og tónlistarhópa, sem hefur verið
styrkur í að halda þessari viðleitni
áfram og skipt töluverðu máli,“ segir
Edda.
Hún bendir þó á að það taki langan
tíma að vinna upp þau sambönd,
traust og virðingu sem nauðsynleg
eru til að komast á kortið í markaðs-
heimi myndlistarinnar. Alþjóðlegar
listkaupstefnur geri t.d. ákveðnar
kröfur sem gallerí verði að uppfylla til
að eiga yfirleitt möguleika á að verða
boðin þátttaka og sé það töluverð við-
urkenning að fá inngöngu í þær. „Á
meðan listmarkaðurinn er lítill sem
enginn hér heima, kallar upp-
bygging slíkrar starfsemi á
mikil fjárútlát, og er hvatinn til
þess að koma slíku fyrirtæki á
fót því ekki mikill,“ segir Edda
og bendir á að á flestum Norður-
landanna fái þau gallerí sem kom-
ast inn á þær alþjóðlegu listkaup-
stefnur sem i8 hefur tekið þátt í,
opinbera styrki til að kynna þar
listamenn þjóðar sinnar.
Greiddur er flutningskostn-
aður á verkum, og stór hluti
kostnaðar við þátttökuna
o.fl. er greiddur, lista-
mennirnir sem sýndir eru
fá greidd fargjöld og
uppihald. „Við sitjum
ekki við sama borð og
þessar þjóðir hvað
þetta varðar, það virð-
ist ekki ríkja hér
sami skilningur á því
hversu mikilvæg
menningarkynning
það er fyrir þjóð að
taka þátt í listakaup-
stefnum. Þær eru mikil-
vægt tækifæri til að gera ís-
lenska listamenn sýnilega á
markaðstorgi myndlistarinnar í heim-
inum. Menntamálaráðuneytið
gerði samning við i8 en sú
upphæð á þessu síðasta ári
samningsins er aðeins upp
í ferðakostnað fyrir einn á
eina listamessu. Það er
hart fyrir hæfileikaríka
íslenska myndlistar-
menn að þurfa að setjast
að erlendis til að eiga
von um markaðssetn-
ingu verka sinna og þá
í nafni annarra þjóða.
Því þó að settar séu
upp opinberar sýn-
ingar erlendis á ís-
lenskri myndlist á
vegum safnanna öðru
hverju ná þær sjaldnast
til safnara samtímalista og annarra
kaupenda.“
Edda segir nauðsynlegt að byggja
upp innlendan listmarkað samhliða
því að vinna að alþjóðlegum
tengslum. Hér sé alltof lítið um að
listáhugafólk og stórfyrirtæki líti á
myndlist sem verðmæti í andlegum
og veraldlegum skilningi.
„Erlendis hafa menn komist að því
fyrir löngu að oft er það myndlistin í
fyrirtækjum þeirra sem lifir af verð-
fall hlutabréfanna,“ segir Edda.
Verðmæti listarinnar
Kristinn Hrafnsson myndlistar-
maður telur það af og frá að myndlist-
armenn eigi að geta gengið að opin-
berum sýningarsölum eins og
hverjum öðrum starfsréttind-
um og telur umræðuna sem átt
hefur sér stað, m.a. í kjölfar opins
bréfs Kjartans Guðjónssonar í
Morgunblaðinu, á afar lágu plani
og vart geta flokkast undir mynd-
listarumræðu. Listamenn eigi ekki
söfnin fyrir sig og eigi í raun ekki
skilið að fá þar aðgang nema þeir
standi sig í því sem mestu skiptir,
þ.e. listinni sjálfri. „Þetta gildir
um alla listamenn. Það er því
einkennilegt að menn sem
vilja láta taka sig gildandi í
myndlistarumræðu sjái þá
leið eina í baráttu sinni fyr-
ir viðurkenningu að níða
skóinn af kollegum sínum,
í stað þess að láta lista-
verkin tala. Það má kall-
ast furðulegt að þeir hafi
ekki skilað sér lengra en
raun ber vitni, þrátt fyrir
allan þann tíma sem þeir
hafa haft til þess og allar
blaðagreinarnar um órétt-
lætið. Ferillinn er enginn og af-
raksturinn rýr og þá helst
gremja. Heimtufrekjan hinsvegar er
öll á kostnað annarra listamanna sem
þeir ráðast á dag og nótt. Þeir
virðast ekki geta komið mál-
um sínum fram á eigin verð-
leikum og grípa þá til þess
að níða skóinn af fyrrver-
andi nemendum sínum og
ungu listafólki sem er af
einurð að brjóta sér leið,
en neitar að vera spor-
göngumenn þeirra. Þeir
hafa sérstakt dálæti á
því að bregða fæti fyrir
ungt og vel menntað
fólk með áhuga á listum
– og flestir fyrrverandi
kennarar. Þessi um-
ræða er einhvernveginn
of heimskuleg til að hægt
sé að halda áfram af ein-
hverju viti og það má kalla sérkenni-
legt að þetta sé flokkað undir mynd-
listarumræðu.“
Kristinn bendir á að í myndlistar-
heiminum, eins og víðast hvar annars
staðar, fari fram ákveðið val sem
menn verða að una við. Valið sjálft
geti alltaf orkað tvímælis en það verði
að fara fram. „Ef menn viðurkenndu
að myndlistarheimurinn er lagskiptur
hér eins og annars staðar, væri staðan
önnur og við gætum farið að tala um
raunverulega myndlist annars vegar
og listlíki hins vegar. Eins og málin
standa nú er lítill greinarmunur gerð-
ur hér á milli þeirrar listar sem felur í
sér raunveruleg verðmæti og hand-
verks sem selt er dýrum dómum í
nafni listarinnar.“
Kristinn segir að það sem máli
skipti sé að söfn og fagfyrirtæki beini
sjónum að hinum raunverulegu gæð-
um í myndlist sem eru til þess fallin
að skapa verðmæti bæði í menningar-
legum og fjárhagslegum skilningi.
„Það vill oft gleymast að í listsköp-
un verða til raunveruleg samfélagsleg
verðmæti. Þar verða hugmyndirnar
til í ríkum mæli og án þeirra væri
samfélagið fátækara. Öll framleiðsla
kallar á hugmyndir og er það stað-
reynd að iðnaður, hönnun og ímynda-
mótun nýtir sér og þrífst á þeim hug-
myndum sem til verða í listum. Það
fjármagn sem lagt er í menningar-
geirann, af einkaaðilum og því opin-
bera, skilar sér þannig til baka í hagn-
aði hjá þeim sem kunna að nýta sér
hugmyndir. Þetta samhengi ætti að
sýna fram á að stuðningur við listir er
um leið stuðningur við hugmyndaauð-
ugt samfélag og fjölbreyttara mark-
aðssamfélag ef lengra er lesið. Með
slíkum stuðningi er því ekki verið að
kasta fé á glæ eða reka „ríkisrekna
listamenn“, heldur er beinlínis verið
að stuðla að fjölbreytni sem er auður í
sjálfri sér. En eins og málin standa nú
ríkir hér mjög furðulegt ástand í
menningarmálum. Það er mikið að
gerast í myndlistinni, fólk er uppfullt
af hugmyndum, endalaust að fram-
leiða og sýna, en það er enginn mark-
aður til að taka við þessum sköpunar-
krafti,“ segir Kristinn.
Að lokum segir Kristinn það baga-
legt að listastofnanir hér á landi eigi
vegna fjárhagsvanda í mesta basli
með að sinna lögbundnum verkefnum
eins og að safna myndlist og miðla
henni til almennings. „Þetta á að vera
vaxandi grein í samfélaginu að mínu
viti. Uppbygging safnanna og þjón-
usta þeirra við almenning og safnara
er ekki eins og hún á að vera ef ég met
þetta rétt. Söfnin eiga í raun að virka
eins og verðbréfastofur fyrir safnara
og eiga að dæla frá sér upplýsingum
Fljúgandi diskar Söru Björnsdóttur.
Morgunblaðið/Þorkell
24 SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ