Morgunblaðið - 30.05.2003, Blaðsíða 4

FRÉTTIR
4 FÖSTUDAGUR 30. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ má segja að fólkið hafi kosið
þetta yfir sig. Hér var í eina tíð
mikill kvóti, hann var seldur og
peningunum sem fyrir hann
fékkst eytt í annað,“ sagði Jón
Sigurðsson, sem fæddur er á Raufarhöfn, en
hefur verið „landshornaflakkari í mörg ár,“
eins og hann segir. Hann flutti burt um 1950,
en hefur mörg hin síðari ár dvalið að sum-
arlagi á heimaslóðum og þá gjarnan róið á
trillu sinni eftir fiski í soðið. „Ég á engan
kvóta, fiska bara og gef fólki í soðið, lauma
því á tröppurnar þegar það sefur.“
Jón sagði það sína skoðun að ríkisstjórnin
ætti að hjálpa fólkinu til að flytja í burtu, það
væri eina ráðið. „Það á að kaupa eignirnar af
íbúunum hérna á skynsamlegu verði og að-
stoða það við að koma sér fyrir annars stað-
ar. Átthagatengslin eru raunar býsna sterk,
en ég held það fólk fari sem getur farið,“
sagði Jón. Hann sagði ástandið afar slæmt,
en að einhverju leyti væri vandinn heima-
tilbúinn. Þegar skipin urðu stærri, var höfnin
of grunn. Þá var hún dýpkuð og þegar því
verki var lokið voru skipin hætt að koma til
Raufarhafnar því eignarhaldið á bæði skipum
og verksmiðjum hafði breyst.
„Ég átti tal við mann héðan skömmu eftir
að ótíðindin bárust út og hann spáði því að
fyrir næstu áramót yrðu um 100 manns á
staðnum flutt í burtu, en ég veit ekki hvort
það verður. Getur allt eins verið.“ Jón býr í
hjólhýsi sem hann dró fyrr í vor sunnan úr
Reykjavík þar sem hann býr yfir veturinn.
Helgi Hólmsteinsson, fermingarbróðir
hans, leit við í kaffi „áður en maður skellir í
sig grautnum,“ eins og hann orðaði það og
hellti snarpheitu kaffinu úr brúsanum.
Helgi hefur búið á Raufnarhöfn alla sína
tíð, lengstum verið sjómaður á land-
róðrabátum. Hann átti, með foreldrum sínum
og systkinum, hlut í félagi sem gerði út einn
til tvo báta. „Maður hefur nú lifað tímana
tvenna,“ sagði Helgi, en hann man vel þann
tíma þegar Raufnarhöfn var ein stærsta út-
flutningshöfn landsins og þorpið iðaði af lífi
„og svo hefur maður fylgst með hnignuninni.
Nú verður ekkert eftir ef þetta gengur allt
eftir.“ Hann sagði að þegar uppsagnir tækju
gildi hjá frystihúsinu og síldarvinnslunni,
myndi keðjan halda áfram, hreppurinn myndi
draga saman seglin „og þá verður fátt eftir.“
Helgi á 160 fermetra einbýlishús á Rauf-
arhöfn með 60 fermetra bílskúr og leigir það
á 20 þúsund krónur á mánuði. „Þetta er
einskis virði, ævistarf manns er nánast farið í
vaskinn. Það er vissulega sárt, mjög sárt,“
sagði Helgi og bætti við að ekkert nema
kraftaverk gæti bjargað staðnum. „Þeir yrðu
þá að finna olíu,“ sagði Jón fermingarbróðir
Helga og er heldur vantrúaður á kraftaverk.
Þeir fermingarbræður sögðu illt að horfa
upp á ástandið. Helgi nefndi að ríkið hefði átt
síldarverksmiðjuna en fyrirtækinu hefði svo
verið breytt í hlutafélag. „Við vorum mörg
hér í bænum sem keyptum hlutabréf og töld-
um að við hefði þannig einnig áhrif. Svo kom
bara í ljós að við voru núll og nix, réðum
engu og sjálfsagt verður verksmiðjunni lok-
að,“ sagði Helgi. Hann vill þó trúa því að á
ný renni upp betri tíð, „Við stöndum illa
núna, en hér er fín höfn og þetta er úrvals
staður til smábátaútgerðar, þannig að ég
vona að úr rætist.“
Peningarnir ráða
Erlingur Thoroddssen, hótelstjóri á Hótel
Norðurljósum, sagði að þegar Jökull var
seldur fyrir fáum árum og Útgerðarfélag Ak-
ureyringa tók við hefði strax sett ugg að
mönnum. „Þessir háu herrar fullyrtu að skip-
in myndu halda áfram að landa heima, en það
stóð ekki lengi,“ sagði Erlingur en hann
nefndi að fólk velti því nú fyrir sér hversu
lengi eigendur myndu halda úti vinnslu á
staðnum. „Dollarinn er lágur og þeir fá lítið
fyrir afurðirnar; þetta fyrirtæki er ekki fé-
lagsmálastofnun, það er sú hugsun sem nú er
ríkjandi. Það er alltaf þannig að þegar illa
gengur draga menn saman seglin eða breyta
starfseminni, fólkið virðist ekki lengur skipta
máli, peningarnir ráða öllu,“ sagði Erlingur.
Hótel Norðurljós er opið allt árið og sagði
Erlingur að mikils samdráttar hefði gætt í
rekstrinum þegar skipin hættu að landa á
staðnum. „Það var mikil blóðtaka fyrir okkur
þegar skipin hættu að koma, við fengum tölu-
verð umsvif í kringum þau. Það komu hér
ýmsir þjónustuhópar í tengslum við skipin.“
Erlingur sagði að til væru á staðnum menn
sem ættu kvóta, en flestir veiddu aðeins hluta
hans og leigðu hann að öðru leyti frá sér.
Ekkert væri unnið heima, öllu ekið burtu til
vinnslu annar staðar. Hann sagði að svipuð
staða hefði komið upp í Grímsey, en augu
manna opnast og í kjölfarið hefðu útgerð-
armenn farið að veiða og verka sinn fisk
heima. „Ef heimamenn hér vilja gera eitt-
hvað sjálfir, þá verða þeir sem halda um fjör-
egg byggðarlagsins að íhuga alvarlega að
leggja eitthvað í púkkið. Því miður er staðan
samt bara þannig að það er hagkvæmara að
leigja frá sér kvótann eða selja aflann annað.
En vissulega gætu menn hér heima komið
með gott innlegg. Það þýðir ekkert að bíða
eftir að aðrir komi okkur til bjargar ef við
leggjum ekki eitthvað á móti sjálf. Ég vildi
sjá að bæjarbúar fengju að njóta þess kvóta
sem til er hér á staðnum,“ sagði Erlingur.
Hann gerði ráð fyrir að nokkur fækkun
íbúa yrði í haust á Raufarhöfn. Fyrst og
fremst yrðu það erlendu verkamennirnir sem
hyrfu á braut, en heimamenn væru bundnir
yfir eignum sínum og gætu síður farið. Gerði
hann ráð fyrir að íbúarnir yrðu um 200 áður
en langt um liði, en þeir eru nú tæplega 300
talsins. Erlingur sagði að umræða um Rauf-
arhöfn væri afar neikvæð og hún hefði áhrif á
sálarlíf fólksins. „Fjölmiðlar sjá bara dökku
hliðarnar. Þetta er stöðugt áreiti sem við
megum búa við og að mínu mati hefur sveit-
arfélagið farið halloka í umræðunni. Ég er
aðkomumaður hér og sé margt sem betur má
fara, en þessi ofsi í fjölmiðlaumræðunni fer í
taugarnar á mér, það er sífellt hamrað á
vondu fréttunum og mér finnst með ólík-
indum hvað menn geta gert sér yrkisefni úr
litlu.“ sagði Erlingur.
Hugsar sér til hreyfings
Eva Guðrún Gunnarsdóttir er tvítug, fædd
og uppalin á Raufarhöfn og byrjaði að vinna í
frystihúsinu strax eftir að grunnskóla lauk.
Hún fór burt um tíma í framhaldsskóla en
kom aftur heim og starfar í frystihúsinu.
„Þetta er í einu orði sagt hrikalegt,“ sagði
hún. Þar sem farið yrði eftir starfsaldri við
endurráðningar bjóst hún ekki við að fá
vinnu eftir sumarlokun. „Ætli maður hugsi
sér ekki til hreyfings, fari burt, til Akureyrar
eða Reykjavíkur, það er lítið annað í stöð-
unni,“ sagði hún og gerði allt eins ráð fyrir
að hefja nám að nýju. „Mér líkar vel hér
heima og myndi gjarnan vilja búa hérna
áfram, en það er svo stutt síðan þetta kom
upp að ég veit ekki hvað ég geri í haust.
Maður er rétt að byrja að átta sig á stöð-
unni,“ sagði Eva Guðrún. Hún starfar einnig
í sjoppunni á staðnum og sagði að umræðan
snérist að mestu um uppsagnirnar. „Pólverj-
arnir eru mjög slegnir yfir þessu, þeir eru
náttúrulega margir í mikilli óvissu um sína
framtíð og gera flestir ráð fyrir að verða ekki
endurráðnir,“ sagði hún. Sjálf á hún ekki
eign á staðnum og kvaðst af þeim sökum ekki
eins illa sett og margir í þeirri stöðu. „Það er
ekki auðvelt að hlaupa frá húsinu sínu og
eiga ekki annars staðar athvarf, þetta er mik-
ið áfall fyrir þá sem eiga fasteignir hérna.
Það eru eiginlega allir í sjokki yfir þessu og
margir sjá ekki annan kost en fara þó það sé
sárt.“
Það svartasta sem við höfum séð
Feðgarnir Jóhannes Björnsson og Einar
Jóhannesson voru að taka saman grásleppu-
netin niður við höfn, vertíðin búin. Gekk að
vísu þokkalega, en var heldur stutt, að sögn
Jóhannesar. „Ég bjóst nú allt eins við þessu
og þá jafnvel að þeir myndu leggja þessa
starfsemi alveg niður,“ sagði Jóhannes. „Ég
hef enga trú á því að svona félög hafi að reka
sjávarútvegsfyrirtæki á öllum smástöðum.
Þetta er ekki glæst framtíð,“ sagði hann og
gerði ráð fyrir að ekki liði á löngu þar til
loðnubræðslunni yrði lokað líka. Bærinn hefði
byggst upp í kringum það sem hafið gæfi og
menn hefðu ekki að neinu öðru að hverfa nú
þegar illa áraði. Einar sagði að fólksflótti
hefði verið viðvarandi síðustu ár, en íbúarnir
hefðu verið um 400 talsins fyrir 5 árum og nú
stefndi í að þeim myndi enn fækka í kjölfar
uppsagnanna. „Þetta verður erfiðast fyrir
fólk sem situr uppi með eignir hérna, það fer
verst út úr þessu. Fólk sem hefur búið hér og
starfað lengi horfir upp á verðlausar eignir,
það má allt eins henda þeim,“ sagði Einar.
„Þetta gerir marga nánast að öreigum,“ sagði
Jóhannes. Hann hefði viljað að farið hefði
verið hægar í sakirnar, „því það er vitað mál
að þetta drepur þorpið.“ Hann sagði stjórn-
málamenn skammsýna, þróunin hefði verið
með þeim hætti í sjávarútvegi að hægt hefði
verið að sjá þetta fyrir. „Menn hefðu átt að
hugsa fyrir því fyrr að bjóða upp á eitthvað
annað í staðinn, en menn vita ekki enn hvað
það ætti helst að vera,“ sagði Jóhannes. Þeir
feðgar sögðu ástandið nú það svartasta sem
þeir hefðu séð og sögðu að erfitt yrði hjá
þeim sem eftir yrðu. „Þjónustan minnkar
smám saman þar til lítið sem ekkert verður
eftir,“ sagði Einar.
Uppsagnir allra starfsmanna Jökuls á Raufarhöfn reiðarslag fyrir byggðarlagið
„Ætli maður verði ekki að flytja burtu,“ sagði Eva Guðrún
Gunnarsdóttir sem vinnur líka í sjoppunni á staðnum.
Morgunblaðið/Margrét Þóra
Fermingarbræðurnir Jón Sigurðsson og Helgi Hólmsteinsson segja vandann að einhverju leyti
fólginn í því að sveitarfélagið seldi frá sér kvótann og eyddi peningum í annað.
Erlingur Thoroddsen hótelstjóri segir heimamenn verða
að standa saman í þeim þrengingum sem framundan eru.
Sárt að sjá á eftir ævistarfinu
Feðgarnir Jóhannes Björnsson, til vinstri, og Einar Jóhannesson taka
saman grásleppunetin á Raufarhöfn eftir vertíðina.
maggath@mbl.is
Íbúar á Raufarhöfn eru slegnir yfir uppsögnum um 50
starfsmanna Jökuls og telja að mörgum verði nauðugur
sá kostur að yfirgefa verðlausar eignir sínar og leita
fyrir sér með atvinnu annars staðar.
Margrét Þóra Þórsdóttir var á Raufarhöfn í gær og
spjallaði við fólk á förnum vegi. Margir spáðu því að
flótti brysti á enn á ný í haust en það gerði þeim sem
eftir væru enn erfiðara fyrir.
BYGGÐASTOFNUN mun veita Rauf-
arhafnarbúum alla þá aðstoð sem henni
er unnt, að sögn Jóns Sigurðssonar,
formanns stjórnar stofnunarinnar,
vegna uppsagna og fækkunar starfs-
fólks hjá Jökli ehf., eins og fram hefur
komið.
Jón Sigurðsson segir að ef sveit-
arstjórn eða atvinnuþróunarfélag svæð-
isins leiti eftir aðstoð Byggðastofnunar
verði hún veitt. Hann segir að fyrsta
skrefið yrði þá að fela þróunarsviði
stofnunarinnar að taka út ástandið og
koma með tillögur til úrbóta.
Byggðastofnun geti síðan tekið þátt í
fjármögnun aðgerða með öðrum, eftir
þeim reglum sem hún starfi eftir, til
dæmis með því að veita lán eða leggja
fram hlutafé á móti öðrum aðilum.
Byggðastofnun
mun aðstoða