Morgunblaðið - 16.11.2003, Blaðsíða 8

8 | 16.11.2003
Púlsinn David Attenborough
© Rebekka Rán Samper
Löðumst að dýrum
sem líkjast börnunum okkar
Heldurðu einhver dýr heima?
Nei, ekki neitt. Ég bý einn og
er mestanpart ársins á eilífum
ferðalögum. Hvað á ég að gera
við dýr?
Hver er skoðun þín á heimilis-
dýrum sem höfð eru í búrum?
Það veltur á dýrategundinni.
Það er t.d. hægt að hafa fiska í
búri sem veitir ómælda ánægju
án þess að skaða dýrin. Það er
hins vegar afar slæm hugmynd
að halda apa á heimili, og þar
tala ég af eigin reynslu!
Hver er skoðun þín á hug-
myndafræði dýragarða?
Dýragarðar geta haft mikið
fræðslugildi og eru góður vett-
vangur fyrir rannsóknir. Þeir
gegna einnig mikilvægu hlut-
verki fyrir dýr í útrýmingar-
hættu. Þó eru til tegundir sem
ættu ekki undir neinum kring-
umstæðum að vera í dýragörð-
um, til dæmis ernir.
Hvað með dýr á borð við tígr-
isdýr?
Já, ég er ekki nógu sáttur við
að hafa þau í dýragörðum. En
óvíst væri um afkomu þeirra ef
ekki kæmi til verndun dýra-
garða á þeim.
Er möguleiki að safna hlutlaus-
um upplýsingum um dýr og
hegðun þeirra án þess að túlka
niðurstöðurnar mannlægt?
Það er hægt að vissu leyti, ef
við leggjum okkur fram við
það, þó aldrei í guðlegum skiln-
ingi. Hvað sem öðru líður þá
getum við ekki annað en hugs-
að um hlutina á mannlegan
hátt.
Er mögulegt að skilja dýrin og
hegðun þeirra að fullu?
Við getum aldrei skilið þau,
nema að litlu leyti og á mjög
kerfisbundinn hátt.
Refurinn var fyrsta spendýrið
sem nam land á Íslandi. Okk-
ur hefur aldrei tekist að temja
hann. Hvað veldur því að sum
dýr er erfiðara að temja en
önnur?
Það auðveldar tamningu ef
dýrið er hópdýr. Þá er einstak-
lingurinn vanur því að fylgja
foringja. Það er til dæmis auð-
velt að temja hunda þar sem
þeir eru komnir af úlfum sem
lifa í mjög þéttum hópum,
leiddum af foringja. Refurinn
er á hinn bóginn dýr sem fer
einförum og hentar því illa til
tamningar.
Við notum mörg orð úr dýra-
ríkinu ýmist á neikvæðan eða
jákvæðan hátt. Í goðsögnum
birtist sömuleiðis bæði lof og
fordómar okkar gagnvart mis-
munandi dýrategundum.
Heldurðu að þetta hafi áhrif á
viðhorf okkar til þeirra í dag?
Ekki spurning. Ein ástæðn-
anna er sú að við erum sjálf for-
rituð til að bregðast við
ákveðnu útliti. Ef dýr hefur lít-
ið nef og tvö stór augu kviknar
hjá okkur verndartilfinning
gagnvart því, þar sem það
minnir okkur á börnin okkar.
Ef dýrið hefur aftur á móti
langt nef og tvö lítil augu, finn-
um við til óvildar. Þetta skýrir
að hluta til af hverju okkur er í
nöp við rottur en löðumst að
dádýrum.
Hvert er furðulegasta dýr sem
þú hefur borðað?
Fiðrildalirfur og maurar.
Bragðgott?
Já, það minnir svolítið á salt-
stangir. Annars eru lirfurnar
bestar hunangsgljáðar.
Hafa dýr sál, líkt og manneskj-
an?
Ég er nú ekki viss um að
manneskjan hafi sál.
Er eitthvert dýr fyrir utan
apaættina sem gæti þroskast
á sama eða æðra tilverustig
og maðurinn?
Ég veit ekki hvað æðra þýð-
ir. Til að njóta velgengni í nátt-
úrunni, þarf viðkomandi að
getað borðað hvað sem er og
búið næstum alls staðar. Ef
velgengni er skilgreind sem
hæfni til að nema heiminn eru
þetta skilyrðin. Ef okkar nyti
ekki við væri mögulega sú teg-
und sem mestrar velgengni
nyti annað hvort rottur eða
kakkalakkar. Sagt er að í engri
borg í heiminum sé maður í
meiri fjarlægð en þrjá metra
frá næstu rottu.
Hvað er það mikilvægasta
sem við getum lært af dýrum?
Við getum aðeins lært af
öðrum prímötum um okkur
sjálf. Ég tel ekki líklegt að ég
læri nokkuð um mig sjálfan af
því að horfa á könguló eða
kólibrífugl. Hvað ætti ég að
geta lært af þorski? En ég
skoða hvort eð er ekki dýrin
til að skilja sjálfan mig, heldur
þau.
Þú ert þannig ekki þeirrar
skoðunar að þekking okkar á
hegðun dýra gæti bætt okkar
eigin?
Jú, það sem við sjáum og
lærum af öpum. En hvað gæti
kengúra svo sem kennt okkur
sem við sjáum ekki eða skynj-
um með því að horfa á okkur
sjálf?
Ef þú gætir valið þér dýr til að
endurholdgast í, hvaða dýr
myndirðu velja?
Ég myndi velja að koma aft-
ur sem letidýr og eyða þremur
fjórðu hlutum tíma míns
hangandi á hvolfi, sofandi
uppi í tré. rebekka@centrum.is
F rægð. Ég ætla að komast til himna. Lýsa á himni einsog logi. Frægð. Ég ætla að lifa að eilífu. Elskan,mundu hvað ég heiti.
Já, maður söng með þessu lagi. Klædd legghlífum sátum
við börnin á níunda áratugnum límd fyrir framan sjónvarps-
þáttinn Fame. Mændum á hvert dansspor sem krakkarnir í
listaháskólanum lærðu og héldum niðri í okkur andanum
þegar þau fóru upp á háa c-ið. Skyldu þau ná takmarki sínu?
Skyldu þau öðlast frægð?
Þegar fólk er ungt og upprennandi þykir ekkert athugavert
við að þrá frægð. Um leið og áfanganum er náð þykir hins
vegar ekki svo sniðugt að viðurkenna að maður hafi sóst sér-
staklega eftir frægðinni eða fíli hana neitt svakalega vel yfir
höfuð. Þannig er það að segjast reyna að ,,umbera frægðina“
til merkis um að viðkomandi sé orðin raunveruleg stjarna.
Þetta ferli er algengt og áberandi í Hollywood þar sem fólk er
komið hvaðanæva að til slá í gegn. Þegar fólk er orðið stjörnur
og spurt um frægðina í viðtölum er ,,rétt svar“ að jú, vissulega
hafi hún sína kosti, maður fái borð á vinsælustu stöðunum en
að samt sé nú þægilegra að fá að vera í friði þegar maður fer út
í búð morkin á mánudagsmorgni eða skiptir um kærasta.
Ég fékk einu sinni tækifæri til að fylgjast með hinum frægu
í essinu sínu, það er að segja á kvikmyndahátíðinni í Cannes.
Þá var ég tvítug og í námi í næsta bæ og fannst ekki annað
hægt en að fara og bera dýrðina augum. Kvik-
myndahátíðin í Cannes er sannkallaður frægð-
arpollur og í raun smækkuð og afar bragð-
sterk útgáfa af heimi frægðarinnar. Herdeildir
ljósmyndara með stóra ferðamannahópa í eft-
irdragi færa sig strategískt milli ákvörðunar-
staða og smella myndum af stjörnum sem
haga sér eins og ungar stúlkur í tilhugalífinu í
gamla daga sem var kennt að segja nei þegar
þær meina já. Banda ljósmyndurum frá sér
með annarri hendi og veifa til þeirra með hinni. ,,Það er fylgst
með öllu sem þú gerir í Cannes,“ heyrðum við vinkona mín
bandaríska leikkonu segja á kaffihúsi við ströndina. ,,Maður
reynir bara að þrauka,“ stundi hún út úr sér við ófræga vin-
konu sína sem reyndi að stappa í hana stálinu. Við litlu ferða-
mennirnir sem lágum á hleri spáðum svo í það hvort ófræga
vinkonan vorkenndi hinni í raun og hvort kvartanir hinnar
frægu væru einlægar. Báðar settu þær svo upp stór dökk sól-
gleraugu þegar þær fóru og þannig var varla hægt að sjá hvor
var fræg og hvor ekki. Sólgleraugu eru mikilvægt tæki þegar
frægð er annars vegar, þau geta bæði afmáð hana og búið
hana til.
Við vinkonurnar reyndum svo að tileinka okkur mótsagn-
arkennda takta hinna frægu til að fá eins mikið út úr þessari
dvöl okkar með sem minnstum tilkostnaði eins og fátækra
námsmanna er siður. Við fjárfestum í stórum svörtum sólgler-
augum og slæðum, földum andlit okkar og létum eins og við
vildum alls ekki að „múgurinn“ sæi framan í okkur. Þessi
taktík kom okkur inn á bíósýningar og í veislur án þess að
nokkur spyrði okkur hvort okkur væri boðið eða hvort við
værum með miða. Við þurftum meira að segja einu sinni að
hlaupa undan ljósmyndurum. Á þessum fimmtán mínútum
mínum sem virkileg stórstjarna velti ég því fyrir mér hvort
frægðin væri eins og ég hafði ímyndað mér þegar ég spreytti
mig á djassballetsporunum fyrir framan sjónvarpið. Og ég
verð að segja að þetta var nú ekki eitthvað sem ég sóttist sér-
staklega eftir eða fílaði neitt svakalega vel. Maður reyndi bara
að umbera þetta. bab@mbl.is
Elskan, mundu hvað ég heiti
‚Þegar fólk
er ungt og
upprennandi
þykir ekkert
athugavert
við að
þrá frægð‘
Birna
Anna