Vísir - 18.10.1980, Blaðsíða 5

Laugardagur 18. október 1980
5
Marilyn French
HOFUNDURINN
The Women’s Rcom, Kvenna-
klósettiö, var fyrsta skáldsaga
Bandarikjakonunnar Marilyn
French og kom út 1979. Bókin
var mest selda bókin i Banda-
rikjunum vikum saman.
Marilyn French lærði ensku i
Hofstra — háskólanum og lauk
þaðan fyrri hluta prófi árið 1951.
Hún var þá gift kona og lét sig
dreyma um „bleik og blá
svefnherbergi”. Hún skrifaði
mastersritgerð, átti tvö börn,
hélt áfram að læra og tók
doktorspróf i enskum bók-
menntum frá Harvard. Árið
1967 skildi hún við eiginmann-
inn, hélt áfram að læra og
kenna. Börnin tvö voru i hennar
vörslu.
Siðan Kvennaklósettið birtist,
hefur hún þegar sent frá sér
aðra bók: The Bleeding Heart.
Arðurinn af bókunum hefur gert
henni kleift aö snúa sér að fyllri
krafti að bókmenntum og hún
gerir sér vonir um að geta sent
frá sér bók um Shakespeare og
notkun hans á lýsingarorðunum
kvenlegur og karlmannlegur.
Einnig vinnur hún nú að rit-
gerðasafni um konur. Raunar
var allra fyrsta bók hennar um
James Joyce: kom út 1976 og
hét, „The World as Book: Jam-
es Joyce’s Ulysses.”
Um bókina:
,, Barbiedúkku
byltingin”
Aðalsöguhetja (ef hetju á að
kalla) Kvennaklósettsins er
Mira — ósköp venjuleg banda-
risk kona sem ólst upp á fimmta
áratugnum og giftist lækna-
nema. Þau eiga tvö börn og
færast hægt upp metorðastig-
ann —hann verður rikur læknir,
hún verður óhamingjusöm hús-
móðir i úthverfi. Hún umgengst
konur á sinum aldri — konur
sem haga sér eins og Barbie-
dúkkur, trekktar upp af eigin-
mönnum sinum. 38 ára gömul
skilur Mira við manninn sinn og
fer til Harvard til að ganga i há-
skóla. Hún kynnist öðrum kon-
um, sumum jafnaldra henni
sjálfri, öðrum sem eru yngri.
Lif þeirra mótast nú af þeim
skoðunum sem voru uppi um
kvenréttindamál á 6. og 7. ára-
tugnum. Sagan fylgir þessum
konum, samskiptum þeirra við
umheiminn, ekki sist karla, og
henni lýkur þar sem Mira er
orðin ein aftur. Hún röltir um á
auðri strönd og hugsar um það
sem aö baki er, hún hefur
komist af, en sú mannbjörg er
greidd fullu verði. Hún er alein.
Bandariskir gagnrýnendur
tóku Kvennaskósettinu vel.
„Skyldulesmng fyrir allar kon-
ur” — „Talar út úr hjörtúm
kvenna alls staðar”. Betty
Friedan sagði bókina vera þá
bestu um lif kvenna, sem birtst
hefði. Enska skáldkonan Fay
Weldon sagði Kvennaklósettið
vera eina af þessum bókum,
sem breytti lifsviðhorfum. Einn
gagnrýnendanna lauk grein
sinni um bókina þannig: „Þegar
ég haföi lokið viö aö lesa
Kvennaklósettiö, sat ég kyrr og
velti minu eigin lifi fýrir mér —
þetta er þess konar bók”.
Kvennaklósettið var að visu
gagnrýnd fyrir of einhliða mynd
af körlum — „Þeir nauðga okk-
ur með augunum, lögunum sem
þeir setja — á allan hugsanleg-
an hátt” — fyrir einfölduð
stjórnmál og klaufalegan stil á
köflum — „En maður hættir
ekki að lesa fyrr en á siðustu
siöu og boðskapurinn er mikil-
vægur.”
^VISIR
Öleysan íegur
rembihnútur?
— Kafli úr bókinni Kvenna*
klósettið eftir Marilyn French
,/ Kvennaklósettiö" eftir Marilyn French, sem kemur út hjá löunni siöar i haust,
er yf ir 450 blaðsiður og kemur víða við, því þótt söguþráðurinn fylgi Miru nokkurri
er bókin full af lýsingum og sögum af ótal öðrum konum. Fyrri hlutinn lýsir upp-
vexti Miru, hjónabandi og skilnaði og er hann skrifaður sem „flash-back" konu
sem sagt hefur skilið við hefðbundið líf húsmóðurinnar og er nú umkringd vinum
með allt önnur lifsviðhorf en hún hafði fram á fertugsaldur. Frá þeim segir í síðari
hluta bókarinnar. Mira hefur eignast elskhuga og reynir að gera upp við sig hvort
samband þeirra — eða sambönd yfirleitt — muni þola hefðbundið framhald án
þess að úr verði óleysanlegur rembihnútur.
Elísabet Gunnarsdóttir þýddi bókin.
Kyla reykti taugaóstyrk meðan hún skýröi Miru frá
samkomulaginu sem þau Harley höfðu gert meö sér.
Hann ætlaði að taka heimilisstörfin algerlega aö sér
næstu tvær vikurnar eða þar til hún væri búin með
munnlegu prófin, eftir það ætluðu þau að skipta verk-
um jafnt. Hún átti að koma heim á þeim tlma sem hún
hafði sagst mundu koma, hann ætlaöi að hjálpa henni
við námið eins og hún hafði hjálpað honum og hún ætl-
aði að hætta kynferðislegu sambandi við Iso þótt þær
héldu áfram að vera vinir.
Þaö voru fáir i Lehman Hall en boröin i kring voru
þakin fullum öskubökkum, tómum kaffiboilum,
samanvöðluðum sellófanpokum undan frönskum
kartöflum, sigarettupökkum. Mira hlustaði á Kylu og
reyndi að endurgjalda meö augnaráöi sinu og brosi þá
upphöfnu tiltrú og ástriku gleði sem stafaöi af Kylu en
tókst það illa.
Það er niðurdrepandi að vera hérna innan um allar
þessar leifar, hugsaöi hún meö sér, þessar dreggjar
fortiðarinnar, hádegisverðir og siðdegiskaffi sem sóð-
uðu allt út en höfðu samt ekki gert neitt nema að sefa
sárasta hungrið. Val sat viö hlið Miru og hélt sam-
ræðunum gangandi en eftir nokkra stund stökk Kyla á
fætur, leit á úrið og hélt af staö til að sinna einhverjum
skyldustörfum.
„Ég trúi þessu bara ekki,” sagði Mira döpur.
„Ég veit.”
„Ég ætti aö geta það. Þaö gengur allt vel hjá okkur
Ben. En Harley er öðruvisi.”
„Það segir sina sögu að hann tók þetta meö Iso ekki
nær sér en þetta.”
„Já, það er furðulegt.”
„Huh! ” hreytti Val út úr sér. „Það þýðir ekki annað
en það að hann tekur það ekki alvariega. Astkonur
skipta ekki máli.”
,Heldurðuþað?”Mira varöundrandi. „Æ, Val, vertu
ekki svona ótuktarleg.”
Val gretti sig. „Það veröur alltaf erfiðara að komast
hjá þvf.” Vai var tekin að sjá. Hún starfaði orðið mjög
mikiö I nefndinni gegn stríðinu. Hún hélt þvi fram við
hvern sem var að án okkar vitundar væri veriö að færa
striðiö út til Laos og Kambodiu ogað við værum á góðri
leiö með að leggja allt Indókina i rúst. Hún var oftast
hörkuleg og reið! Hún stundi og sneri sér aö Miru.
.^Hvernig gengur hjá ykkur Ben?”
„Vel. Að minnsta kosti held ég það. Það er likast til
bara þessi staður,” hún leit i kringum sig, „leifar úti
um allt, eins og aldrei sé hægt að losna við neitt . . .”
Val varð þungbúin: „Losna viö hvað?”
„Ég veit ekki. Ég veit ekki hvers vegna ég er svona
niðurdregin. En þegar ég fór að hlusta á Kylu.ákafann
i henni. Henni finnst blasa við sér rósrauö framtið en
ég sé ekki fram á að hún og Harley muni . . . verði
þannig. Og svo þetta tal um að eignast barn . .. Maöur
gengur um og er ánægður meö eitthvað en samt getur
maöur verið jafn niðurdreginn i annarra augum og
mér finnst Kyla vera,” bætti hún við meö spurnar-
hreim i röddinni.
Valhló. „Ég býst viðað þú sért aö spyrja. Mér finnst
þú ekki niðurdregin. Mér likarmjög vel viöBen.”
„En,” sagöi Mira varfærnislega, „hann langar lika
til að eignast barn.”Húnhafðiekkiaugunaf Val.
Hún brá ekki svip. „Hvernig; list þér á það? ”
Nú var það Mira sem reykti taugaóstyrk. „Ja,” hún
reyndi að hlæja, „það getur verið undariegt aö heyra
mig segja þetta en ég er ekki einu sinni viss um að ég
vilji gifta mig.” Hún skýrði mál sitt nánar, Val horföi
rannsakandi á hana. Hún gleymdi að flest af þvi sem
hún sagði hafði hún heyrt Val segja fyrir heilu, löngu
ári. Hjónaband vandi mann á ýmis gæöi svo maður fór
að ganga að þeim sem gefnum en um leiö ýkti það svo
hiö slæma svo það varö eíns og korn sem særir augað.
Opinn gluggi, mjólkurhyrna sem skilin er eftir, sjón-
varp sem gleymist að slökkva á, sokkar á baðher-
bergisgólfinu, svona lagaö gat vakiö ótrúlega reiði.
Þaö kemur lika eitthvað fyrir kynlifiö i hjónabandinu
— loforö um að lita aldrei framar á neinn annan hafa
djúpstæð áhrif þótt ekki sé eftir þeim farið. Sumu fólki
finnst þetta hamla sér svo að þvi finnst þaö verða að
halda fram þvi sem það kallar frelsi. Aörir héldu fast
viö loforð sitt og til þess aö komast hjá þeim sársauka
sem er samfara vonlausri þrá, foröast þeir þær
kringumstæður sem vakið geta slikar tilfinningar,
forðast löng samtöl viö fallega einstaklinga af hinu
kyninu i samkvæmum. Smám saman er öll tilfinning
fyrir hinu kyninu útilokuð og öll samskipti miöuð við
lágmarkskurteisi. Karlmennirnir hóa sig saman og
ræða um viðskipti ogstjórnmál, konurnar tala um fólk.
En það kom eitthvað fyrir, eins konar dauöi steig upp
frá kynfærunum og breiddist út um likamann þar til
hann kom fram i augnaráðinu, hreyfingum og ákveðnu
lifleysi. En á hinn bóginn mundi hún deyja ef Ben yröi
hrifinn af einhverri annarri og hún vonaði, já, hún yon-
aði aðeins væri farið með hann. En ef þau giftust, h’vaö
þá? Skyldi Ben finnast hann vera útilokaður frá lysti-
semdum lifsins? Henni mundi ekki finnast það. Hanp
langaði ekki i neinn annan, en auðvitað var ekki úr svo
miklu aö velja, kannski annars staðar.. . en skyldi hún
missa vini sina? Þessi yndislegu kvöld þegar hún og
Val, hún og Iso töluöu saman fram undir morgun, gæti
sh'kt haldið áfram? Hún og Ben yrðu bara hjón. Þær
stundir sem þau ættu saman hættu aö vera spennandi
og yröu hversdagslegar.
Og — hún hikaði og rödd hennar dýpkaöi — barn.
Barn. Hún hristi höfuðið ákaft. „Ég gæti ekki byrjaö á
þvi aftur, ég get ekki hugsað mér það. Mér þykir vænt
um börnin min, ég gleöst yfir að hafa átt þau, en nei,
nei, nei! En þegar allt kemur til alls þá hefur hann rétt
á þvl, er þaö ekki, að langa til að eignast barn? Ef ég
þyrfti ekki annað aö gera en að eignast það — ég yrði
svo sem ekkert yfir mig hrifin en ég mundi gera þaö.
En ég mundi alitaf eiga það, þú veist hvernig það er.
Og ef hann skildi viö mig þegar ég væri sextug og hann
fimmtiuogfimm ogkrakkinnenniskóla.þá væri þetta
ennmitt barn. En hann langar til að eignast barn og ef
hann heidur þessu til streitu ...”
„Já. Ef hann — en þaö þarf hann ekki, það nægir að
ýta dálitið viö þér.”
„Já. Hvaö ætti ég þá að gera?” Hún púaði sigareU-
una. „Ég veit það hreinlega ekki. Ég veit aö ég ætti
ekki að eignast barn, svo mikiö veit ég. ~En ég eiska
Ben svo mikið að kannski léti ég til leiöast. Bara við til-
hugsunina um að vera án hans finnst mér eins og ég sé
i lyftu sem allt i einu hrapar tiu hæðir. Hann er þunga-
miöja lifs mins, allt er gott vegna þess að hann er hjá
mér. En ef ég gerði þetta — guð minn góöur, ég veit
það ekki.”
Val horfði á hana og Mira sá i andliti hennar hvað
það var sem geröi Val svona sérstaka. t þvi þéttriðna
neti forma og sveiga, linur, ekki djúpar en margbrotn-
ar. Og á þessu augnabliki mátti lesa margt úr svip
hennar: skilning,samkennd,sára reynsluog vitneskju
um að þaö sem viö áiitum hamingju þegar viö erum
ung veröur aldrei að veruleika en jafnframt glettni,
háð og fjör, gleði þess sem hefur þraukaö og kann að
meta stuttar gleðistundir.
Mira breiddi út hendurnar. „Það er ekkert viö þessu
að gera,” og hún yppti öxlum.
„Þvi er nú verr og miður að eitthvað verður aö
gera.”
Mira sperrti brúnirnar spyrjandi.
„Þú verður að gera eitthvað. Annaöhvort haldið þiö
áfram að vera saman eða ekki. Annaöhvort giftist þið
eða ekki. Þú eignast barn eða ekki.”
Mira seig niður istólnum. „Já, þar stendur hnifurinn
i kúnni.” Hún leit biöjandi á Val. „Heldurðu að hann
geti nokkurn tima fyrirgefið mér ef við höldum áfram
aö vera saman án þess aö eignast barn?”
„Helduröu aö þú getir nokkurn tima fyrirgefiö hon-
um ef þiö haldið áfram og eignist barn?”
Þá fór Mira að hlæja og þær hlógu báðar hjartan-
lega. „Skitt veri meö framtiðina!” skrikti Val og Mira
greip um hönd hennar og þær sátu og horföu hvor á
aðra, andlitin voru ekki lengur ung, timinn hafði sett
mark sitt á þau, andlit full af lifi, tvær kempur sem
hlógu að fyndni sem fáir skildu á þessum unga staö. Og
Mira minntist þess þegar Val kom á grimuballiö sem
þau höfðu haldið nokkrum mánuðum áður. Hún var i
æsilegri, svartri buxnadragt með fjaðraskrauti, silfur-
sprei i hárinu. með skærbláa augnskugga og hélt á
löngu svörtu sigarettumunnstyrkki . Allir litu við þegar
hún kom inn og stillti sér upp með tilþrifum, hún fór
lika aö hlæja. Þarna stóö hún og hafði ekki minnstu
áhyggjur af holdafari sinu eöa aldri, stillti sér upp eins
og glæsikvendi frá fjóröa áratugnum, hló sigri þrós-
andi aösjálfri sér, þrám sinum og blekkipgum, að’þvi
hve heimskulegt prjál er en jafnframt skemmtilegt og
hversu litlaus heimurinn yrði án þess. Sum okkar
skildu þetta. Hláturinn náði til okkar allra, okkar sem
vissum aö hálsinn var farinn aö þynnast, hakan aö
þykkna, fæturnir orðnir of gildir og aö hárlinan var á
undanhaldi. Hann náði jafnvel til þeirra ungu sem ekki
höfðu enn sætt sig viö aö eldast eða að það fagra lif sem
þau höfðu gert sér i hugarlund mundi ekki rætast en
vissu samt að likamshæð þeirra og beinaber hnén voru
ekki alveg eins og best varö á kosið, jafnvel þau yngstu
og fallegustu i hópnum höföu augnabrún eða nef sem
þau voru ekki ánægðmeð, náði til okkar allra fallegra
en að eldast, okkar sem reyndum aö bera okkur vel
mitt I dauöanum, stæröum okkur af lifinu, létum sem
dauöinn væri ekki til. Þetta sýndi hún okkur. Hún kom
inn hlæjandi, kát og glöö. Val var óbugandi!