Vísir - 26.03.1981, Qupperneq 9

Fimmtmiaenr 2fi. mars 1981
VÍSIR
Fyrir riímum þrem vikum
lauk i Kaupmannahöfn 29. þingi
Noröurlandaráðs. Það var gleði-
efni fyrir íslendinga, að
Snorri Hjartarson fékk að þessu
sinni bókmenntaverðlaun ráðs-
ins fyrir ljóðabók sina,
Hauströkkrið yfir mér. Fyrir
fimm árum fékk annað islenzkt
skáld, ólafur Jóhann Sigurðs-
son bókmenntaverðlaunin fyrir
ljtíðabækur sinar Að brunnum
og Að laufferjum. Það er
athyglisvert, að arftakar þeirra
Islendinga, sem á miðöldum
sögðu og skráðu sögur okkar um
bardaga, hetjur og hrikaleg ör-
lög, hljtíta nú frægð fyrir um-
fjöllun annars konar yrkisefna,
fyrir ljtíðræna meðferð á fín-
gerðri fegurð náttúrunnar og
trega haustsins. Sama fínleika
var að finna i tónverki þvi, sem
Manuela Wiesler og Snorri
Birgisson fluttu i ráðhúsinu i
Kaupmannahöfn 1976 og var eft-
ir Atla Heimi Sveinsson, eina is-
lenzka ttínskáldið, sem hlotið
hefur ttínlistarverðlaun Norður-
landaráðs.
Listræn afrek samtiðar-
manna okkar varpa birtu og yl i
lif okkar. Þau bæta hugarástand
ið. Mikil gróska hefur verið i
tónlistarlifi i seinni tið. Nýlegt
dæmi um afrek á þvi sviði var
konsertuppfærslan á óperunni
Óthello i Háskólabiói siðastliðið
fimmtudagskvöld. Margt var
þar gert af þeirri snilld, sem
færír manni heim sanninn um
það, að i listinni felst ein af
orkulindum okkar, og gæta þarf
þar vel að góðum virkjunar-
kostum, þótt með öðrum hætti
sé en við Blöndu, á Fljótsdal eða
Sultartanga. Sumt er þar vitan-
lega dýrt, eins og t.d. sinfóniu-
hljðmsveitin, en hún er einmitt
eitt af þvi, sem hjálpar þjóð
okkar til að halda reisn.
Nordsat
Umræðurnar um norrænan
sjónvarpsgervihnött eða „Nord-
sat” eiga sér orðið áralanga
sögu. Loksins, á siðasta þingi
Norðurlandaráðs, féllu þær i
þannfarveg, að liklegt má telja,
að á næsta ári verði tekin
endanleg ákvörðun og hilli undir
framkvæmdir. Lýkur þar með
þvi skeiði, sem sænska skáldið
Per Olof Sundman hefur nefnt
lengst hindrunarhlaup i sögu
Norðurlandaráðs. Forseti ráðs-
ins, Matthias A. Mathiesen
veitti málinu mjög ákveðinn
stuðning i setningarræðu sinni i
Kaupmannahöfn, og eindregnir
fylgismenn þess urðu i lok
þingsins fleiri en menn höfðu á
timabili búizt við. Fram skal
tekið, að rikisstjórn Islands
hefur ekki tekið afstöðu.
I þeim takmörkuðu umræð-
um, sem fram hafa farið um
þetta mál hér á landi, er nokkuð
misjafnt, út frá hvaða forsendu
menn hafa gengið, er þeir hafa
tekið afstöðu. Ýmist hafa menn
gengið út frá, að send yrði ein,
ritstýrð, samnorræn dagskrá
eða að unnt yrði að senda út
samtimis dagskrárnar i heild
frá öllum löndunum, þannig að
hlustandinn gæti valið þeirra i
milli hverju sinni. Grundvallar-
munur er á þessu tvennu. Er
siðari kosturinn mun geðfelld-
ari. Fyrir þvi eru m.a. eftirtalin
rök:
1) Frelsi hlustandans til að
velja og hafna eykst að mun.
2) Aukin samkeppni i dagskrár-
gerð ætti að stuðla að meiri
gæðum.
3) Skriffinnskukostnaður við
samnorræna ritstýrða dag-
skrá sparast.
4) Skilningur landanna i milli
eykst með þvi að heildardag-
skrár hvers lands gefa betri
innsýn i daglegt lif borgar-
anna.
5) Beinar fréttir frá öllum lönd-
unum ættu að veita meiri
fjölbreytni i upplýsingum og
þarmeð hlustandanum betra
tækifæri til að draga eigin á-
lyktanir af eigin fréttavali.
6) Fjölbreytnin, sem fylgir
heildardagskránum mun
stytta öldruðum og hreyfi-
hömluðum stundir.
7) Möguleiki listamanna,
skapandi og túlkandi, til að
koma list sinni á framfæri,
gerbreytist til batnaðar.
Hefur þetta ekki sizt þýðingu
fyrir Islendinga.
Vinstri menn á móti
Ýmsir, trúlega mun færri þó,
eru andvigir þessari leið
heildardagskránna. Rökin, sem
þeir hafa uppi, eru þau fyrst og
fremst, að hún leiði til þess, að
menn fari i eins konar kráku-
stigum milli efnisþátta með
vafasömu menningargildi eða
að menn velji of einhæft efni.
Aftur á mtíti væru i ritstýrðri
dagskrá, samnorrænni, fremur
tck á að halda fram efni, sem
formælendur þessa sjónarmiðs
telja sjálfir menningarlegt og
„meðvitað”, en áhorfendum
þykir allajafna heldur leiðin-
legt. Ritstýrða dagskráin hefur
helztátt sér formælendur meðal
vinstri sinna, en vist má telja,
að hún komi ekki til fram-
kvæmda, þar eð allar áætlanir
nú eru miðaðar við heildardag-
skrárnar og Norðurlandaráðs-
þing lýsti yfir fylgi við málið á
grundvelli þeirra áætlana, sem
fyrir liggja.
Menn hafa stundum rætt um
Nordsat sem þar væri um að
ræða val milli þess að senda og
taka á móti efni um Nordsat
annarsvegar og svo hins að taka
á móti efni frá öðrum Evrópu-
löndum um aðra hnetti. En svo
er ekki. Efni frá Nordsat myndi
enganveginn útiloka efni frá
öðrum gervihnöttum, ef geisla
frá þeim væri beint svo vestar-
lega og norðarlega, að við hefð-
um tæknilega möguleika að ná
þvi. Sannleikurinn er bara sá,
samkvæmt upplýsingum fróð-
ustu manna á þessu tæknisviði,
að Nordsat er eini sjáanlegi
möguleikinn til að taka á móti
efni frá mörgum öðrum löndum
á þann veg, að það nái til alls
þorra landsmanna.
Afstaðan til Nordsat hér á
landi fer þá fyrst og fremst eftir
þvi, hvort við viljum, að
Islendingar sitjisvo sem unnt er
við sama borð og aðrar Evrópu-
þjóðir um frelsi til öflunar upp-
lýsinga og við val á menningar-
efni. Ljtíst er, að Nordsat-
sendingar munu frá sjónarmiði
áhorfandans brjóta sjálfkrafa
niður þá einokun á sjónvarps-
efni, sem við nú búum við.
Almenn minningarósk
Engir eru meira á móti Nord-
sat í þeim farvegi frelsis, sem
málið er nú, heldur en þeir, sem
eruyzttil vinstri og yzt til hægri
i norrænum stjórnmálum.
Danskir ihaldsmenn vilja ekki,
að Danir taki þátt i kostnaði við
Nordsat, a.m.k. ekki eins og
sakir standa, enda Danir þannig
i sveitsettir, að ihaldsmenn þar
i landi telja þá hafa ærið úrval
af sjónvarpsdagskrám ná-
grannaþjtíða nú þegar. Naumur
meirihluti sænska þingsins var
fyrr í vetur neikvæður gagnvart
Nordsat, en sú afstaða er þegar
farin að breytast i mun jákvæð-
ari átt. Má ætla, að þar gæti á-
hrifa frá hagsmunum i
sænskum iðnaði. I Noregi er
Nordsat ódýrasta aðferðin til að
koma sjónvarpi til allra lands-
manna. 1 Finnlandi eru rökin
með Nordsat ekki sizt pólitisk,
Nordsat muni styrkja tengsl
Finna við Norðurlönd, m.a auka
aðgang Finna að fréttum frá
hinum löndunum. Finnskir ibú-
ar i Sviþjóð muni þá einnig eiga
kost á að sjá sjónvarp á móður-
máli sinu. Á öllum Norðurlönd-
um koma svo til hin almennu
menningarrök, sem liggja til
grundvallar allri norrænni sam-
vinnu. Þegar viðtækt net sjón-
varpshnatta verður tekið til
starfa og sendingar frá þeim
verða sjáanlegar á miklum
hluta Noröurlanda, verður talin
menningarleg nauðsyn, að hin
norræna rödd fái að heyrast,
ella geti og dregið úr sameigin-
legum styrk Norðurlanda.
Á tfmabili óx mönnum
þýðingarkostnaður vegna Norð-
sat nokkuð i augum. Sú niður-
staða, sem lfklegast er, að komi
til framkvæmda, er þýðing úr
og á finnsku, þýðing úr islenzku
á hin málin, norskar, danskar
og sænskar sendingar verði ekki
þýddar nema á finnsku, en hægt
verðj að stilla á texta á skjánum
á þvi máli, sem flutt er. Er þessi
kostur vel álitlegur fyrir
Islendinga og liklegur til að efla
tungumálakunnáttu.
Og hvað kostar svo Nordsat-
ævintýrið fyrir Islendinga?
Hlutdeild íslands i sameigin-
lega norræna kostnaðinn verður
i hlutfalli við þjóðartekjur, eins
og þegar um annað
norrænt samstarf er að ræða,
eða 0.9 — 1%. Þetta þýðir, að ár-
legur kostnaður íslands i 20 ár
verði að meðaltali og reiknað á
verðlagi i janúar 1979 2.5 — 3.1
milljónir islenskra nýkróna,
eftirþvi' hve dýr þýðingarkostur
verður valinn.
Jafnréttismál
A þessu ári eru liðin sjötiu ár
siðan lög vöru sett á Islandi um
jafnan rétt kvenna og karla til
náms, námsstyrks og embætta.
A hátiðlegum stundum hafa
tslendingar minnzt þess með
stolti, hve þeir voru snemma i
tiðinni með réttsýnina að þessu
leyti. En eftir framkvæmdinni
að dæma virðist þetta ekki vera
afgreitt mál. Nú fyrir
skemmstu. bar svo við, að ráö-
herra gekk við veitingu lyfsölu-
leyfis framhjá konu, er sótti um
það, og höfðu þó báðir lögmæltir
umsagnaraðilar metið hana
hæfasta umsækjenda. Að frum-
kvæði Kvenréttindafélags
Islands og umsækjanda sjálfs
kom þetta mál til kasta Jafn-
réttisráðs, sem átaldi leyfis-
veitinguna. Jafnrettisráð komst
m.a. svo að orði i greinargerð
sinni, að þessi ráðstöfun væri
sizt til þess fallin til að hvetja
konur til að sækja um ábyrgðar-
stöður. 1 þessum orðum felst álit
á þvi, hve þessi leyfisveiting
hefur langtum viðtækari afleið-
ingar en þær, er varða um-
sækjanda sjálfan. Hún tengist
sviði, sem mikla fyrirhöfn hefur
kostað að byggja upp, en gengur
þó hægt, svið, sem hefur áhrif á
allar framfarir og menningar-
stig á Islandi, en það er mennt-
un kvennanna i landinu. Þetta
skildu ráðamenn fyrir sjötiu ár-
um, þegar lögin voru sett. En
heilbrigðis- og félagsmálaráð-
herrann sér nú ástæðu til að
halda upp á afmælið með þess-
um hætti.
I viðbrögðum ráðherrans við
ávitum Jafnréttisráðs kom
fram, að hann teldi, að ástæða
væri til að endurskoða jafn-
réttislögin og kæmi þá fram,
hverjir væru raunverulegir
jafnréttissinnar. Þykir mörgum
það raunar fullreynt i þessu
máli, að þvi er ráðherrann
varðar. Vandséð er, hvernig tal
um endurskoðun jafnréttislag-
anna getur talizt röksemd i
þessu máli, þar eð til veitingar
leyfisins til handa konunni voru
öll lagaskilyrði fyrir hendi, og
hefði svo verið, þótt málið hefði
borið að áratugum fyrr. Konan
var ekki aðeins jafnhæf og karl-
umsækjendurnir, heldur hæfust
samkvæmt þeim álitsgerðum,
er ráðherra bar,lögum sam-
kvæmt að hafa til hliðsjónar. Þá
gerðist það á dögunum, að kona
sem stítti um embætti prófess-
ors við Læknadeild Háskóla
Islands og fékk flest atkvæði
deildarinnar við atkvæða-
greiðslu um meðmæli. Mennta-
málaráðherra veitti konunni
ekki embættið.
I tilefni þessara mála hafa
vaknað upp umræður um það,
hvort lögleiða beri timabundin
forréttindi konum til handa við
stöðuveitingar. Væri það vissu-
lega dapurleg afleiðing af úr-
slitum þessara mála og ekki
rökrétt. Forréttindi eru i eðli
sinu mismunun. I málum sem
þessum eru það ekki forréttindi,
sem konur þarfnast, heldur
réttlæti.
Fjölmiðlar og öryggis-
mál
Ég vík nú aö öðru máli, sem
er almenningsfræðsla um
öryggismál landsins. Afstaða
manna til þess, hvernig tryggja
á öryggi og frið, hefur mjög
mikla þýðingu. Sá farvegur,
sem umræður falla i, getur haft
úrslitaáhrif á þessa afstöðu.
Þarna bera fjölmiðlamenn, sér-
staklega rikisfjölmiðlar og aðrir
þeir, sem annast upplýsinga-
miðlun til fólks, ungs og gamals,
mikla ábyrgð. Svo virðist sem
upplýsingamiðlun þessi eða
það, sem ætti að vera al-
menningsfræðsla, falli um of i
þröngan farveg. A skortir, að
hún taki nægilega mið af
Siðastliðinn mánu-
dag flutti Ragnhildur
Helgadóttir fyrrv.
alþm. athyglisvert er-
indi um daginn og veg-
inn. Með leyfi Ragn-
hildar er erindið birt
hér, örlitið stytt. í þvi
er fjallað um þing
Norðurlandaráðs,
Nordsat, sjónvarps-
gervihnöttinn, jafn-
réttismál, umfjöllun
fjölmiðla um öryggis-
mál og málefni
fatlaðra.
heildarsýn og staðreyndum,
stundum af staðreyndum, sem
við blasa, ef á er bent, en oft er
þagað um. Afleiðing þessa getur
orðið sú, að sjálft öryggi lands-
ins verði útundan og menn geri
sér ekki grein fyrir nauðsynjum
i þessu sambandi.
Ég nefni nú dæmi, þar sem
betri upplýsingar hefðu gert
málin ljósari. Fyrir skömmu
stóð yfir eins konar yfirlýsinga-
strið milli fréttamanna rikisút-
varpsins og Utanrikisráðuneyt-
isins um framkvæmdir á Kefla-
vikurflugvelli. Þetta blandaðist
svo umræðum um það, hvort
rikisstjórnin hefði i fórum sin-
um leynisamning með starfs-
reglum, er kynnu að veita hvaða
aðila rikisstjórnarinnar sem er
neitunarvald um varnarfram-
kvæmdir.
Á meðan á þessu gekk hér
heima, mátti svo lesa frétt eins
og þá, sem birtist i brezka blað-
inu Observer hinn 15. þ.m., þar
sem skýrt var frá, að fram færu
umræður um nýja hervarnar-
stöð Atlantshafsbandalagsins á
Hebrideseyjum eða Suðureyj-
um. Varþess getið i fréttinni, að
þetta þætti nauðsynleg öryggis-
ráðstöfun, þar eð til þess gæti
komið hvenær sem væri, að
varnarstöðinni á Keflavikur-
flugvelli yrði lokað fyrir póli-
tiskan þrýsting.
Allt þetta vekur til hugsunar
um traustiðá bandamanninum i
norðri, um þátt tslands I öryggi
Evrtípu og þátt Atlantshafs-
bandalagins i öryggi íslands.
Kjarnorkuvopnalaust
svæði
Annað dæmi, þar sem betri
upplýsingar hefðuþurfl að koma
fram. Upp á siðkastið hefur
verið haldið uppi umræöum,
einkum af hálfu Norðmanna um
að lýsa þurfi Norðurlönd kjarn-
orkuvopnalaust svæði. Hug-
myndin um svonefnda frið-
lýsingu N.-Atlantshafsins virð-
ist vera af svipuðum toga. Um
það hefur verið minna fjallað,
t.d. i rfkisfjölmiðlum við hvaða
aðstæður slikar hugmyndir eru
settar fram. Nauðsynlegt hlýtur
að vera að gera jafnframt grein
fyrir þvi, að varnarmálayfir-
völdum Norðurlanda er full-
kunnugtum, að Sovétmenn hafa
mikið magn kjarnorkuvopnabú-
inna tækja i næsta nágrenni
Norðurlanda, á landi og i höfum
úti fyrir ströndum þeirra. Enda
hefur forstætisráðherra Noregs,
Gro Harlem Brundtland, sagt,
að slikar yfirlýsingar væru
haldlausar nema að Sovétmenn
undirgengjust slikar skuldbind-
ingar einnig.
Almenningur á Islandi þarf
með eðlilegum hætti að fá betri
upplýsingar um staðreyndir, er
varða öryggismál íslands og
umheimsins. Sérstaklega má
ætlast til sliks af rikisfjölmiðl-
um, og að þeir sjái til þess að
upplýsingar séu frá þeim, er
gerst þekkja hér á landi. Yrðu
þá væntanlega minni likur til að
óraunhæfar eða ótimabærar til-
lögur í varnar- og öryggismál-
um fengju þann byr, er leiða
kynnu til aukinnar hættu fyrir
Islendinga. Menn sæju þá
væntanlega, að lokun varnar-
stöðvarinnar hér eða einhliða
yfirlýsingar um vopnleysi á
Norðurlöndum væru álika skyn-
samlegar og að ætla sér aö
bægja frá eldhættu með þvi að
henda slökkvitækjunum eða
bæta veðrið með vi að draga
fyrir gluggana.
Ár fatlaðra
A alþjóðadegi fatlaðra var
tekin i' notkun við hús Sjálfs-
bjargar að Hátuni 12 sundlaug,
er stórbætir aðstöðu fjölmargra
fatlaðra til þjálfunar. I málefn-
um fatlaðra hefur á undanförn-
um áratugum eitt nafn borið
öðrum hærra, en það er nafn
Odds Ólafssonar læknis og fyrr-
verandialþingismanns, sem m.a
hefur verið driffjöður og frum-
kvöðull I byggingum heimila og
aðstöðu fyrir öryrkja. Reykja-
lundur er með merkustu stofn-
unum landsins og framkvæmdir
öryrkjabandalagsins tala sinu
máli.
Fjölmennasti hópur öryrkja
er sá hópur, sem haldinn er ör-
orku af völdum geðsjúkdóma.
Algengasta orsök líkamiegrar
fötlunar er umferðarslys á-
fiamt vinnuslysum og slysum i
heimahúsum. Ljóst er, aö i
framtiðinni þarf að leggja
aukna áherzlu á að leita leiða til
að koma i veg fyrir slys og sjúk-
dóma, er leiða til örorku eða
fötlunar.
Sameinuðu þjóðirnar hafa
helgað þetta ár málefnum fatl-
aðra. Fjölmörg áhrifarik sam-
tök hafa hlýtt kalli þeirra og
standa á árinu að ýnsum að-
gerðum til að greiða götu fatl-
aðra og létta þeim lifið.
Ragnhildur Helgadóttir.
■
9
j
■
■
«
;3
■
■
a
a
B
■
■
fc £) uí