Vísir - 04.04.1981, Blaðsíða 21

20
VÍSIR
Laugardagur 4. april, 1981
Laugardagur 4. april, 1981
VÍSIR
21
„Peir voru sko
dannaöir t
söngnum þar”
Jóhann Konráðsson söngvari — ,,heims-
frægur” á ísiandi — í heígarviðtali
sinni enn. Við ætluðum ekki að
ansa þvl, vorum að undirbúa
næsta lag. Þá kallað Július Haf-
stein, sýslumaður þeirra Þingey-
inga, í skipunartón: ,,Ég skipa
þér Jóhann með lögregluvaldi, að
syngja „Andvarpið” einu sinni
enn”. Það var ekki um annað að
ræðaen hlýða þessu, þar sem lög-
regluyfirvaldið átti i hlut!
Við Sverrir Pálsson núverandi
skólastjóri Gagnfræðaskólans
fórum viða um land og héldum
söngskemmtanir. Undirleikari
okkar var Askell Jónsson og vor-
um við oftast á ferðinni i nýjum
jeppa, sem Askell átti, eða þá á
F»rdinum minum. Fengum við
irnefnið ,,Þrir á ferð”, en á
sama tima fóru 6 leikarar á ferð
um landið, sem nefndu sig ,,Sex á
ferð”. Eitt sinn vorum við á
heimleið að nóttu til. Sverrir ók
jeppa Áskels, en hafði orð á þvi i
Ljósavatnsskarðinu, að jeppinn
hlyti að vera eitthvað bilaður,
hannynnisvo illa. Askellsagði aö
það gæti ekki verið, jeppinn væri
svo til nýr. Við héldum þvi ó-
„Það er músik i blessuðum skepnunum, ég finn þaö á hestunum mfnum að þeireru músikalskir."
//Söngurinn hefur verið mér jafn nauðsyn-
legur og andrúmsloftið/ allt frá því ég var
barn. Ég er þakklátur fyrir þá söngrödd sem
mérvar gefirv eða öllu heldur lánuð. Ég hef
reynt að þroska hana og miðla henni til ann-
arra. Mér hefur veriðtekið vel/ ég hef fengið
að finna að landar mfnir hafa notið söngsins
með mér. Það er mér nóg/ ásamt því að eiga
góða konu og gott heimili". Það er Jóhann
Konráðsson söngvari á Akureyri/ sem hefur
orðið i helgarviðtali.
Jóhann Konráðsson er „syngj-
andi maöur”, eins og Orðabók
Menningarsjóös skilgreinir oröið
„söngvari”. Ef við eigum að skil-
greina það nánar, þá er Jóhann
„alþýðusöngvari”. Hann söng á
skemmtunum og hélt konserta
vitt og breitt um landið og þvi
löngu „heimsfrægur” á fslandi.
Hann er hættur að syngja opin-
berlega, en ósjaldan heyrist rödd
hans hljóma á öldum ljósvakans
og þar á hún eftir að heyrast um
ókomin ár.
Hver kenndi
þér að anda?
„Já, já, þú ert velkominn, ef þú
heldur að ég hafi frá einhverju að
segja. En ég ætla ekki að gerast
„spámaður” á gamals aldri, hins
vegar get ég sagt þér eitt og ann-
að af minu söng-stússi ef þú vilt”,
sagði Jóhann þegar ég hringdi i
hann og falaði viðtal.
Daginn eftir vorum viö sestir I
stofu hjá Jóhanni. Við komum
okkur saman um aö einbeita okk-
ur aö söngvaranum „Jóa Konn”.
Fyrst spurði ég hvort söngurinn
hafi veriö honum eiginlegur, þar
sem hann hefur litillar söng-
menntunar notiö?
„Það er rétt, ég er ekki lang-
skólagénginn, en ég hef notið leið-
sagnar hjá góðu fólki. Siguröur
Birkis var einn af þeim fyrstu,
sem sagöi mér til. Ég man eftir
fyrsta timanum hjá Sigurði. Þá
spurði hann: „Hver hefur kennt
þér að anda”. „Kennt mér aö
anda”, át ég eftir honum og kom
alveg af fjöllum. Hann átti eðli-
lega við öndunina með söngnum,
en ég sagði honum eins og var, að
öndunina heföi ég aldrei lært og
aldrei hugsað sérstaklega um
hana. „Þaö er einkennilegt”,
sagði Siguröur þá, „þú andar
nefnilega alveg rétt”.
Það má þvi vera, að söngurinn
sé mér eiginlegur. Ég hef verið
syngjandi frá barnsaldri, en ég
söng þá fyrir sjálfan mig, ég var
ekki aö gera þaö fyrir aðra. Ég
fékk útrás i söngnum. Þegar ég
var 8 ára fór ég i sveit að Fagra-
nesi i öxnadal. Þar var fært frá
og ég fékk það hlutverk að sitja
yfir ánum. Ég var sem sé smali.
Það var dásamlegur timi. Eggert
Þorkelsson var húsbóndi minn.
Hann sagði mér siöar, að eitt sinn
hafi hann fariö að huga að mér og
ánum. Þá hafi ég setiö á þúfukolli
og sungið hástöfum, en ærnar leg-
ið á jórtrinu umhverfis mig með
sælusvip. Eggert sagðist ekki
hafa fengið sig til þess að raska ró
okkar. Og ærnar voru góðir á-
heýrendur: það er músik i skepn-
um, ég finn það oft hjá hestunum
minum, að þeir eru músikalskir.
Þetta atvik er mér ekki minnis-
stætt, ég var alltaf syngjandi,
þetta var þvi ekki óvenjulegt fyrir
mig. Það er frekar aö ég muni
eftir atvikum frá barnæsku vegna
þess að ég hafi ekki sungið. Ef til
vill hefur þetta veriö minn skóli,
þar sem ég hef lært „að anda”,
eins og Sigurður sagði.
Ég var ekki nema fjóra vetur i
skóla, en áður en sú skólaganga
hófst hafði Elisabet Eiriksdóttir
kennt mér til stafs. Ég veit að
margir þeir sem uxu úr grasi á
fyrstu áratugum aldarinnar geta
sagt svipaöa sögu af skólagöngu
sinni. En ég reikna með að flest-
um þeirra hafi einhvern tima
runniö það til rifja á lifsleiðinni,
„Hver hefur kennt þér að anda”,
spuröi Siguröur Birkis.
„Hann hlýtur aö vera bilaöur
jeppinn, hann vinnur svo illa”,
sagöi Sverrir. Þá vorum við búnir
að keyra allt Ljósavatnsskarðið á
„punktemiðu”
að hafa ekki lært meira. Þannig
er þvi alla vega varið með mig.
Þessi skamma skólaganga var
góð svo langt sem hún náði, en
það hefur oft orðið mér fjötur um
fót á lifsleiðinni, að hún varð ekki
lengri.
Þaö var sungiö
raddaö
viö vinnuna
En það var ekki um annað að
ræða en vinna fyrir sér. Sextán
ára fór ég til sjós, réö mig á bát
hjá Oddgeiri Jóhannssyni á
Grenivik. Hann var kvæntur Að-
alheiði frænku minni Kristjáns-
dóttur, en hún var afa-systir min i
föðurætt. Þeirra dóttir var
Fanney, sem ég fékk aö eiga. Það
var stóri happdrættisvinningur-
inn minn, ég á það henni að þakka
hvað ég gat helgaö mig mikið
söngnum. Við erum þvi skyld
hjónakornin og það er mikill
söngur i okkar ætt, eins og rauður
þráður allt i gegn. Faðir minn,
Konráö Jóhannsson, gullsmiður,
hafði ágæta rödd og sömu sögu er
aö segja um móöur mina, Svövu
Jósteinsdóttur, en hún er frá Hró-
arsdal i Skagafiröi.
— Það fer orð af Höföhverfing-
um sem söngmönnum. Var mikið
sungið á Grenivik á þessum ár-
um?
„Já, það var mikiðsungið. Þar
var starfandi kirkjukór og bland-
aður kór, sem Jónas frá Græna-
vatni og bræðurnir Áskell og Páll
Jónssynir frá Mýri i Bárðardal
höföu þjálfaö. Þaö var hvert tæki-
færi notað. Það var sungið viö
flatninguna og beitninguna,: hvar
sem var og hvenær sem var. Og
það var sungið raddað drengur
minn, þeir voru sko dannaðir i
söngnum þar. Ég vildi vera með,
en fékk ekki góðar viðtökur.
Strákarnir sögðu mig laglausan.
Það var nokkuö til i þvi. Ég hafði
aldrei tekið þátt i rödduðum söng
áöur, hann setti mig svolítið „út
af laginu” tilaö byrja með. En ég
skólaðist og eftir þaö var ég tak-
inn i hópinn.
Setti punkt
við sjóinn
Ég var á sjónum i nokkur ár,
tók „pungaprófiö” og var fyrsti
vélstjóri á Hjalteyrinni um tima.
En söngurinn var farinn að toga
I mig og 1941 setti ég punktinn við
sjóinn og fór i land. Eftir það fór
sönghjólið að snúast og hraðinn
jókst ár frá ári: ætli hann hafi
ekki verið mestur frá þvi upp úr
1950 og fram undir 1970. Þá fór ég
að slaka á og nú er ég löngu hætt-
ur aö syngja opinberlega. Ég hef
verið að raula ofurlitið fyrir fólkið
á sjúkrahúsinu við messur og
einnig fyrir gamla fólkið á dval-
arheimiiunum. Ég setti mér það
mark að hætta nógu snemma,
draga I land áður en fólk færi að
vorkenna blessaða gamla mann-
inum, sem héldi hann gæti sungið.
Ég held mér hafi tekist að standa
við þetta með nokkrum undan-
tekningum þó. Það er nú einu
sinni söngur i mér, þannig að ég á
erfitt með að segja nei.
Þá leist mér
ekki á blikuna
Ég byrjaði að starfa með
Karlakór Akureyrar eftir að ég
kom i land. AskellSnorrason, tón-
skáld, var söngstjóri fyrsta árið,
en hann veiktist og Sveinn
Bjarman tók við. A fyrstu æfing-
unni undir stjórn Sveins rétti
hann mér hefti og sagði: „Gerðu
svo vel Jóhann minn, nú syngur
þú þetta á konsertinum i vor”.
Lögin i heftunum voru „Um sum-
ardag” og „Okuljóð — Afram
veginn i vagninum ek ég”. Það
setti strax að mér kviða, mér leist
satt að segja ekkert á blikuna.
Sveinn ætlaöi mér óreyndum að
syngja „ökuljóðin”, sem Stefán
tslandi var búinn að syngja inn i
hjörtu allra landsmanna. En
þetta hafðist og einn gagnrýnand
inn likti mér við fola, sem hefði
fundist i stóði, en færi ekki á
stökki, heldur hýru spori. Þetta
þótti mér bara góð samliking”,
sagði Jóhann.
— Þetta var vorið 1941, sem Jó-
hann söng fyrst einsöng opinber-
lega. Áður var hann byrjaður að
syngja með Smárakvartettinum
og ár frá ári varð söngurinn um-
fangsmeiri. Hann hélt sjálfstæða
konserta á Húsavik, Reyðarfirði,
Eskifiröi, Fáskrúðsfirði, Norð-
firði og um Vestfirði fór hann á
vegum Tónlistarfélagsins á Isa-
firði og hélt konserta á Isafirði,
Bolungarvik, Suðureyri og Flat-
eyri, en aldrei sá Tónlistarfélagið
á Akureyri ástæðu til sliks fram-
taks. Jóhann helt sem sé aldrei
sjálfstæöa tónleika á Akureyri,
sinum heimabæ. Auk þessa fór
Jóhann um landið þvert og endi-
langt til að syngja á skemmtun-
um, ýmist einn, með Smára-
kvartettinum, Sverri Pálssyni,
Jóseini bróöur sinum, Eiriki Stef-
ánssyni, Sigurði Svanbergssyni
eða Kristni Þorsteinssyni, svo
einhverjir séu nefndir. A.m.k.
einu sinni söng Jóhann á þrem
stöðum sama daginn, i Vagla-
skógi, á Akureyri, og loks á Egils-
stöðum. Það var 17. júni 1955. Ég
bað Jóhann að segja okkur eitt-
hvað af öllu þessu.
Söng sam-
kvæmt skipun
„Ég hef einu sinni sungið sam-
kvæmt lögregluskipun. Þá var ég
með Karlakór Akureyrar i As-
byrgi, sem ég held að sé besta
sönghús i heimi, tónninn er svo
lifandi þar. Ég söng einsöng I lag-
inu „Andvarp” eftir Neithardt og
við vorum búnir að endurtaka
lagiðtvisvar. Enn var klappað, á-
heyrendur vildu heyra það einu
trauðir áfram. Þegar við vorum
búnir að keyra allt Ljósavatns-
skarðið, þá segir Sverrir: að þaö
hljóti bara að vera eitthvað að
bilnum, hann vinni svo illa. Þá fór
Askell að veröa órólegur, hélt að
nýi billinn væri að gefa sig. Við á-
kváðum þvi að kanna málið. Kom
í íjós að jéppinn var „punkterað-
ur”!
Mér er lika minnisstæð söng-
skemmtun sem við félagarnir
héldum á Þórshöfn. Þá fór raf-
magnið þegar við vorum hálfnað-
irmeð söngskrána. En enginn lét
það á sig fá. Við fengum kerti,
þannig að Askell sá á nóturnar, en
siðan var haldið áfram. Stemmn-
ingin sem skapaðist var stórkost-
leg og litla samkomuhúsið varð
að tónleikahöll. Þetta skilaöi sér i
söngnum. Sverrir söng m.a.
„Söng til kvöldstjörnunnar”, að
mig minnir eftir Wagner. Það var
stórkostleg túlkun, hvernig
drengurinn söng þetta, heimsins
besti söngvari gæti ekki þurrkað
þann söng úr huga mér.
Einn þátturinn i samstarfi okk-
ar Sverris var kirkjukonsert i Ak-
ureyrarkirkju, þar sem Jakob
Tryggvason sá um undirleikinn.
Agóðanum var varið til að stofna
sjóð til kaupa á pipuorgeli i kirkj-
una. Kom þetta af stað mikilli
söfnun, sem varð til þess að org-
elið var keypt.
Spyrekkihvaö
þú hefur lært
— ÞU ert ekki langskólageng-
inn i söngnum, en eitthvað hefur
þú lært?
„Já, já, ég hef notið tilsagnar
hjá góðu fólki og ég er þvi þakk-
látur. Ég átti þess kost að starfa
með Páli Isólfssyni. Ég var feim-
inn við þennan snilling þegar ég
kom á fyrstu æfinguna, en hann
tók mér opnum örmum sá öðling-
ur og sagði: „Ég veit allt um þig
Jóhann minn, ég spyr ekki hvað
þú hefur lært, heldur hvað þú get-
ur”. Þetta þótti mér óskaplega
vænt um.
Ég naut tilsagnar Primo Mont-
anari i nokkrar vikur, en hann
var þekktur tenor og dvaldi hér
aö mig minnir i tengslum við upp-
færsluna á ,,,Lá Boheme” 1955.
Hann opnaði óskaplega mikið
fyrir mér, allavega fannst mörg-
um ég syngja betur, eftir að þeir
vissu að ég haföi verið hjá Mont-
anari. Hann sagöi við mig: „Þvi
eðlilegri og afslappaðri sem þú
ert, þvi betri verður röddin: sjáðu
bara hvernig ungabarnið grætur,
það er þvi eölilegt.”
Arið 1962 kom Magnús vinur
minn Jónsson þvi til leiðar, að ég
fékk aö dvélja um tima við Kon-
unglegu óperuna i Kaupmanna-
höfn, þar sem ég naut .ma. kunn-
áttu Stefáns tslandi. Þaö var mér
ógleymanlegt og ómetanlegt, það
opnaöi mér nýjan heim.
Akureyrarbær og Kaupfélag
Eyfirðinga styrktu mig til ferðar-
innar og einnig komst ég á svo-
nefnd listamannalaun hjá
menntamálaráðuneytinu. Þótti
mér vænt um þá viðurkenningu,
sem i þvi fólst. Þá sagði mætur
leikari: „Þetta skal vera i fyrsta
og siðasta skiptið, sem „amatör”
kemst á listamannalaun.”
Syngurnú í
svefnsins ró
— Hvenær hafðir þú tima til
æfinga?
„Ég var gæslumaður á geðdeild
Sjúkrahússins frá 1946 og þaö var
stundum sagt, að ég héldi mér i
æfingu með þvi aö syngja fyrir
sjUklingana þar, og var það ekki
alltaf lagt út á betri veg. Einu
sinni var ort i sambandi við árs-
00117!» hjá Karlakór Akureyrar:
„Aður Jóhann sótti sjó
sagður var hann aflakló
alltaf fyrn af ýsum dró
og öðrum fiskum talsvert þó.
Syngur nú i svefnsins ró
sjúklingana á Kleppi,
út svo enginn sleppi”.
Það var nokkuð til i þessu, ég
notaði hvert tækifæri sem gafst til
„Ærnar lágu á jórtrinu umhverfis
mig með sælusvip.”
að syngja fyrir sjúklingana. Mér
fannst það veita þeim ró. Eitt sinn
fékk ég mann til að leysa mig af.
Hann fór að raula viö vinnuna, en
einn sjúklingurinn bað hann i öll-
um bænum að þegja, þvi „hinn
strákurinn” gæti sungið miklu
betur.”
— Jóhann hefur frá mörgu aö
segja, m.a. frá Smárakvartettin-
um svo eitthvað sé nefnt, en það
verður að biða betri tima. Ég
spurði Jóhann að lokum hvort
aldrei hafi hvaflað að honum að
reyna fyrir sér við nám og starf
erlendis?
„Nei, enda hefðu það verið
draumórar i þá daga. Ég er full-
komlega sáttur viö lifiö og tilver-
una. Ég naut þess að syngja með
fólkinu og fyrir fólkið. Ég er þeim
þakklátur, sem gerðu mér það
mögulegt. Þetta horfði öðru visi
viö ef ég væri ungur i dag. Nú eru
söngmenn betur að sér og það er
vel.
En mér finnst almennt minni
söngur i fólki, landinn syngur
minna sér til ánægju og yndis-
auka en var. Það þykir mér mið-
ur. Söngur og tónlist er mannbæt-
andi, þaö slær á betri strengi i
brjóstum okkar og mýkir skapið.
Ég er ánægður með lifiö eins og
það hefur verið og eins og það er.
Ég á góöa konu og gott heimili og
bömin hafa komist af. Slikt verð-
ur ekki keypt meö söng.”
G.S./Akureyri
„Þá sagöi mætur leikari: „Þetta
skal vera I fyrsta og siðasta skipt-
», sem „amatör” kemst á lista-
mannalaun”.