Vísir - 04.04.1981, Blaðsíða 28

'Láugárdagur '4.' aprll, 1981
28
vísm
Enn eitt njósnahneyksliö er
komiö uppá yfirboröiö á Bret-
landi en þaö fer nú aö veröa
næsta reglulegur viöburöur.
Þetta nýja mál hófst meö þvi aö
blaöamaöurinn Chapman
Pincher birti i Lundúnablðainu
Daily Mail útdrætti úr bók sinni
„Þeir lifa af landráöum” þar
sem m.a. kom fram aö Pincher
telur Sir Roger Hollis, sem um
árabil var yfirmaöur gagn-
njósnadeildar bresku leyniþjón-
ustunnar, hafa veriö
sovéskan njósnara sem hafi
valdið löndum sinum ómæidum
skaöa meö undirferli sinu.
Margaret Thatcher, forsætis-
ráðherra Bretlands, var spurö
um þessar ásakanir i Neöri
málstofunni og sagöi hún þar aö
mál Hollis heföi veriö rannsak-
aö fyrir nokkrum árum en ekk-
ert komiö fram sem benti til
þess aö hann heföi átt aöra hús-
bændur en viröulega Bretana i
Whitehall. Athygli vakti aö hún
tók ekki af skariö um aö Hollis
væri saklaus. Þessu máli
tengjast siöan, óbeint enn sem
komið er, undarlegar uppljóstr-
anir um aö áfiö 1968 hafi ýmsir
frammámenn i bresku þjóölifi
undirbúiö samsæri gegn Harold
Wilson, þáverandi forsætisráö-
herra, og hafi átt aö steypa hon-
um af stóli en setja herforingja-
stjórn i hans staö. Et tu Brute!
Sir Roger Hollis lést fyrir
nokkrum árum og getur þvi ekki
svarað fyrir sig, nú þegar grun-
urinn um svik hans kemur seint
og um siðir frammi dagsljósiö.
Hann fór hina heföbundnu leiö
starfsmanna bresku leyniþjón-
ustunnar á fyrri hluta aldár-
innar, nam viö Oxford-
háskólann i kringum 1925 en
réðist siöan til MI5 áriö 1936.
Hann komst fljótt til töluveröra
metoröa og áriö 1956 var hann
skipaöur yfirmaður gagn-
njósnadeildarinnar, áriö 1960
var hann aölaður og áriö 1965
dró hann sig i hlé og settist i
helgan stein. Um þaö leyti var
ýmsa farið aö gruna aö ekki
væri allt meö felldu og áriö 1970
var hann yfirheyröur um starf
sitt hjá MI5. Menn skulu athuga
aö „yfirheyrsla” er alvarleg-
asta stig rannsóknar á hollustu
starfsmanna leyniþjónust-
unnar: fyrst kemur svokölluð
„athugun” sem fer fram án vit-
undar hins grunaða, sföan kem-
ur „viötal” og enn er allt i góöu
en „yfirheyrsla” er mjög alvar-
legt mál. Hafi Sir Hollis veriö
sovéskur njósnari þá tókst hon-
um a.m.k. aö snúa á þraut-
reynda yfirheyrslusérfræöing-
Margaret Thatcher. Hún hefur
fyrirskipaö rannsókn á málinu.
BRETLAND LEIKUR ENN EI
Kim Philby. Var þaö Hollis sem
varaöi hann viö.
Anthony Biunt. Roger Hoilis rak
mannsem stjórnaöi yfirheyrslum
yfir honum. Hvers vegna?
William Colby, vfirmaöur CIA.
Hann rak Angleton vegna þess aö
hann vildi ekki galdraofsóknir.
Christine Keeler. Atti á sama
tima i ástarsambandi viö breskan
ráöherra og sovéskan hernaöar-
sérfræöing og e.t.v. KBG-mann.
ana og ekkert varö sannað,
hvorki af né á. Hollis lést svo ár-
iö 1973 og skömmu siöar hóf
Trend lávaröur sérstaka rann-
sókn á grunsemdum um aö hann
hafi veriö i þjónustu Sovét-
manna. Sem fyrr tókst ekkert
aö sanna.
En lltum nú á þau atriöi sem
sumum þykir benda til þess aö
Hollis hafi ekki verið heill.
Mörgum sérfræöingum þótti
meö ólikindum hversu margar
aögeröir MI5 fóru útum þúfur
eöa misheppnuöust hrapallega
siustu áratugina áöur en Hollis
lét af störfum. Þegar Kim
Philby flýði til Sovétrikjanna
áriö 1963 töldu ýmsir máliö
leyst, hann heföi orsakaö lekann
til Sovétmanna. Kenningin fell-
ur hins vegar um sjálfa sig
þegarþaö er haft i huga aö Kim
Philby starfaöi fyrir MI6, þá
deild leyniþjónustunnar sem
starfar að njósnum erlendis, og
auk þess lét Philby af störfum
áriö 1951, eftir flótta Macleans
og Burgess austur yfir járn-
tjald. Þegar upp komst aö
Anthony Blunt, listaráögjafi
drottningar, heföi fyrr á árum
njósnaö fyrir Sovetrikin, en
Blunt starfaöi fyrir MI5, þótti
mönnum máliö leyst en þaö
stenst heldur ekki. Blunt mun
sem sé hafa verið hættur hjá
MI5 þegar Pilby flúði og mikil
leit hófst að njósnurum innan
bresku leyniþjónustunnar.
Blunt játaöi sekt slna 1963 eöa 4
gegn sakaruppgjöf og eftir þaö
voru honum altént allar leiöir
lokaöar. Chapman Pincher, og
aörir þeir sem sannfærðir eru
um sekt Hollis, benda á eftirtal-
in atriði:
„Arago” — áriö 1969 sagöi
tékkneskur flóttamaöur, sem
hlaut dulnefniö „Arago”, vest-
rænum leyniþjónustumönnum
frá þvl aö sovéski hemaöarfull-
trúinn I London hafi veitt
tékkneskum kollegum sinum
upplýsingar um MI5 sem voru
svo nákvæmar aö þær heföu aö-
eins getaö komiö fra manni inn-
an MI5.
„Golitsin” — áriö 1962 flúöi
Anatolý Golitsin, háttsettur
starfsmaöur KGB, til Banda-
rikjanna I gegnum Finnland.
Meöal þess sem hann upplýsti
var aö KGB teldi ónauðsynlegt
aö láta fylgjast meö sovéskum
sendiráösmönnum I London en
sllkt er venjan til aö koma I veg
fyrir flótta þeirra. Þetta var
túlkaö þannig aö ef einhver
Sovétmannanna hæfi þreifingar
viö MI5 um flótta, þá frétti KGB
af þvl hvort sem væri og hlyti
þvi aö hafa útsendara innan
MI5.
„Ráöning Hollis” — þegar
Hollis gekk til liðs viö MI5 áriö
1946 minntist hann ekki á aö
hann ætti marga vini og
kunningja meðal kommúnista
en slikrar vitneskju var krafist
af nýliöum. Einnig hefur veriö
bent á aö Hollis lagöi ofurkapp á
aö komast innl MI5 og þann á-
huga tókst honum aldrei aö
skýra fyllilega.
„Gouzenko” — áriö 1945 leitaöi
Igor Gouzenko, sem var njósn-
ari fyrir Sovétrlkin, hælis I
Ottawa sem pólitiskur flótta-
maöur. Gouzenko tjáöi Kanada-
mönnum aö hann vissi til þess
aö Moskva héldi úti njósnara
innan MI5 sem kallaður var
„Elli”. MI5-maður, aö nafni
Roger Hollis, fór til Ottawa til
aö yfirheyra Gouzenko um mál-
ið en þegar Gouzenko var spurð-
ur um þá yfirheyrslu mörgum
árum siöar sagöi hann aö hún
hefði aðeins staöiö yfir i fimm
minútur. Þegarhonum var sýnd
skýrsla Hollis um yfirheyrsl-
urnar sagöi hann aö hún væri
kjaftæöi frá upphafi til enda.
Hann taldi nú að maöurinn sem
yfirheyröi hann um „Elli” heföi
veriö „Elli” sjálfur. Það er hins
vega varla rétt. Phillip
Knightley, blaöamaöur viö The
Sunday Times, og mikill sér-
fræðingur i njósanmálum, upp-
lýsti i blaði sinu siöastliöinn
sunnudag að „Elli” heföi verið
Kathleen Willsher sem starfaði
á vegum bresku leyniþjónust-
unnar i Kanada og játaöi á sig
njósnir fyrir Sovétmenn áriö
1946. Knithtley segir aö vissu-
lega sé mögulegt aö Sovétmenn
hafi rekiö tvo njósnara sem
kallaðir voru „Elli” en sá
möguleiki sé mjög óliklegur.
Hann bendir og á aö Hollis hafi
ekki verið i neinni aöstööu til aö
stinga uppljóstrunum Guzenkos
undir stól þar sem Kanada-
menn hafi siöar snúiö sér beint
til yfirmanna hans meö mál
þetta.
„Lyalin”— eftir aö Hollis lét
af störfum áriö 1965 gekk KGB-
starfsmaöur i London, Oleg Ly-
alin, til liös viö bresku leyni-
þjónustuna og veitti henni mikl-
ar upplýsingar á næstu árum.
Hann vann áfram i sovéska
sendiráöinu langa hríð, en þaö
heföi hann hvorki þoraö né getaö
ef Sovétmenn heföu átt útsend-
ara innan MI5. Sömuleiöis heföi
veriö útilokaö fyrir Breta að
safna gögnum um njósnastarf-
semi Gunter Guillaume ef þá
heföi veriö sovéskur njósnari i
hárri stööu hjá MI5 en Guill-
aume var sem kunnugt er að-
stoöarmaður Willy Brandts, þá-
verandi kanslara V-Þýska-
lands, sem var afhjúpaður eftir
ábendingar frá Bretlandi.
Ekkert þessara atriöa dugar
til þess aö sakfella Roger Hoilis,
i mesta lagi benda þau til þess
að einhver starfsmaður MI5
hafi njósnaö fyrir Sovétmenn.
Þeir sem sannfærðir eru um
sekt Hollis hafa þvi bent á ýmis
önnur atriði sem visa beint á
hann. Þarerfyrsttilaðtaka, aö
þegar yfirheyrslur fóru fram yf-
ir Anthony Blunt áriö 1964, þá
var Hollis, þáverandi yfirmaöur
MI5, einsog komiö hefur fram,
rannsóknarmönnunum mjög til
óþurftar. Til ósættis kom milli
hans og helsta yfirheyrslusér-
hafi verið hann sem lét Maclean
vita, en þaö gæti hann hafa gert
til aö ekki félli grunur á Hollis.
Einnig er álitiö aö Sir Roger
Hollis einn hafi haft vitneskju
um aö MI6 væri, árið 1963, aö
senda starfsmann sinn, Nichol-
as Elliot, til að yfirheyra Kim
Philby sem þá haföist viö i Bei-
rut. Philby lét sig hverfa um
sama leyti.
Enn eitt sem andstæöingar
Hollis telja benda til sektar hans
er „Profumo” máliö svokall-
aöa. Það var nærri oröiö rikis-
stjórn Harolds Macmillans aö
falli snemma á sjöunda ára-
tugnum og gekk útá aö vændis-
konan Christine Keeler hafði á
sama tima staöiö i sambandi viö
hermálaráöherra Bretlands,
John Profumo, og Eugene
Eugene Ivanov. Var hann notaöur til aö sverta stjórn MacmiIIans?
fræðingsins og var sá siöar-
nefndi fyrst tekin úr málinu en
siöan hreint og beint rekinn úr
MI5. Þess má geta aö viökom-
andi maður var mjög hæfúr I
sinu starfi sem sést best af þvi
aö hann gekk ekki atvinnulaus
lengi, MI5 réö hann þegar i staö
isina þjónustu. Einnig mun þaö
hafa veriö Hollis sem kom þvi til
leiöar aö Blunt var veitt sakar-
uppgjöf i skiptum fyrir játn-
ingu.
Þá telja ýsmir, og hafa nokk-
ur rök máli sinu til stuðnings, aö
þaö hafi veriö Hollis sem árið
1951 varaöi Donald Maclean viö
yfirvofandi handtöku. Kim
Philby hefur sagt, eftir aö hann
flúöi til Sovétrlkjanna, aö þaö
Ivanov, háttsettan GRU-starfs-
mann I sovéska sendiráöinu I
Moskvu. MI5 k,ómst á snoöir um
þetta samband og taliö var eöli-
legt aö vara Profumo við, þar eö
máliö gæti orðið mjög óþægilegt
ef þaö yröi gert opinbert. Hollis
ákvaö hins vegar að þaö væri
utan verksviös MI5 og bannaði
mönnum sinum aö aðvara Pro-
fumo. Máliö varö opinbert og
mjög, mjög óþægilegt.
En sem sagt, ferill Holiis
hefur veriö rannsakaöur gaum-
gæfilega og ekkert komiö fram
sem brennimerkir hann I eitt
skipti fyrir öll. Hitt er annaö
mál aö margir starfsmenn MI5
eru sannfæröir um að Sovét-
menn hafi haft njósnara innan