Vísir - 16.05.1981, Síða 20

20
VISIR
Laugardagur 16. maí 1981
bókmenntir
Marta Tikkanen
Astarsaga
aldarinnar
BBókmenntir
Bergþóra
skrifar
Höfundur: Má'rta Tikkanen
Þýöandi: Kristin Bjarnadóttir
Útgefandi: IBunn, Reykjavik,
1981
Þaö viröist oft á tiöum æriö til-
viljunarkennt, hvaöa erlendar
bækur veljast til þýöingar og út-
gáfu hér á landi. Og trúlega ræöur
oft smekkur einstaklinga meira
en meövituö markaöspólitik for-
laganna. Þessu islenska fyrir-
komulagi — eöa fyrirkomulags-
leysi — fylgja aö sjálfsögöu bæöi
kostir og annmarkar. Kostirnir
eru þeir helstir, aö þaö er opiö
fyrir áhrifum viöa aö. Galli þessa
opna frjálsræöis er aftur á móti
sá, aö forlögin gera litla tilraun til
aö veröa sér úti um þá heildar-
sýn, sem er nauösynleg forsenda
fyrir skipulegu vali á erlendum
bókum. Víöa annarsstaöar getur
maöur nokkurn veginn reitt sig á,
aö sé bók þýdd og útgefin af virtu
forlagi er hún örugglega annaö
tveggja: góö bók eöa góö sölu-
vara. Nema hvort tveggja sé, þvi
vissulega fara þessir eiginleikar
oft saman. Og þannig er þvi ein-
mitt variö meö Astarsögu aldar-
innar.sem Iöunn stendur nú fyrir
útgáfu á og þýdd hefur veriö
meöstyrk frá Norræna þýöingar-
sjóönum. Bókin kom út á frum-
málinu, sænsku, fyrir þrem ár-
um. Höfundur bókarinnar er
Finni en tilheyrir þeim litla og
stööugt fækkandi minnihlutahóp,
sem hefur sænsku aö móöurmáli.
Bókin var þvi fyrst gefin út i
Stokkhólmi, eins og titt er um
bækur sænskumælandi Finna.
Yakti hún mikla athygli strax i
upphafi og er nú talin til sigildra
verka. Vinsældir hennar má m.a.
marka af þvi aö hún hefur veriö
þýdd á a.m.k. 8 tungumál (þegar
þetta er skrifaö) og gefin út á
plötu. Eftir bókinni hefur einnig
veriö gert leikrit, sem sýnt hefur
veriö i fjölda leikhúsa á
Noröurlöndunum og veröur
væntanlega sýnt i sænska sjón-
varpinu nú I sumar.
Bókin seldist i fjölda uppiaga
strax á fyrsta ári sem er sjald-
gæft um ljóöabækur, sem oftast
eiga hér fremur erfitt uppdráttar
á bókamarkaöi og veröa sjáldan,
kannski aldrei metsölubækur.
1979 hlaut Marta Tikkanen verö-
laun sem samtök norrænna kven-
bókmenntafræöinga stóöu aö. Til
þessara verölauna var stofnaö
eftir að framhjá Martu haföi ver-
iö gengiö viö úthlutun bók-
menntaverðlauna Noröurlanda-
ráös. En þá haföi kona aidrei
hlotiö þau verölaun. Þessar góöu
viðtökur má aö sjálfsögöu aö
mestu leyti þakka sérstæöu efni
bókarinnar og snilldarlegum efn-
istökum höfundar. Þó kemur
fleira til. Ástarsaga aldarinnar á
sér sina forsögu, sem mörgum er
kunn, a.m.k. heima fyrir. Og þar
sem þessi forsaga tengist efni
bókarinnar og er nánast hluti af
henni, ætla ég aö gera litillega
grein fyrir henni.
Forsagan
Bókin er tileinkuö Henrik, sem
er eiginmaður Má'rtu Tikkanen.
Henrik Tikkanen er kunnur rit-
höfundur og teiknari. Hann hefur
m.a. um langt árabil átt sitt fasta
pláss I Dagens Nyheter, stærsta
morgunblaöi Sviþjóöar, fyrir litla
teikningu ásamt „visdómsoröi”.
En frægastur er hann trúlega
fyrir hálfæfisögulegar skáldsögur
sinar. Fyrstu þrjár bækurnar,
sem mynda nokkurskonar heild,
heita allar götunöfnum, allt eftir
búsetu höfundar hverju sinni.
Þessar bækur fjalla um æfi höf-
undar, fjölskyldu fyrr og nú og
um nánustu vini á afar opinskáan
hátt — svo vægt sé til orða tekiö.
Þessar bækur eru af mörgum
taldar einstök úttekt á finnskri
borgarastétt. Siöan hafa bæst viö
tvær bækur I svipuöum dúr, þótt
ekki heiti þær götunöfnum. 1
þessum bókum er oft vikiö aö
hjónabandi höfundar og er eigin-
konunni m.a. lýst sem hinum trú-
fasta og dygga lifsförunaut, sem
alltaf má snúa aftur til, hvaö sem
á duniö hefur. Titillinn, Astar-
saga aldarinnar, höföar til þess-
arar lýsingar og margir lita á
hana sem uppgjör Má'rtu viö þaö
hlutverk sem henni er útdeilt i
bókum manns sins.
Konur þroskast seint
MSrta Tikkanen hefur verið af-
kastamikill rithöfundur eftir aö
hún gaf út slna fyrstu bók 1970. En
hún byrjaði seint eins og titt er
um konur. Sjálf hefur hún sagt i
viötali, aö hún hafi verið sein að
taka út sinn persónulega þroska,
m.a. vegna annrikis viö aö gæta
bús og barna. A þessu hafi hún
grætt það aö vera komin meö
mikla menntun og lifsreynslu,
þegar hún byrjaði fyrir alvöru aö
brjóta málin til mergjar. Verk
Mártu einkennast af.skarpri sam-
félagssýn og afar persónulegri
framsetningu. Marta er eldhugi
félagslegra umbóta og er þekkt
fyrir framlag sitt til kvennabar-
áttu, uppeldismála og friöar-
mála. Þekktasta bók hennar fram
til þessa er: Karlmönnum veröur
ekki nauðgaö, en eftir þeirri bók
I Háskólabiói ekki alls fyrir löngu.
kvikmynd. Sú mynd var sýnd hér
i Háskólabiói ekki alls fyrir löngu.
Kvennabókmenntir?
Oft er um það deilt hvort grein-
ing bóka eftir kynferði höfundar
eigi rétt á sér. Hér er ekki ætlunin
að taka afstööu til þessa deilu-
máls, en óneitanlega má oft sjá
greinilegan áherslumun i bókum
karla og kvenna, jafnvel þótt viö-
fangsefnin séu llk.
1 bókum Má'rtu Tikkanen
skynjum viö sterkt návist kvenna
og barna og hún leggur viöa á-
herslu á mikilvægi þess smáa og
hversdagslega.
Astarsagan
Þaö sem e.t.v. vekur mesta at-
hygli lesanda þessarar bókar, er
kjarkur höfundar og hvernig hún
umbúöalaust notar eigiö lif, þeg-
ar hún lýsir hinu margslungna
sambandi viö eiginmann sinn,
sem hún i senn elskar og hatar,
dáir og fyrirlítur. Bókin fjallar
um manneskjur sem eru bundnar
sterkum böndum og hvernig þetta
band veröur fjötri llkast þar sem
eiginmaðurinn ér drykkjumaður.
Ekki er nokkur vafi á aö margar
konur, sem eru i svipaöri aöstööu
og Marta, eru og veröa henni
þakkiátar fyrir hreinskilni þess-
arar bókar. Þvi fátt er jafnmikið
pukursmál og drykkjuskapur á
heimili.
Þótt Astarsagan hafi vakiö
mesta athygli fyrir opinskáa lýs-
ingu á lífi drykkjumannskonunn-
ar, er langur vegur frá, aö hún
fjalli eingöngu um þaö efni. Hún,
eins og reyndar margur góður
skáldskapur, upphefur þaö sem
um er fjallaö þannig aö þaö sam-
mannlega veröur þungamiöja
verksins.
Brennivin, konur, ást
Bókin skiptist I þrjá megin-
kafla, sem tengjast innbyröis.
Fjallar sá fyrsti um stööu
drykkjumannskonunnar. Annar
um ástina. Sá þriöji fjallar um
konur, kvennabaráttu og vináttu
milli kvenna. Eins og fyrr sagði
tengjast kaflarnir innbyrðis, bæöi
efnislega og viöhorfslega. Bók-
inni veröur ekki nánar lýst hér, en
til aö gefa lesendum þessa pistils
einhverja hugmynd um þessa
einstöku bók læt ég fylgja grein-
inni nokkur ljóð, sem sýnishorn.
ABlokum hvet ég alla, bæöi ljóöa-
unnendur og aðra að lesa bókina i
heild, þvi þeir munu ekki sjá eftir
þeim tima, sem þeir verja til
þess. Og ef einhverjum hefur
dottið i hug að bókin sé ekki viö
hæfi karlmanna, er þaö reginmis-
skilningur. Þvert á móti á hún al-
veg sérstakt erindi til þeirra.
Bókin er þýdd af Kristinu Bjarna-
dóttur. Mér er ekki kunnugt um,,
hvort Kristin er vanur þýðandi,
eöur ei. En ef þetta er frumraun
hennar sem þýöanda, má hún vel
viö una.
Vonandi láta Iöunn og Kristin
ekki staöar numiö, heldur færa
okkur enn meir af skáldskap
Martu i islenskum búningi. 1 sið-
ustu bók sinni „Mörket som ger
glSdjen djup”, segir hún sögu
Sofiu Ulriku, sem uppi var á ár-
unum 1811-1879 og átti viö mikið
mótlæti aö striöa. Sú bók er einnig
i ljóöformi og ekki siöur gripandi
lesning en Astarsagan. bg
Kvedist á
Tikkanen:
En generation inansgrisar
lyckades vi i ali?. iall göra
impotenta.
Henrik Tikkanen sendir konu
sinni og öörum kvenréttinda-
konum gjarnan tóninn I Dagens
Nyheter. Þennan tón mætti út-
leggja eitthvað á þessa leiö:
„Okkur hefur þó tekist aö svipta
einni kynslóö kvennakúgara
kyngetunni”
Bladad i Ástarsögu
A þennan hátt lýsir höfundur viöbrögöum kon-
unnar viö drykkjuskap eiginmannsins:
Um tima
faldi ég flöskur
og tæmdi laggirnar
I einum grænum
i blómavasa og öskubakka
og útum gluggann
ef þú snerir þér frá.
Nú iæt ég þaö eiga sig
þvi örar sem þú sullar þvi I þig
þvi auðveldar sofnaröu
og þá get ég haldið áfram
með þaö sem ég heldur vil gera
en sitja og hlusta
á ræöurnar þinar
lesa fyrir börnin
lesa fyrir sjálfa mig
eöa bara sofa
Viðbrögðum barnanna við drykkjuskap fööur-
ins lýsir höfundur m.a. svo:
Nú þarf ég ekkert
aö vera hræddur lengur
segir eitt þeirra
um aö hann byrji
aö drekka
fyrst hann er byrjaöur
þá er bara
aö biöa eftir
aö hann hætti.
Næst-siöasta ljóöið sem ég tek sem dæmi um
anda þessarar bókar er úr slðasta kafla hennar,
þeim sem fjallar um konur:
Þau halda þaö kjark
aö ég kýs baráttuna
þó græt ég
ég get ekki annað
I ljóðum sinum dregur Marta gjarnan fram
mikilvægi hins hversdagslega:
Þaö eru engin meiri háttar svik
sem gera útaf viö ást okkar
ástin deyr
fyrir örlltil svik
sem varla veröur vart
Þegar þú árum saman
lætur mig eina um
að bera ábyrgöina og sorpiö
og tekur ekki eftir neinu
á ástin erfitt meö
aö lifa
Svo er óþarfi aö biöa
lengi núoröiö
aö þú verðir fullur
fyrst ein fingurbjörg
nægir til aö æla
og sofna
Hagkvæmt
Sparar bæöi tima
og peninga.
þó á ég ekki annars úrkosta
en reyna aö breyta
Þau halda þaö af innri þörf
aö ég kýs ögrunina
þó er þaö hræösla
viö aö allt veröi óbreytt
Þau halda ég hafi skráp
af þvi ég berst og skora á hólm
Möguleikarnir
aö venju
aðeins tveir
aö vekja þig hrista þig
reka þig áfram og þvinga þig
til aö sjá
og halda áfram aö elska þig
eöa leyfa
ástinni
aö deyja