Morgunblaðið - 13.04.2004, Blaðsíða 4

FRÉTTIR
4 ÞRIÐJUDAGUR 13. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
-ráð dagsins
Holur sem myndast í teppum eftir húsgögn má
losna við með ísmolum. Látið ísmola bráðna í
dældinni og þorna. Ryksugið yfir og teppið verður
eins og nýtt.
BRESKA læknatímaritið British
Journal of Psychiatry birtir í apr-
ílhefti sínu grein eftir íslenskan
lækni, dr. Jón Löve Karlsson, um
rannsóknir hans á sambandi gáfna-
fars og geðveiki. Benda niðurstöð-
urnar til að námsmönnum sem
skara fram úr í stærðfræði sé hætt-
ara en öðrum við að fá geðsjúkdóm
einhvern tímann á æviskeiðinu eða
ættingjum þeirra. Þeim sem sterk-
ari eru á sviði mannvísinda er síður
hætt við að fá geðsjúkdóma.
Beindist upphaflega
að erfðum geðveiki
Rannsóknin nær aftur til ársins
1963 og beindist upphaflega að
erfðum geðveiki og hver hættan
væri fyrir mismunandi hópa á að
verða geðveikur. Viðtal um þetta
birtist við Jón í Morgunblaðinu
1964 en síðan hefur hann aflað
frekari gagna og skrifar um nið-
urstöðurnar í nýjasta hefti BJP.
Að hans sögn kom fljótlega í ljós
samband milli geðveiki og náms-
hæfileika. Byggist rannsóknin á
samanburði á stúdentum frá
Menntaskólanum í Reykjavík frá
árinu 1871 til 1960 og frá Mennta-
skólanum á Akureyri eftir 1930.
Jón bar saman þá sem með-
höndlaðir voru við geðveiki á
Kleppsspítalanum við námsskýrslur
nemenda úr Menntaskólanum í
Reykjavík og á Akureyri og við þá
sem ekki höfðu gengið menntaveg-
inn í framhaldsskóla.
Í ljós kom að dúxum í mennta-
skóla var mun hættara við geðveiki
og sömuleiðis ættingjum þeirra.
Þá voru skoðaðir sérstaklega
þeir sem luku stúdentsprófi 1931–
60 frá stærðfræðideild MR og kom
í ljós að áhætta á geðveiki í ætt-
ingjum stærðfræðideildarstúdenta
var tvöfalt hærri en búast mátti
við.
Þeir sem höfðu staðið sig sér-
staklega vel í stærðfræði voru þó
sjaldnast veikir sjálfir.
Að sögn Jóns er greinilegt sam-
band á milli gáfnafars og geðveiki.
„Geðveikt fólk er oförvað, það
framleiðir efni í heilanum sem veld-
ur oförvun. Þessi oförvun veldur
ekki sjúkdómi í flestum þeim sem
hafa genin fyrir þeim. Einstaka
menn verða þó geðveikir en til-
tölulega fáir verða illa geðveikir,“
segir Jón. Hann segir ljóst að sömu
genin og geti valdið geðveiki í
sumu fólki valdi örvun sem geri
það hæfara í vísindum og stærð-
fræði.
Hafa lagt margt
merkilegt til málanna
„Tilfellið er að fólk með sköp-
unargáfu sem jafnframt hefur
byggt upp menningu okkar er það
fólk sem er í áhættu á að verða
geðveikt, og jafnvel þeir sem verða
geðveikir hafa lagt margt merki-
legt til málanna.“
Jón segist upphaflega fengið
styrk frá Bandarísku heilbrigðis-
stofnuninni, NIH, til að sinna rann-
sóknum á erfðum geðveiki. Hann
hafi frá þeim tíma haft brennandi
áhuga á efninu og ákveðið að halda
rannsókninni áfram upp á eigin
spýtur.
British Journal of Psychiatry birtir grein eftir íslenskan lækni um samband gáfnafars og geðveiki
Byggði á gögnum
allt frá árinu 1871
JÓN Löve Karlsson
fluttist til Bandaríkj-
anna að loknu stúd-
entsprófi frá
Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1942.
Hann lagði stund á
erfðafræði og efna-
fræði við Berkeley
háskólann í Kali-
forníu en innritaðist
síðar í læknadeild
Háskólans í San
Francisco og starf-
aði sem barnalæknir
um margra áratuga
skeið í Kaliforníu.
Jón, sem verður 82
ára á þessu ári, hefur alla tíð
haldið tengslum við Ísland og á
að eigin sögn stóra fjölskyldu
sem að mestu leyti er búsett í
Reykjavík. Eiginkona hans er
bandarísk og eiga þau fjögur
börn.
Að sögn Jóns er afar mikið um
það deilt í Bandaríkjunum hvort
hæfileikar erfist
frá skyldmennum
en Bandaríkjamenn
hallist frekar að því
að þeir stafi frá um-
hverfinu. „Íslend-
ingar trúa því hins
vegar að sumir séu
fæddir gáfaðri en
aðrir. Ég held að
rannsókn mín stað-
festi það og það
eigi eftir að koma
betur í ljós að hæfi-
leikar eru erfðir
fremur en lærð-
ir.“Að sögn Jóns er
nauðsynlegt að
rannsaka nánar uppruna gáfna-
fars. „Ég er að vona að ein-
hverjir yngri íslenskir vís-
indamenn fái áhuga á að auka
við þetta og halda þessu til
lengdar. Ég hef einkum áhuga á
að finna gen sem hafa áhrif á
hæfileika,“ segir Jón Löve Karls-
son læknir.
„Hef áhuga á að
finna gen sem hafa
áhrif á hæfileika“
Jón Löve Karlsson
HANNES Hólmsteinn Gissurarson
prófessor og Jón Steinar Gunn-
laugsson hæstaréttarlögmaður
ánöfnuðu Styrktarfélagi krabba-
meinssjúkra barna, SKB, 5 millj-
ónir króna. Upphæðina unnu fé-
lagarnir með frammistöðu sinni í
spurningaleiknum Viltu vinna millj-
ón? á Stöð 2 á páskadag. Hannes
Hólmsteinn og Jón Steinar kepptu í
svokallaðri Stjörnumessu þar sem
vinningarnir renna óskiptir til góð-
gerðarmála að eigin vali.
Jón Steinar Gunnlaugsson var að
vonum ánægður með árangur
þeirra félaga og aðspurður sagði
hann að í spurningaleik sem þess-
um væri enginn vandi að svara
þeim spurningum sem menn vissu
svarið við. „Það má segja að leik-
urinn snúist að hluta um að virkja
undirmeðvitundina. Það eru ótal
hlutir sem maður hefur lesið og séð
en man ekki eftir þegar maður er
spurður í skyndingu. Það er því
sniðugt að athuga hvaða svar mað-
ur gæfi strax – áður en valkostirnir
birtast.“ Jón Steinar segir að það sé
einnig hluti af leiknum að lesa í
svörin og sjá út það líklegasta. Þeg-
ar þeir félagar voru spurðir um
merkingu orðsins gljátína brugðu
þeir á það ráð að hringja í Geir H.
Haarde fjármálaráðherra. Geir
vissi ekki merkinguna frekar en
þeir en honum fannst sú merking
líklegust sem þeir Jón og Hannes
lögðu í orðið. Það varð þá úr að þeir
félagar svöruðu því til að gljátína
væri tínusbjöllutegund og fengu því
að halda áfram leiknum.
Í síðustu spurningu leiksins var
spurt hvar Loftur ríki Guttormsson
hefði búið á 15. öld og sagði Jón
Steinar að svarið hefði komið strax
upp í hugann – áður en valkostirnir
birtust á skjánum.
„Þetta hef ég að öllum líkindum
lesið í skóla eða annars staðar en
hafði ekki minni til þess að vera
viss um þetta.“ Jón styrktist þó í
trúnni þegar á leið og svar hans, „á
Möðruvöllum“, reyndist rétt og
vinningurinn var í höfn.
Unnu fimm milljónir króna fyrir krabbameinssjúk börn
Þeir Jón Steinar og Hannes Hólmsteinn voru kampakátir ásamt stjórnanda þáttarins, Jónasi R. Jónssyni.
Gljátína og kátína hjá
Hannesi og Jóni Steinari
VETURINN hefur verið sérstaklega
mildur og kostnaður vegna snjó-
moksturs í höfuðborginni hefur verið
með allra minnsta móti, samkvæmt
upplýsingum Guðbjarts Sigurðsson-
ar, staðgengils gatnamálastjóra.
Stærsti hluti kostnaðar vegna
snjómoksturs er fastakostnaður en
frá áramótum og til loka mars nemur
heildarkostnaður um 10 milljónum
króna. Götur í borginni hafa að mestu
verið auðar í vetur og snjómokstur-
inn ívið minni en í fyrra þrátt fyrir að
þá hafi einnig verið mjög snjólétt.
Kostnaður vegna snjó-
moksturs óvenjulítill
Davíð Oddsson
í New York
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra
og kona hans, Ástríður Thoraren-
sen, héldu í gær til New York ásamt
fylgdarliði þar sem þau verða í
heimsókn næstu daga. Forsætisráð-
herra mun m.a. opna sýningu Errós
í Grey Art Gallery, heimsækja
„Ground Zero“, staðinn þar sem tví-
buraturnarnir stóðu, og kynna sér
starf skrifstofu Ferðamálaráðs Ís-
lands í Norður-Ameríku.
Meðal annarra dagskráratriða í
heimsókn Davíðs Oddssonar er
þátttaka í aðalfundi Íslensk-amer-
íska verslunarráðsins og flytur
hann ávarp í kvöldverðarboði ráðs-
ins á morgun, miðvikudag. Er það
fjáröflunarkvöldverður fyrir ís-
lenska menningarsjóðinn sem er á
vegum American Scandinavian
Foundation og er ætlað að styrkja
kynningu á íslenskri menningu í
Bandaríkjunum. Í fylgdarliði for-
sætisráðherra eru Illugi Gunnars-
son, aðstoðarmaður hans, Ólafur
Davíðsson, ráðuneytisstjóri forsæt-
isráðuneytis, og Albert Jónsson
skrifstofustjóri.