Vísir - 14.11.1981, Blaðsíða 16

vism
Laugardagur 14. nóvember 1981
„PERSONA
HANS
HÖFÐAÐi
TIL
FJÖLDANS'
Hugleiöing um Olaf Thors
og bók Matthíasar Johannessen
um þann mikla stjórnmálaforingja
Á vegum Almenna bókafélagsins kemur út i
þessari viku, bók Matthiasar Jóhannessen um Ólaf
Thors. Þessarar bókar hefur lengi verið beðið. Það
hefur tekið Matthías á annan áratug að skrá hana
og kemur ekki á óvart. Hitt er meira undrunarefni,
hvernig einn maður samhliða ritstjórn á stærsta
blaði landsins, getur komið sliku i verk. Bókin er 887
siður að stærð, hún er hafsjór af fróðleik: sagn-
fræði, ævisaga, stjórnmálaannáll, allt i senn. Satt
að segja er það með hreinum ólikindum, hve höf-
undi hefur tekist að safna saman heimildum, sem
tengja ævistarf Ólafs Thors við stjórnmálasöguna
og öfugt, þannig að lesandinn fær yfirsýn yfir at-
burðarásina.ánþess að nokkurn tima slitni þráður-
inn.
Um þetta segir höfundur
bókarinnar: Ég hef leitað heim-
ilda i samtiðinni, meðan sagan
var að gerast og allt var á hreyf-
ingu i kringum höfuðpersónu
þessa rits, en þó einnig i siðari
tima heimildir. Þær eru samt ein-
attharla varasamar, svo að ekki
sé meira sagt. Þegar stjórnmála-
menn horfa um öxl, hættir þeim
til að segja söguna eins og þeir
vilja, að hún hafi verið, en ekki
eins og hún var. Asklok verður
himinn. Auk þess þykir hverjum
sinn fugl fagur. Af þeim sökum
hef ég heldur reynt að forðast að
láta menn lýsa sinum „fugli”.
Smákóngaheimildir geta verið
varhugaverðar, ekki sist löngu
eftir aðatburðir gerast. En þó hef
ég einatt leitaö fanga i frásagnir
samtimamanna Ólafs Thors, eins
og fram kemur jafnóöum i sögu
þessari”.
í fararbroddi
Islandssaga tuttugustu aldar-
innar er frásögn af ævi litillar
þjóðar, sem breytist úr fátæku
bændaþjóðfélagi i nútimavel-
ferðarriki. Hún er saga stjórn-
málaumbrota, sem færa
íslendingum heimastjórn, full-
veldi, lýðveldi og 200 milna land-
helgi. Hún hefur að geyma at-
burðarás, sem er ævintýrum lik-
ust, þegar yfir heildina er litið, en
timi áfalla, átaka og umbrota
þegar gægst er i saumana. Þeir
eru margir bautasteinarnir sem
varða veginn þegar skyggnst er á
bak við tjöldin. örlög ein-
staklinga, stjórnmálaflokka og
framtiðar þjóðarinnar hafa ráðist
af mörgum samofnum atburðum,
sem hver um sig er kaíli i þykkar
bækur.
Þeir menn, sem staðið hafa i
eldlinu stjórnmála- og þjóðmála-
baráttunnar, skoðanir þeirra á-
kvarðanir og athafnir hafa mark-
að brautina, og sett óafmáan-
legan svip sinn á islenskt sam-
félag, lagt grunninn að þvi
Islandi, sem ókomnar kynslóðir
búa við.
Ólafur Thors var sá máður,
sem lengst allra stóð i farar-
broddi i gegnum þetta umbrota-
timabil. Hann hóf afskipti af
stjórnmálum, á fullveldistimabil-
inu, og hafði örlagarik áhrif á lýð-
veldisstofnunina, utanrikisstefn-
una, landhelgisútfærsluna og lifs-
kjarabyltinguna i landinu. Hann
stjórnaði stærsta stjórnmáia-
flokki landsins i tæp þrjátiu ár,
varð fimm sinnum forsætisráð-
herra og stóð i eldlinu hinnar
pólitisku baráttu lengur en flestir
aðrir. Saga hans er samofin
íslandssögunni, vaidatimi hans
spannar nær halfa öld, og áhrif
hans voru svo viðtæk, að það er á
einskis manns færi, að endurtaka
slikt.
Ómetanleg frásögn
íslenskir stjórnmálamenn hafa
ekki verið iðnir við að skrá endur-
minningar sinar. Langt er frá þvi,
að þeim eða sögu helstu stjórn-
málaforingja tuttugustu aldar-
innar hafi verið gerð nægileg skil.
Einkum á þó þetta við um for-
ystumenn Sjálfstæðisflokksins.
Þess hefur verið saknað. „Við
eigum að skrifa söguna sjálfir” er
haft eftir Bjarna Benediktssyni,
vegna tortryggnihans um að and-
stæðingar borgarastéttarinnar
gætu ekki skrifað án fordóma eða
öfga.
Bókin um ólaf Thors er mikils-
vertframlag, ómetanleg frásögn,
fyrir alla þá sem áhuga hafa á
sögu hinna lýðræðislegu afla,
sögu Sjálfstæðisflokksins og
þeirra þjóðfélagsafla, sem að
honum hafa staðið.
„Ég hef skrifað um Ólaf Thors,
eins og ég hef kynnst honum, eins
og hann kemur mér fyrir sjónir.
Þó hef ég eftir bestu getu og sam-
visku reynt að sjá hann með aug-
um þess, sem hefur fremur áhuga
á veruleika en draumi, sannfræði
en óskhyggju. Og þó! Kannske
hef ég umfram allt gert mér far
um að sjá umhverfi hans og sam-
timaviðburði með hans eigin aug-
um, enda skiptir þaö mestu máli,
þegar haft er i huga markmið
sliks rits sem þessa.”
Með þessu hugarfari hefur
Matthias Johannesen lagt út i hið
mikla verk, að skrá sögu Ólafs
Thors.
Sjálfstæðisflokkurinn
holdi klæddur
Saga Ólafs Thors er mikil
og merk. ólafur var orðinn
þjóðsagnarpersóna löngu áður en
hann var allur. Hann var stór-
brotinn st jórnm álam aður,
dýrkaður af samherjum, atyrtur
af andstæðingum. Sérstæður per-
sónuleiki hans, viðtæk völd.gáfur
og vinnuþrek, vörpuðu ljóma á
manninn, lyftu honum i hæðir i
augum almennings, og sköpuðu
honum imynd hins óskeikula for-
ingja. Og vissulega var ólafur
mikill foringi. Hann var Sjálf-
stæðisflokkurinn holdi klæddur,
hrundi árásum, aflaði fylgis, og
naut slikra vinsælda að Sjálf-
stæðisflokkurinn fékk að jafnaði
40% atkvæða kjósenda i hverri
orrahriðinni á fætur annarri.
Þó er langt þvi frá, að stjórn-
málaferill Ólafs hafi verið sam-
felldur dans á rósum. Hann varð
fyrir aðkasti frá mótherjum, og
mætti gagnrýni samherja. Hann
var sakaður um að bera ábyrgð á
Gúttóslagnum 1932, veldi hans
riðaði til falls i átökunum um
Kveldulf á sama áratugnum.
Hann var persónugervingur
„landráðamannanna” i barátt-
unni um Atlantshafsbandalagið
og varnarmálin, og hann stóð
frammi fyrir þvi að Sjálfstæðis-
flokkurinn klofnaði við myndun
nýsköpunarstjórnarinnar 1946. I
þvi sambandi er fróðlegt að lesa
eftirfarandi setningar i bréfi
Ólafs til Thors bróður sins, sem
hann viðhafði i ræðu á Varðar-
fundi um þá stjórnarmyndun. Þá
var Ólafur að lýsa skoðunum sin-
um á þeirri ákvörðun fimm þing-
manna Sjálfstæðisflokksins að
þeir gætu ekki stutt nýsköpunar-
stjórnina:
„Ég held ekki, að úr þessu verði
neinn klofningur, en lýsti þvi
annars yfir i minum flokki, að
um það yrði að skeika að
sköpuðu, ég teldi það enga
mission að eyða ævi minni i það
að halda saman stærsta flokki
þjóðarinnar, ef með þvi ynnist
ekkert annað en það að aldrei yrði
neitt gert”.
Siðar I sama bréfi, segir hann:
„Það liggur i hlutarins eðli, að
þegar þingmaður ris gegn flokki
sinum, þá vinnur hvorki þing-
maðurinn né flokkurinn, heldur
andstæðingurinn, sem er á móti
báðum”.
Þessi visdómsorð hefðu ýmsir
mátt hafa i huga, þegar gengið
var til stjórnarmyndunarinnar i
febrúar 1980, en þá var heldur
enginn Ólafur Thors, til að koma
vitinu fyrir þá menn, sem risu
gegn flokki sinum, til að gera
andstæðingnum gagn.
Annars er fróðlegt, að lesa
einkabréf Ólafs til bróður sins
Thors, en þau eru jafnbestu og
skemmtilegustu heimildir bókar-
innar um hugrenningar Ólafs á
hinum ýmsu timum og varpa ó-
metanlegu ljósi á hugarfar og
pólitik sögupersónunnar. Bréf
þessi mun Ólafur hafa lesið inn á
skifur, sem áreiðanlega hefur
veriðsjaldgæftiþá daga, oghægt
er að ráða i, að þau séu samin og
send einmitt til gagnasöfnunar
siðar meir. Um það er þó auð-
vitað ómögulegt að segja með
,,Ég hengdi þá”
I fyrra bindi bókarinnar er itar-
lega rakin tengsl ólafs við
Kveldúlf, fyrirtæki þeirra Thors-
feðga, sem lengi var stórveldi i
útgerðar og fiskvinnslumálum á
Islandi. Stjórnmálaandstæðingar
Ólafs gerðu harða hrið að Kveld-
úlfi, þegar kreppa og fiskileysi
sköpuðu gifurlega erfiðleika i
rekstri fyrirtækisins. Borin var
fram tillaga á alþingi um að
Kveldúlfur yrði gerður upp, og
átti það einnig að vera pólitiskt
gjaldþrot Ólafs.
Efnt var til tveggja minni-
stæðrafunda um Kveldúlfsmálið
i Reykjavik á árunum 1936 og
1937. Sá fyrri var útifundur,
boðaður af pólitiskum and-
stæðingum ólafs, sá siðari á veg-
um Varðarfélagsins. Ólafur fór
með frægan sigur af báðum þess-
um fundum. I frásögninni kemur
glöggt fram hversu vigfimi Ólafs
og ræðisnilld nýtur sin vel á þess-
um fundum, og hann getur heldur
ekki leynt gleði sinni yfir gengi
sinu og árangri. Þar snéri hann
vörn i sókn, snéri andstæðinga
sinaniður og fylkti sinu eigin liði
þétt að baki sér. I bréfi til dóttur
sinnar segir hann um fyrri
fundinn: Þeir héldu að þeir hefðu
mig i snöru. Ég hengdi þá. Ég hefi
engann slikan sigur unnið. Ég tók
af þeim fundinn, og fólkið ætlaði
að éta mig á eftir — lika á fund-
inum. Daginn eftir gat ég ekki
gengið um götuna fyrir
hamingjuóskum og oflofi. Þann
dag hefði ég getað tekið einræði i
Reykjavik”.
Sú barnslega gleði og sigur-
vissa sem skin út úr þessum orð-
um, segir margt um Ólaf Thors.
Hann var viðkvæmur og til-
finninganæmur eins og góðra
stjórnmálamanna er kostur.
Hann naut sigursins, ekki aðeins
vegna þess að æra hans sjálfs og
pólitisk framtið var að veði,
heldur mannorð fjölskyldunnar,
og þess fyrirtækis, sem var stolt
hans og styrkur. ólafi var þvi
meiraniðrifyrir en ella,og sagan