Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.2001, Blaðsíða 17

Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.2001, Blaðsíða 17
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. APRÍL 2001 17 þess vegna dugar okkur ekki hin listræna að- ferð til að meta hlutina. Þeir sem menntaðir eru í listasögu eru í leiðinni mótaðir til að horfa á hlutina á ákveðinn hátt, með augum Kants eða Hegels, Adornos eða Danto. Þetta eru leiðandi stórmenni í sögunni sem mennta listasögufræðinga og tilvonandi listamenn. Ef þú hugsar um það sem ég er að gera og ferð eftir leiðsögn þessara manna, þá eru verk mín einungis skítug og hræðileg. Ég fell ekki inn í heimsmynd þessara manna og verk mín eiga ekki heima á meðal þeirra.“ En verkin þín fjalla samt sem áður um nú- tímann, á þeim er fólk, fjöll og hlutir, þau hljóta að skírskota til nútímans? ,,Ímyndir mínar sem birtast á myndflet- inum eru erkitýpur og ég lít ekki tuttugu eða þrjátíu ár inn í framtíðina, ég horfi fram um tíuþúsund ár. Tímaandrúm mitt á ekkert sam- eiginlegt með nýbylgjutímarúmi dagsins í dag, sem merkir að þú ert að gera eitthvað sem er á undan tímanum sem þú lifir á. Í dag merkir það að hafa nútímalega hugsun að geta hugsað eins og tuttugu ár fram í tímann, og að þú getir fundið lyktina af því sem þú varst að tala um fyrir tuttugu árum og miklast af því. Í minni stöðu gildir það sem ég sagði áðan að ég verð að hugsa tíu þúsund ár fram í tímann, svo list mín getur alls ekki verið nútímaleg. Öll mín verk, og aðeins hluti þeirra verður á sýningunni hér, fjalla um hluti úr okkar tíma og sýnir jafnframt hluti frá ævafornum tíma og sumir hlutanna eru eilífir, alltaf jafngóðir og gildir. Þú getur ekki sagt um þá að þeir til- heyri þessum tíma frekar en öðrum.“ Sjónræn heimspeki ,,Ég hef orðið fyrir miklum áhrifum af ís- lenskri náttúru og landslagið hér skilar sér inn í myndir mínar, ég hef jafnvel notað ís- lenskan sand í nokkrar mynda minna.“ Í framhaldi af því sem þú sagðir áðan og eftir myndunum af dæma sem líkjast helst blöndu af nútímalist og endurreisnarmálverk- um, þá virðast verk þín tímalaus. Þau túlka ekki einn tíma frekar en annan? ,,Ég veit það ekki sjálfur, nema það að ég vil alls ekki vera tengdur við minn eigin tíma eða tímann eftir hundrað ár eða svo. Mig lang- ar til að vera tengdur við tíma sem er ekki til, tímaleysi. Þess vegna leita ég að erkitýpum á myndflöt verka minna. Málverkin eru líka máluð á sama hátt og gömlu meistararnir mál- uðu myndir sínar, til dæmis Rembrandt sem starfaði á þeim tíma þegar handverk lista- mannsins stóð með hvað mestum blóma í sög- unni. Ég reyni að miða mig við hann og þá tíma sem hann lifði á. Þegar ég ákvað að taka hann mér til fyrirmyndar leið mér eins og hót- elgesti við matarborð, þar sem þú getur valið á milli margra ólíkra rétta. Ég var ungur þá og það var offramboð af fyrirmyndum eins og á allsnægtaborði stórmarkaðanna nú til dags. Ég valdi ekki fyrirmynd vegna þess að ég ,,átti að velja hana“ heldur vegna þess að mér ,,líkaði hún“ og mér líkaði Rembrandt og hann höfðaði til mín. Af allri listasögunni hreif bar- okktímabilið mig mest og ég menntaði mig í því tímabili og tók það mér til tæknilegrar fyr- irmyndar. Ég var ekki póstmódernísk per- sóna heldur póstmódernískur ,,veljari“ tutt- ugu árum á undan póstmódernismanum.“ Hvert er viðhorf þitt til hinnar póstmódern- ísku og hugmyndafræðilegu listar samtímans? ,,Ég hef engar skoðanir á henni og veit ekk- ert um hana. Ég hef ósköp lítið velt lista- stefnum fyrir mér og hef einkanlega stúderað og skoðað heimspeki, vegna þess að mér finnst málverk vera tegund af sjónrænni heimspeki. Núna er ég mjög upptekinn við að grandskoða Kant vegna þess að ég held, eða öllu heldur veit, að Kant var höfundur hins listræna viðhorfs sem við vorum að tala um áðan. Hann skapaði það. Það skilur þetta eng- inn fullkomlega, en ég fullyrði að Kant var skapari þeirra reglna sem gilda í listinni. Hann byggði reglur sínar einkanlega á kristi- legum skilningi og þá skilningi mótmæl- endatrúarinnar í Þýskalandi. Hann sagði: það sem þú sérð með þínum líkamlegu augum og þínum skilningi; er falskt! Það er einungis rissið að baki sem er satt. Hann er leiðtogi nú- tímalistarinnar og módernismans. Kant skrif- aði verk sín um 1790 og í þeim lagði hann grundvöllinn að nútímalistinni. Á undan Kant var engin list til, bara handverk. Þess vegna er ég ekki listamaður heldur kitsch-málari vegna þess að ég fór aftur til þess tíma sem ekki er brennimerktur af Kant.“ Þannig að við getum slegið því föstu að Immanúel Kant er ekki meðal þinna upp- áhalds manna eða helstu áhrifavalda? ,,Nei, nei, hann er andstæðingur minn! Kant hefur svipaða stöðu innan listarinnar og Marx hafði á meðal Marxista, þannig að ef þú lítur á Kant sem höfuðóvin þinn eins og ég geri, þá lítur þú í leiðinni á alla listgagnrýn- endur sömu augum og sem óvini þína. Þeir eru skilgetið afkvæmi hans! Hin listræna að- ferð þeirra er afurð Immanúels Kant. Verk eins og ég er að vinna að eru í augum Kants lítilsigld vegna þess að ég fer ekki inn í hlut- ina og virði þá fyrir mér þar og athuga hvað býr að baki þeim. Ég held mig við yfirborðið og birti þar allt sem ég vil segja.“ Fylgir ekki settum reglum ,,Rissið hérna á blaðinu er veröldin eins og hún birtist hjá Kant, áður en við tökum til við að móta hana,“ segir Odd Nerdrum og krafsar með blýanti á bréfþurrku. Það er ekki ofsagt að heimspekiprófessorinn frá Königsbergi er honum ofarlega í huga: ,,En ég fyrirlít þetta viðhorf ekki, það væri heimskulegt. Þetta er einungis ein leið til að hugsa og ég tileinka mér hana ekki.“ En rissið tekur smátt og smátt á sig form? ,,Já, þú getur skapað ýmis munstur með rissinu eða jafnvel skapað austurlenska og fjarlæga hugsun um náttúruna, eða hæðst að henni og sagt: Náttúran er ógeðsleg. En á þeim tíma þegar þú elskar náttúruna eða þér líkar hún án þess að hika, þá ert þú sam- kvæmt Kant án þekkingar á raunveruleik- anum. Vegna þess að þegar þú ert glaður yfir því að sjá eitthvað verður þú að gagnrýna það í leiðinnni. Kant er mjög gagnrýninn og hann var alltaf að hugsa um gagnrýni hreinnar skynsemi. Ef þú ert ekki gagnrýnn í hugsun þá ert þú ekki gáfaður og skilur barasta ekki nokkurn hlut af því sem gerist í kringum þig. Ég er ekki svona, ég fyllist gleði yfir því sem er stórkostlegt og ég er ekki gagnrýninn að upplagi.“ Lífið sjálft eins og það birtist þér án útskýr- inga er þá ef til vill viðfangsefni þitt? ,,Ég fer aftur til hins sjónræna og hirði ekki um mannlega veikleika. Þú verður að sjá hlut- ina eins og þeir eru, að það býr ekkert að baki þeim. Allt birtist á yfirborðinu, myndir mínar fjalla um yfirborðið og sýna og segja allt sem segja þarf. Mín útlegging á yfirborðinu er sú að þú sért mjög hugfanginn af raunveruleik- anum og þú horfir ekki á raunveruleikann sem vandamál. Ég er málari raunveruleik- ans.“ Hvað sérð þú á Íslandi, er það birtan eða landslagið sem heillar þig eða er það eitthvað allt annað? Er auðnin á Íslandi kannski eins og heimurinn var áður en hugmyndafræðing- arnir tóku til við að teppaleggja hann? ,,Ég er blóðlatur náungi og ég hata að mála tré, öll laufblöðin þurfa hvert um sig sinn lit og það eru allof mörg tré í Noregi. Já, Ísland er öðruvísi og svo stórkostlegt vegna þess að hér er allt þetta eyðilega landslag án trjáa og þannig losna ég við þetta allt sem við höfum yfirum nóg af í Noregi. Hérna er mynd af Helgu, íslenskri stúlku sem dvaldist hjá okkur í Noregi. Hún var sannarlega til sóma, hún Helga hin fagra, eins og nafna hennar í Gunn- laugs sögu Ormstungu.“ Hvað vilt þú segja við Íslendingana sem vonandi flykkjast hingað til þess að sjá mynd- ir þínar hér á Kjarvalsstöðum? ,,Ekki neitt! Ekki nokkurn skapaðan hlut. Ég er svo hrifinn af Íslandi, landinu sjálfu og fólki sem ég hef kynnst hér. Ég vil segja, og þetta er áríðandi að komi fram; ég reyndi í fimmtán ár að komast hjá því að halda þessa sýningu vegna þess að ég vildi ekki halda hana yfirhöfuð. Ástæða þessa er sú að ég vildi ekki valda fólki vonbrigðum, ég veit að verk mín valda fólki vonbrigðum vegna þess að þau eru svo óhefðbundin og einstök og ég horfi ef til vill öðruvísi á heiminn heldur en við erum vön að gera. Núna er ég tilneyddur til að halda sýninguna, mér er ekki undankomu auðið að þessu sinni.“ Mér sýnist ýmislegt benda til þess að Ís- lendingum muni líka sýningin, enda forfram- aðir og öllu vanir. ,,Við erum að tala um ólíka hluti hér. Fólkið er eitt, listgagnrýnendur annað. Fólkinu sem hefur völdin í menningunni mun ekki líka þessi sýning. Ég er óvinur þeirra markmiða sem það setur sér. Þetta hefur orðið raunin í Noregi, ég er sennilega hataðasta opinbera persónan þar í landi. Ég vona bara að íslensk- ur almenningur verði mér ekki reiður vegna þess að ég hef átt hér svo góðar stundir og eignast kæra vini. Það má ekki skilja þetta sem svo að ég sé ill persóna en ég fylgi þó ekki reglunum sem gilda. Ég hef aldrei getað gert það sem pabbi segir mér að gera. Ég verð að gera hlutina á minn hátt, ekki eins og fyr- irmælin kveða á um, eða pabbi eða einhver stofnun ákveður. Ef ég gerði það þá væri ég nútímalistamaður, og það er eitthvað sem ég vil alls ekki vera.“ Maður og hesthaus, 1993. Eig. Listasafnið í Bergen. Tvíburar, 1998. Í einkaeign. Bjargvætturinn, 1995–96. Eig. Forum Gallery, New York.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.