Morgunblaðið - 20.04.2004, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 2004 29
sem til
einstak-
. Á sama
tlað er að
hagsmuni
nnar leik-
tekið við.
fylgt for-
na þjóða
fyrir op-
em hefur
úr skrif-
mskiptum
klinga og
afnema
irlitsregl-
yggja að
ngi ekki
fsemi fyr-
kjölfarið
ð gerðar
breyting-
slandi og
samþætta
ssu sviði
sem áður
óánægju
irtækja á
di áhrifa
erju leyti
breyttra
en með
um hafa
æfni fyr-
r leitt til
glna eru
þess hafa
að taka
na til að
ES-samn-
amþykktu
erfitt að
reglna.“
að freista
u á óbein-
rgu gerða
ráð fyrir
að eftirlitsreglur drægju úr fram-
leiðni fyrirtækja og þar með
framleiðslu hagkerfisins. Þetta
framleiðslutap gæti hafa verið
400–4.000 milljónir kr. á árinu
2002 og núvirt framleiðslutap
framtíðarinnar yrði skv. þessu allt
frá 8 til 77 milljarðar kr.
Ábati af matvælaeftirliti
meiri en kostnaðurinn
„Ekki var lagt mat á heildar-
ábata af eftirlitsreglum fyrir sam-
félagið þar sem erfitt reyndist að
fá gögn til að meta slíkt og meta
ábatann til fjár. Í umfangsmikilli
bandarískri rannsókn reyndist
hins vegar heildarábati af eftir-
litsreglum vera meiri en heild-
arkostnaður og telja má líklegt að
hið sama gildi um Ísland. Til að fá
einhverja mynd af nettóábata af
eftirlitsreglum var ákveðið að
skoða matvælaeftirlit og bera
ávinning af því saman við kostn-
að. Ábati af matvælaeftirliti árið
2002 var metinn á 350–10.400
milljónir kr. en kostnaður á 600–
2.600 milljónir kr. Sterkar vís-
bendingar eru því um að ábati af
matvælaeftirliti sé umtalsvert
meiri en kostnaðurinn, þótt dæm-
ið geti snúist við ef notast er við
lágt mat á áætluðum ábata og
kostnaði. Í þessum samanburði er
ekki tekið mið af þeim neikvæðu
áhrifum sem slæmt matvælaeft-
irlit getur haft í för með sér, til
dæmis ef upp kemur víðtæk mat-
arsýking eða aðrir sjúkdómar
sem rekja má til lélegs eftirlits,
og má í því sambandi nefna fugla-
fárið í Asíu.
Í skýrslunni voru einnig skoðuð
áhrif þess að samþætta enn frek-
ar matvælaeftirlit á Íslandi og
byggt á tillögum um framtíðar-
skipan opinbers matvælaeftirlits
úr skýrslu ráðgjafarnefndar um
opinberar eftirlitsreglur. Líklegt
má telja að ávinningurinn af auk-
inni samþættingu verði meiri en
kostnaðurinn, sérstaklega til
lengri tíma litið. Niðurstöður
skýrslunnar gefa því til kynna að
yfirvöldum beri að tryggja
ákveðna félagslega og efnahags-
lega hagsmuni með opinberum
eftirlitsreglum þar sem ábati af
þeim er yfirleitt meiri en kostn-
aðurinn fyrir samfélagið í heild
sinni. Hins vegar er brýnt að
reynt sé að ná markmiðum eft-
irlitsins fram á skilvirkan hátt
þannig að hin neikvæðu áhrif eft-
irlitsins á starfsemi hagkerfisins
verði sem minnst,“ segir í nið-
urlagsorðum skýrslu Hagfræði-
stofnunar.
á kostnaði og
arfseminnar
Morgunblaðið/Ásdís
m í gær þar sem skýrsla Hagfræðistofnunar var
ri Edwald, Þórunn H. Sveinbjörnsdóttir, Hall-
rbertsson og Þóra Helgadóttir.
$%  
 & ' 
    
"$
 ' 

45467
45847
45967
45647

,5

   
  !!"
:;<
=;6
8$;<;
:$;==












!!









"
 
 $

"

 
omfr@mbl.is
Viðræður bænda og ríkis-ins um gerð nýs mjólk-ursamnings eru komnarþað langt að eðlilegt er
að reyna að ljúka gerð samningsins
fyrir vorið. Þetta segir Þórólfur
Sveinsson, formaður Landssam-
bands kúabænda. Hann segir að í
viðræðunum hafi verið rætt um að
færa hluta af stuðningi ríkisins við
bændur í svokallaðar grænar
greiðslur. Hann segir þetta m.a.
gert vegna breytinga sem séu að
verða hjá Alþjóðaviðskiptastofnun-
inni (WTO).
Viðræður ríkisins og mjólkur-
framleiðenda voru eitt af helstu
málum á aðalfundi Landssambands
kúabænda sem lauk á Akureyri um
helgina. Á fundinum var tekið undir
þá tillögu sem fram kemur í skýrslu
um Stöðumat og stefnumótun í
mjólkurframleiðslu: „að næsti
mjólkursamningur verði gerður á
sömu grundvallarforsendum og
gildandi samningur“. Fundurinn
lagði einnig mikla áherslu á að
samningurinn raskaði sem „minnst
núverandi starfsumhverfi mjólkur-
framleiðenda og að hann virki
hvetjandi á áframhaldandi hagræð-
ingu í greininni“.
Þórólfur sagði í samtali við Morg-
unblaðið að bændur hefðu í sjálfu
sér ekki stórar áhyggjur af því að
sett yrðu í samninginn ákvæði sem
drægju úr hvatningu til hagræðing-
ar. Með þessari samþykkt hefði
fundurinn verið að benda á að ekki
mætti ganga of langt í því að setja
hömlur á stuðning ríkisins með til-
liti til stærðar búanna, en í vetur
kom fram hjá landbúnaðarráðherra
að hann teldi ekki eðlilegt að stuðn-
ingur ríkisins væri ótakmarkaður
við mjög stór bú. Hann sagðist ekki
telja að erfitt yrði fyrir samningsað-
ila að finna lendingu í þessu máli.
Í svokallaðri mjólkurskýrslu, en
að henni stóðu fulltrúar bænda,
landbúnaðarráðuneytisins og aðila
vinnumarkaðarins, var lýst stuðn-
ingi við að næsti búvörusamningur
byggðist á sama kerfi og núverandi
samningur. Ekki er annað að heyra
en samstaða sé milli stjórnarflokk-
anna um að byggja í meginatriðum
á sama kerfi. Landbúnaðarráð-
herra hefur þó sagt að gamli samn-
ingurinn verði ekki ljósritaður.
Stuðningur ekki beint
tengdur við framleiðslu
Þórólfur sagði að talsverð um-
ræða hefði farið fram í viðræðu-
nefnd ríkisins og bænda að flytja
hluta af stuðningi ríkisins við mjólk-
urframleiðendur í svokallaðan
grænan stuðning, þ.e. stuðningur
sem ekki er beint tengdur við fram-
leiðslu. Með þessu væru menn að
taka mið af þeirri umræðu sem ætti
sér stað á vettvangi WTO. Þórólfur
sagði ekki ákveðið hversu langt yrði
gengið í þessu efni, „en það hefur
verið til skoðunar að flytja eitthvað
smávegis yfir í þessar grænu
greiðslu á samningstímanum. Við
erum að skoða þetta í fullri alvöru“.
Þessi græni stuðningur getur
verið af ýmsu tagi. Í dag er tekið af
bændum gjald samkvæmt lögum
fyrir kúasæðingar. Þórólfur sagði
að rætt hefði verið um að breyta
gjaldinu þannig að það flokkaðist
undir grænan stuðning, þ.e. stuðn-
ing ríkisins við ræktunarstarf í
mjólkurframleiðslu. Þetta myndi
leiða til þess að beingreiðslurnar
(sem skilgreindar eru sem gular
greiðslur) lækkuðu samsvarandi.
„Við höfum einnig velt heilmikið
fyrir okkur hvort það sé hægt að
koma einhverju af stuðningnum yfir
á kornrækt. Við munum skoða það
áfram, en það má ekki gleyma því
að það eiga ekki allir möguleika á
aðrækta korn. Það verður að hafa í
huga að stuðningur ríkisins er að
langstærstum hluta stuðningur sem
menn eru búnir að kaupa og menn
vilja síður taka stuðning sem menn
eru búnir að kaupa og láta einhvern
annan hafa hann fyrir ekki neitt,“
sagði Þórólfur.
Landbúnaðarráðherra ræddi
nokkuð um hátt verð á mjólkur-
kvóta á fundi kúabænda og sagði
nauðsynlegt að reyna að lækka það.
Þórólfur sagði að samninganefndin
væri með þetta til skoðunar en það
yrði að segjast að erfitt væri að
stjórna verðinu. Það segði sig þó
sjálft að ef hluti af stuðningi ríkisins
yrði færður yfir í grænar greiðslur
ætti það að leiða til einhverrar
lækkunar á kvótaverði. Þórólfur
minnti á að bændur hefðu á sínum
tíma verið tilbúnir til að koma á fót
kvótamarkaði, en Alþingi hefði
hafnað þeirri leið.
Þórólfur sagði að góður gangur
væri í viðræðunum og ekki væru
nein stór vandamál sem strandaði á.
„Þetta er komið það langt núna að
það væri óskynsamlegt annað en að
klára þetta fyrir vorið.“
Guðni Ágústsson landbúnaðar-
ráðherra sagði á fundi kúabænda að
opinber verðlagning mjólkurafurða
hefði verið til heilla fyrir neytendur
í gegnum tíðina. Hann sagði jafn-
framt að afurðastöðvar í mjólkur-
iðnaði væru miðstöðvar þróunar- og
markaðsstarfseminnar og þeim
mætti ekki sundra. Samstaða væri
um það í ríkisstjórninni að verja
mjólkuriðnaðinn.
Guðni tók ákvörðun um það á síð-
asta ári að fresta því til 30. júní í ár
að afnema opinbera verðlagningu á
mjólk, en nú eru horfur á að þessu
verði frestað enn um sinn og raunar
talar Guðni núna eins og hann vilji
viðhalda þessu fyrirkomulagi. Þór-
ólfur Sveinsson segist einnig vilja
viðhalda þessu fyrirkomulagi.
Þetta mál er búið að vera lengi á
dagskrá. Í tengslum við gerð bú-
vörusamnings milli ríkisins og
bænda árið 1997 var samið um að
opinber verðlagning á heildsölustigi
félli niður eigi síðar en 30. júní 2001.
Þessi breyting kom hins vegar ekki
til framkvæmda því að árið 2001
gerðu landbúnaðarráðherra og fjár-
málaráðherra samkomulag við
Bændasamtökin þess efnis að op-
inber verðlagning í heildsölu héldi
áfram til 30. júní 2004.
Samtök verslunar og þjónustu
voru óánægð með þessa framleng-
ingu og vísuðu málinu til samkeppn-
isráðs sem beindi þeim tilmælum til
landbúnaðarráðherra að „heildsölu-
verðlagning á búvörum verði gefin
frjáls svo fljótt sem auðið er og eigi
síðar en 30. júní 2004“. Samtökin
hafa síðan barist fyrir því að staðið
verði við þessa dagsetningu en þau
telja opinbera verðlagningu löngu
úrelta.
Lögfræðileg óvissa
Landbúnaðarráðuneytið er nú að
láta vinna lögfræðilega álitsgerð
um þetta mál, en nokkur réttaró-
vissa ríkir í því. Ástæðan er sú að
samkvæmt samkeppnislögum á að
ríkja samkeppni og frelsi í verð-
lagningu á vöru og þjónustu, en hins
vegar er í búvörulögum að finna
heimild til verðtilfærslu á mjólkur-
vörum með tilteknum skilyrðum.
Einnig heimila búvörulög mjólkur-
samlögum að gera með sér sam-
komulag um verkaskiptingu um
framleiðslu mjólkurvara. Mjólkur-
samlögin hafa nýtt sér þessa heim-
ild til verðtilfærslu og til verka-
skiptingar.
Samningar um verkaskiptingu
ganga í stórum dráttum út á að dag-
vörur, þ.e. neyslumjólk og aðrar
mjólkurvörur sem hafa takmarkað
geymsluþol, eru framleiddar hjá
Mjólkurbúi Flóamanna á Selfossi.
Mjólkursamlögin fyrir norðan
framleiða hins vegar osta og aðrar
vörur sem hafa mikið geymsluþol.
Pálmi Vilhjálmsson, framkvæmda-
stjóri Samtaka afurðastöðva í
mjólkuriðnaði, segir að talsverðar
sveiflur séu í mjólkurframleiðslu
milli mánaða og mjólkuriðnaðurinn
hafi sameiginlega séð um að jafna
þessar sveiflur með því að stýra
framleiðslu á mjólkurvörum. Þessi
stýring verði erfiðari ef verkaskipt-
ingin verði bönnuð, en hann segir að
það hljóti að gerast ef opinber verð-
lagning verði afnumin. Að auki kalli
afnám verðmiðlunar milli vöru-
flokka á breytingar á verðlagningu
mjólkurvara.
Ljóst er að mjólkuriðnaðurinn
hefur miklu sterkari stöðu en ýmsir
aðrir birgjar gagnvart smásölu-
versluninni. Verslunin hefur t.d.
getað gert kröfur til þeirra sem
framleiða kjöt um mikla afslætti.
Mjólkuriðnaðurinn hefur getað
svarað kaupmönnum, sem sækja á
um afslætti, með því að vísa í að það
sé opinber verðlagning á mjólkur-
vörum og þeir einfaldlega geti ekki
hreyft sig frá þessu verði. Mjólk-
uriðnaðurinn varð hins vegar að
svara kröfu stórra verslana um
magnafslátt og það var gert með því
að settar voru fyrir fimm árum regl-
ur um magnafslætti. Samkeppnis-
yfirvöld samþykktu þessar reglur.
Fróðlegt er að skoða í þessu sam-
hengi það sem Samkeppnisstofnun
segir um afslætti í skýrslu sinni um
matvörumarkaðinn sem út kom í
apríl 2001. „Sá afsláttur sem tíðkast
í viðskiptum matvöruverslana og
matvörubirgja er margbreytilegur
og í flestum tilvikum ógagnsær. Það
er einkum í viðskiptum þar sem
matvörubirgjar hafa mjög sterka
stöðu sem afsláttur er kerfisbund-
inn, gagnsær og hlutlægur, þ.e. af-
sláttur tengist með beinum hætti
meintu hagræði af umfangi við-
skipta og er öllum aðgengilegur. Má
sem dæmi nefna mjólkurvörur. Það
vekur óneitanlega eftirtekt að fyr-
irtæki birgja þurfi nánast að vera í
einokunarstöðu til að geta starfað
með kerfisbundið og hlutlægt af-
sláttarkerfi.“
Gerð nýs mjólkursamnings milli bænda og ríkisins er langt komin
Færa hluta stuðnings-
ins í grænar greiðslur
Fréttaskýring | Meðal
þess sem rætt er um í
viðræðum bænda og
ríkisins um gerð nýs
mjólkursamnings er að
færa hluta af beinum
stuðningi ríkisins við
bændur í form svokall-
aðra grænna greiðslna.
Í samantekt Egils
Ólafssonar kemur fram
að til skoðunar er að
hluti stuðningsins verði
greiddur vegna rækt-
unar á korni.
Morgunblaðið/Steinunn Ósk Kolbeinsdóttir
Áma frá Miðhjáleigu í Austur-Landeyjum mjólkaði mest allra á síðasta
ári, 11.842 kíló. Með henni er Aldís Jónsdóttir, heimasæta á Miðhjáleigu.
Landbúnaðarsamningur WTO
gerir greinarmun á mismunandi
tegundum opinberra styrkja og
stuðningsaðgerða við landbún-
aðinn. Til hægðarauka er ýmist
talað um grænar, bláar og gular
greiðslur.
Grænar greiðslur kallast stuðn-
ingsaðgerðir sem ekki tengjast
framleiðslu búvara og hafa lítil
eða engin markaðstruflandi áhrif.
Um er að ræða ýmsar aðgerðir,
t.d. almennan stuðning við þjón-
ustu við landbúnaðinn, ótengdan
tekjustuðning, byggðastuðning,
stuðningsáætlanir í þágu umhverf-
isins og fleira.
Þess má geta að íslensk stjórn-
völd hafa skilgreint allan stuðning
við sauðfjárrækt á Íslandi sem
grænar greiðslur með þeim rökum
að um sé að ræða byggðastuðning.
Óverulegur hluti stuðnings við
mjólkurframleiðsluna hefur hins
vegar verið flokkaður undir græn-
ar greiðslur.
Bláar greiðslur falla undir það
sem kalla má framleiðslutakmark-
andi áætlanir.
Gular greiðslur eru annar
stuðningur, m.a. framleiðslu-
tengdar og markaðstruflandi
stuðningsaðgerðir, sem WTO vill
að dregið verði úr. Beingreiðslur
ríkisins til mjólkurframleiðenda á
Íslandi falla undir þennan flokk,
en þær nema tæpum 4 milljörðum
á þessu ári.
Grænar, bláar og gular greiðslur
egol@mbl.is