Pressan - 02.09.1988, Blaðsíða 6

io6r -ifjdmaíaaa .S mgsbuteiH
Lýsingar sálfræöingsins voru ekkert uppörvandi.
Hann taldi t.d. ákveðna hœttu áþvíað maður gœti ekki
lifað fullnægjandi kynlífi eftir aðgerðina.
hverju árinu sem líður. Maður fest-
ist náttúrulega í viðjum vanans og
það verður sífellt meira mál að snúa
við blaðinu. Ég gæti t.d. ekki
hugsað mér að skipta um kyn á
fimmtugsaldri. Þá væri það ein-
faldlega orðið of seint.“
ÝMSIR ÓVISSUÞÆTTIR
Sú hugsun Iæðist óneitanlega að
manni við að heyra sögu Jóns að
það gæti orðið erfitt fyrir hann að
fá viðurkenningu samfélagsins, þó
svo hann kæmist í aðgerðina marg-
umræddu. Hann hefur mikið hugs-
að um þá hlið málsins.
„Smæð þjóðarinnar setur vissu-
lega ákveðið strik í reikninginn fyr-
ir mann, sem vill skipta um kyn.
Það er ekki ólíklegt að kynskipting-
ur myndi lenda einhvern veginn á
milli hópa í þessu yndislega þjóðfé-
lagi okkar, þar sem hún Gróa gamla
lifir enn góðu lífi. Maður væri bú-
inn að útiloka sig frá hommum, en
væri kannski samt ekki álitinn
gjaldgengur af gagnkynhneigðum
mönnum.“
Jón varð alvarlegur á svip. Næst-
um sorgbitinn. En bjartsýnin, sem
einkennir hann, náði aftur yfir-
hendinni og hann hélt áfram. „Þó
er ekkert sjálfgefið að þetta verði
svona — sérstaklega miðað við þró-
un undanfarinna ára. Það eru allir
með öllum og fólk er svo forvitið,
að það heldur alltaf að það sé að
missa af einhverju óskaplega
merkilegu í kynlífinu. Svo hver veit
nema það myndi kitla hégómagirn-
ina hjá einhverjum að geta sagt „Ég
hef prófað að sofa hjá kynskipt-
ingi!“. En vissulega eru ýmsir
óvissuþættir í þessu öllu saman og
þess vegna er ég innst inni mjög
kvíðinn. Annað væri óeðlilegt, þar
sem þetta er óskaplega stórt skref.
Þau gerast tæpast stærri. Á móti
kemur hins vegar sú sterka og al-
gjörlega óviðráðanlega tilfinning
að mér finnst ég vera kona. Auðvit-
að veit ég, að ég er það ekki, en mér
finnst ég vera það!“ Jón horfði
rannsakandi augum á mig yfir
brúnina á kaffibollanum. Kannski
til að meta viðbröðin. Síðan yppti
hann öxlum og sagði: „Fólk á ör-
ugglega erfitt með að skilja þetta.
Geðlæknirinn, sem ég fór til forð-
um, myndi líklega flokka þetta
undir geðklofa eða eitthvað þaðan
af verra. En svona er þetta nú samt.
Strax í barnæsku hafði ég mestan
áhuga á brúðum, dúkkulísum og
öðrum stelpuleikföngum. Og mig
langaði alltaf meira í jólakjóla en
þessi klassísku spariföt fyrir
stráka.“
MÖMMU LIÐI
KANNSI BETUR
„Fjölskyldan veit af löngun
minni til að skipta um kyn, en það
mál hefur ekki verið rætt í mörg ár.
Það tók móður mína u.þ.b. tvö ár
að viðurkenna það fyrir sjálfri sér
að ég væri hommi, svo ég veit ekki
hversu langan tíma hún þarf til að
taka því að eignast dóttur í stað son-
ar! Þó hef ég trú á að henni hlyti að
sumu leyti að líða betur. Hún þyrfti
þá a.m.k. ekki að hafa jafnmiklar
áhyggjurafþvíaðég fengialnæmi!
Eyðni veldur hommum og að-
standendum þeirra miklum áhyggj-
um, enda full ástæða til. Þeir eru
t.d. stórhættulegir þessir giftu
menn, sem laumast til að gera eitt-
hvað sem ekki þolir dagsins Ijós.
Vesalings mönnunum líður auð-
vitað illa og við alnæmishræðsluna
bætist óttinn við að smita eiginkon-
una.
Þetta vandamál var nú ekki kom-
ið til sögunnar, þegar ég kom úr fel-
um sem hommi. En það voru ýmsir
aðrir erfiðleikar, sem maður þurfti
að glíma við. Ég varð t.d. að koma
mér upp andlegri brynju í þeim til-
gangi að þola allar augngoturnar,
því ég ólst upp í mjög litlu samfélagi
þar sem mikið var pískrað. Ég tók
þetta óskaplega nærri mér í gamla
daga.
Ég flutti þó ekki að heiman fyrr
en ég var kominn yfir tvítugt, en var
mikið í burtu síðustu árin. Það er
erfiðara að lifa sem hommi á lands-
byggðinni en í bænum, því þar er
mun betur fylgst með manni. Þar
lifa kerlingarnar bókstaflega á
sögum um það hver fer heim með
hverjum eftir böllin. Og ef um er að
ræða tvo karlmenn er það auðvitað
ekki lítið hneyksli!
Þrátt fyrir þetta fannst mér að
mörgu leyti auðvelt að lifa kynlífi
úti á landi. Það var ekkert meiri
vandi en hér í Reykjavík. Feluleik-
urinn verður bara svolítið flóknari.
Á unglingsárunum prófaði ég
reyndar að sofa hjá stelpu, en leið
fremur illa á meðan á því stóð. Mér
fannst ég vera að gera eitthvað
„óeðlilegt“ og þvert á allar tilfinn-
ingar mínar.“
FER STUNDUM
í KVENMANNSFÖT
Jón minntist í framhjáhlaupi á
svokallaða klæðskiptinga, sem
hann taldi eiga afskaplega erfitt í
jafnlitlu þjóðfélagi og hér er. Klæð-
skiptingar á íslandi? „Já, það eru
svo sannarlega til klæðskiptingar
hérna, eins og annars staðar. Ég
kannast við slíka menn. Þeir eru
líklega fleiri en marga grunar. Góð-
látlegi maðurinn í næsta húsi gæti
vel verið einn þeirra, því þetta er
ekki nokkuð sem menn bera utan á
sér. Margir eru kvæntir, því í flest-
um tilvikum hafa þessir menn kyn-
ferðislegar kenndir til kvenna.
Það hlýtur að vera hræðilegt að
laumast við að fara í kvenmannsföt
fyrir luktum dyrum. Eflaust hafa
einhverjir aðstöðu til að gera þetta
á ferðalögum erlendis og láta sér
það nægja. En hér heima er líf
klæðskiptinga að minnsta kosti
enginn dans á rósum.
Sjálfur fer ég stundum í kven-
mannsföt, en þá hef ég það líka
alltaf á tilfinningunni að ég sé að
gera ofboðslegan „skandal"!1 sagði
Jón og hló. „Ég geng m.a.s. það
langt að fara þannig klæddur út á
götu! Eða þannig... Ég hef farið í
kjól á böll hjá Samtökunum ’78 og
einu sinni á skemmtistaðinn Abra--
cadabra. Það var óstjórnlega gam-
an, enda leið mér alveg dæmalaust
vel í þessunt klæðnaði!
Sjálfsagt liafa einhverjir fengið
algjört sjokk við að sjá mig, en ég
fann eingöngu jákvæð viðbrögð.
Sumir hafa líka örugglega ekki séð
að ég var karlmaður. Það á t.d. við
um mann nokkurn, sem reyndi
mikið við mig þetta kvöld og kall-
aði mig ,,fröken“ í annarri hverri
setningu!
Ég hef eignast töluvert af kven-
fatnaði í gegnuin tíðina. Þetta er
mest sparifatnaður, en ég nota hann
ekki mikið. Einn daginn komst ég
nefnilega að þeirri niðurstöðu, að
ég þyrfti ekkert endilega að klæðast
kjól eðapilsi. Tískan hefur jú breyst
mikið á undanförnunt árum og
konur eru svo mikið í síðbuxum.
Ég kaupi mér alltaf kvensíðbux-
ur vegna þess hve háar þær eru í
mittið. Mjaðmabeinin á mér eru
það ofarlega að kvensniðin henta
mér betur. Afgreiðslukonur í eldri
kantinum geta orðið svolítið hissa,
þegar ég segist vilja fá að skoða
k vennastærðirnar. “
Jón bætti því við — með glettnis-
glampa í augunum — að hann færi
aldrei „út á Iífið“ án þess að setja
upp á sér andlitið. Hann notaði þá
andlitsfarða, augnbrúnablýant,
kinnalit, augnskugga, maskara og
varalit. Þar að auki væri hann alltaf
með franskt ilmvatn. „En fólk
starir ekkert mikið, þó ég sé mál-
aður á skemmtistöðum. Karlmenn
eru líka farnir að nota snyrtivörur í
síauknum mæli á undanförnum
árum. Ég er ekki neitt einsdæmi.
Það er bara verst hvað svona dót
er dýrt. Maður fer með alltof háar
upphæðir í þetta. Ég hef heldur
ekki orðið var við að þessar vörur
lækkuðu í verði, þrátt fyrir tolla-
breytingarnar síðastliðinn vetur.
Það er alveg á hreinu að hvorki Þor-
steinn Pálsson né Jón Baldvin nota
snyrtivörur, því þá væru þær ódýr-
ari!“
HART AÐ LÁTA
HREKJA SIG ÚR LANDI
Maður, sem er svona ótrúlega
óhefðbundinn, hlýtur að vekja eft-
irtekt samborgara sinna. Ég spurði
Jón hvort það ylli honum áhyggj-
um.
„Mörgum, sem þekkja mig,
finnst ég alveg stórskrítinn og ég er
víst heilmikið á milli tannanna á
fólki. En það er svo sem allt í Iagi.
Ef fólk hefur ekkert skemmtilegra
að tala um má það alveg taka mig til
umfjöllunar!
En þegar sá dagur rennur upp að
ég kemst í kynskiptaaðgerðina er ég
ákveðinn í að dvelja erlendis um
óákveðinn tíma. Það gætu verið
nokkrar vikur eða jafnvel nokkur
ár. Ég held nefnilega, að það væri
undirstaða þess að maður næði fót-
festu í lífinu sern kona. Móttökurn-
ar á íslandi eftir heimkomuna
myndu síðan ráða því hvort ég sett-
ist hér að eða færi aftur út. Mér
fyndist auðvitað andskoti hart að
láta hrekja mig úr landi, en maður
verður að horfast í augu við að það
gæti gerst.“
Jón segir „þegar ég fer í aðgerð-
ina“, ekki „ef“. Er hann svona
viss?
„Ég er fullviss um að eiga eftir að
lifa sem kona. Þetta kemur hins
vegar ekki til manns á silfurfati,
frekar en annað. Það kostar baráttu
að komast í svona róttæka aðgerð
og því mun fylgja mikið andlegt
álag. En það verður sífellt erfiðara
fyrir mig að lifa lífinu eins og ég geri
í dag og mér finnst það hræðileg til-
hugsun að enda sem gamall, sköll-
óttur maður í ruggustól á einhverju
eiliheimili. Ég yrði eflaust mjög bit-
urt gamalmenni við þær aðstæður.
Það væri nú eitthvað ánnað að enda
sem gömul silfurhærð „amma“,
sem bakar pönnukökur, prjónar og
heklar!
En það er ekki einungis framtíð-
arsýnin, sem er þungbær. í dag líð-
ur mér eins og fanga í eigin líkama
og það er síður en svo þægilegt. Ég
reyni þó að hugsa ekki of mikið um
þetta, vegna þess hve það dregur
mig niður, og yfirleitt líður mér þess
vegna mjög vel. En það er mín heit-
asta ósk að verða kona.“
KYNSKIPTI
hvað er nú það?
Það þarf vart að taka það
fram, að einungis örfáir ein-
staklingar í heiminum hafa
skipt um kyn. Sá fyrsti, sem
hlaut verulegt umtal, var
Bandaríkjamaðurinn Georg
Jorgensen, sem árið 1951 varð
Christine Jorgensen. Myndir
af honum/henni birtust á for-
síðum blaða, hann/hún skrif-
aði bækur um líf sitt og lék í
kvikmynd um þessa reynslu.
Ekki er skipt um kyn á fólki
nema eftir mjög viðamiklar
rannsóknir og sálfræðilega
meðferð. Þó eru vissulega til
vafasamar stofnanir í ýmsum
löndum, sem framkvæma slík-
ar aðgeröir á hverjum sem er
fyrir gífurlegar fjárfúlgur.
Venjulega fer „sjúklingurinn"
hins vegar fyrst í viðtalsmeð-
ferð hjá sálfræðingi eða geð-
lækni og getur hún staðið
mánuðum eða jafnvel árum
saman áður en nokkuð annað
eraðhafst. Næstaskref erþað,
að hormónagjöf hefst sam-
hliða viðtölunum. Einstakling-
urinn verður að fá hormónana
í a.m.k. eitt ár, en oft er um mun
lengri tlma að ræða.
Þegar karlmaður hefur feng-
iö kvenhormóna í nokkurn
tíma fer llkami hans að taka
ýmsum breytingum. Brjóst
hans stækka, húðin verður
sléttari, hárvöxtur minnkar og
fitasestánýjastaði álíkaman-
um, svo sem á mjaðmirnar.
Þrátt fyrir þetta er þó ekki of
seint fyrir manninn að skipta
um skoðun, því líkaminn fer
aftur í sama horf ef hormóna-
gjöfinni er hætt.
Þegar hér er komið sögu er
viðkomandi einstaklingur orð-
inn svolítil furðuvera. Eigin-
lega mitt á milli þess að vera
karl og kona. Slíkri persónu
eru augljóslega ýmis takmörk
sett. Hún getur t.d. tæpast lát-
ið sjá sig í sundlaugunum! Og
þá er komið að skurðaðgerð-
inni. Hún fer þannig fram, að
kynfæri karlmannsins eru
skorin af og síðan er reynt að
„búa til“ kvenkynfæri í stað-
inn; m.a. með húðpoka, sem
gengur inn í líkamann í stað
legganga. En þetta er ekki
endilegaallt gert ieinu, heldur
getur maðurinn þurft að gang-
ast undir nokkrar aðgerðir. Og
áfram heldur sálfræðimeð-
ferðin — stundum í mörg ár —
þar til persónan er talin hafa
náð góðu jafnvægi í sínu nýja
lífi.
Fólkid hefur undar-
lega hugmynd um
aðgerðina
Það er ekki á hverjum degi
sem maður heyrir um einstakl-
ing, sem vill skipta um kyn, og
þess vegna vita fæstir hvað
býr þar að baki. Geðlæknar og
sálfræðingar eru líklegastir til
að hafa þekkingu á þessum
málum og því hafði Pressan
samband við Högna Óskars-
son geðlækni.
Högni sagði fólk, sem hefði
þá trú að því liði betur ef það
breytti um líkamsform, vera til
á íslandi. Það væri hins vegar
tekið ákaflega varlega á svona
málum og enn hefði engin kyn-
skiptaaðgerð verið fram-
kvæmd hérna. Danir hefðu
eitthvað gert af þessu, en
sjúklingarnir þyrftu fyrst að
vera í sálfræðimeðferð í tvö ár
og hafa klætt sig og lifað sem
„hitt“ kynið í a.m.k. eitt ár.
„Margt af þessu fólki hefur
því miður undarlegar hug-
myndir um skurðaðgerðina.
Það er nefnilega aldrei hægt
að búa til fullkomna eftirlík-
ingu kynfæra „hins“ kynsins.
Karlmenn fá t.d. í besta falli
einhvern poka inn I kviðinn á
sér. Eftir það tekst þeim því
sjaldnast að lifa fullnægjandi
kynlífi og þessu fylgja yfirleitt
vonbrigði. Ég held líka, að
sjálfsmorðstíðnin sé frekar há
hjá kynskiptingum."
Það er maður mitt á meðal
okkar hér á íslandi, sem á við
vægast sagt óvenjuleg vanda-
mál að stríða. Hann er á þrí-
tugsaldri og lítur út eins og
hver annar ungur maður, en í
eigin hugaerhann — og hefur
alltaf verið — kvenkyns. Sjálfs-
ímynd hans er af konu, sem er
fangi i llkama karlmanns.
Pressan hafði einnig sam-
band við Guðjón Magnússon
aðstoðarlandlækni og spurði
hann hvað kynskiptaaðgerð
kostaði. Sagði hann að skurð-
aðgerðin myndi flokkast undir
lýtalækningarog sem slík yrði
hún þá greidd af almanna-
tryggingum. Guðjón taldi ólík-
legt að svonaaðgerð hefði ver-
ið framkvæmd á íslandi hing-
að til og sagði að áður en hún
fengist samþykkt þyrfti auðvit-
að að liggjafyrir álit geðlækna
og sálfræðinga þess efnis að
hún væri sjúklingnum nauð-
synleg.