Pressan - 14.10.1988, Síða 18

Föstudagur14. október1988
18 ____________________
siúkdómqr og fólk
Hœkkaður blóðþrýstingur hjá Jónu B.
Um snobb: Sjúklingar líta oft
upp til læknanna sinna og oft er
snobbað meira fyrir sumum þeirra
en þeir hafa gott af. Margt ræður
því, hvort snobbað er eða ekki, en
menntun, hæfni og ætterni skipta
mestu máli. Þannig þykir fínna, að
læknirinn hafi verið í sérnámi í
Ameríku en Svíþjóð, og ófínast að
hafa aldrei farið til framhaldsnáms
í útlöndum. Slíkir læknar hafa
„bara verið hér heima“. Þegar
hæfni lækni er metin er farið eftir
lífsreynslusögum annarra sjúklinga
sem kynnst hafa viðkomandi
lækni. Stundum er snobbað fyrir
ætterni læknisins. Þá skiptir mestu
að læknirinn sé annaðhvort af ein-
hverri þekktri ætt eða af virtri
læknaætt þar sem mikið er um far-
sæla lækna. Þá er sagt: Hann er jú
ansi fær með hnífinn alveg eins og
hann afi hans.
Frú í pels: Jóna B. hafði ákveðna
reynslu af læknum og hélt því á
lofti. Hún var kona á fimmtugs-
aldri, hárið vel greitt og snyrt, í ljós-
bleikum lit, hún var klædd í hvít-
leitan pels, vel máluð um augu og
varir, neglurnar lakkaðar í rauðum
lit. Hún skar sig úr á biðstofunni,
enda voru engir aðrir í pels þennan
þriðjudagsmorgun í rigningar-
sudda og suðvestanátt. Við heilsuð-
umst og hún fór úr pelsinum og
lagði hann frá sér þannig að merkið
innan á sást greinilega. Hún var í
mosagrænni prjónadrakt sem var
fullþröng, enda virtist Jóna alltof
þung miðað við hæð. Jæja, hvað er
að? spurði ég. Jóna andvarpaði og
virtist eiga erfitt með að koma
hugsunum sínum í orð en sagði svo:
Jú, ég var í boði hjá bandaríska
sendiherranum með manninum
mínum og þar hitti ég hann BB
lækni, en hann er skyldur mannin-
um mínum, og ég sagði honum að
ég hefði mælst með of háan blóð-
þrýsting og hann sagði að ég ætti að
láta tékka á þessu. Hann hefði auð-
vitað gert þetta sjálfur en hann var
bara á förum til Japans á eitthvert
þing um hjartaflutninga og hann
doktor LL yfirlæknir var ekki við,
en hann er giftur frænku mannsins
míns, svo ég ákvað að koma til þín.
Annars förum við hjónin voða
sjaldan til lækis.
Heilsufarssaga: Ég fór nú að
spyrja Jónu út í heilsufarið og
komst að raun um að hún hafði
mælst með hækkaðan þrýsting á
meðgöngum en síðan hafði hún
ekki skeytt um neinar mælingar. Á
einhverju þingi sem hún fór á með
manninum sínum til Kóreu í sam-
bandi við tölvutækni í fiskiðnaði
hafði hún stungið handleggnum
inn í einhverja blóðþrýstingsmæl-
ingarvél og mælst með of háan
þrýsting. Móðir hennar hafði dáið
úr heilablóðfalli rétt liðlega sextug
og sennilega haft hækkaðan þrýst-
ing, en annars vissi hún ekki um
neina sjúkdóma í ættunum. Hún
reykti hálfan pakka af sígarettum á
dag, drakk lítið áfengi. Hún hafði
eiginlega engin einkenni sem rekja
mætti til hás blóðþrýstings, engan
höfuðverk, engin einkenni frá
hjarta og blóðrásarkerfi.
Líkamleg skoðun: Hún klæddi
sig síðan úr að ofan og lagðist upp
á skoðunarbekkinn. Hlustun á
hjarta og lungum var eðlileg, kvið-
þreifing var eðlileg, litarháttur á
húð eðlilegur, hún var ekki með
neinn bjúg. Ég lét hana síðan stíga
á vigtina og hún reyndist vera 78 kg
og 165 á hæð. Blóðþrýstingurinn
mældist of hár bæði í sitjandi og
liggjandi stöðu, efri mörkin voru í
kringum 180 og þau neðri fóru ekki
niður fyrir 105. Ég skoðaði síðan í
augnbotnana á henni og greindi þar
breytingar á æðunum sem oft sjást
hjá sjúklingum með of háan blóð-
þrýsting. Jæja, sagði ég, þú ert
greinilega með hækkaðan þrýsting,
en við verðum að athuga þetta bet-
ur. Ég vil gera á þér blóðrannsókn,
mæla sykurinn í blóðinu, blóðsölt-
in og sjá hvernig nýrun starfa. Svo
vil ég rannsaka þvagið, taka hjarta-
línurit og lungnamynd. En ég finn
ekkert fyrir þessu, sagþi Jóna, er
það eðlilegt? Já, það stendur
heima, stór hluti þeirra sem hafa of
háan blóðþrýsting hefur engin
einkenni sem hægt er að henda
reiður á.
Blóóþrýstingur í heimboðum:
Svo verð ég að fá að mæla þig tvisv-
ar, þrisvar í viðbót til að vita með
vissu að þú sért með hækkandi
þrýsting. Ég vil ekki setja þig á lyf
svona í fyrstu lotu. Já, það er allt í
lagi, sagði Jóna, en annars gæti
hann prófessor LL mælt þrýsting-
inn fyrir mig, við erum nefnilega
boðin til þeirra hjónanna um helg-
ina. Nei, nei láttu mig um þetta,
sagði ég og brosti mínu fallegasta
fermingarmyndarbrosi. Jóna
kvaddi og fór svo í blóðrannsókn
nokkrum dögum seinna og þar
kom í ljós að allt var eðlilegt nema
blóðsykurinn, sem var í hærra lagi.
Lungnamyndin var eðlileg, svo og
hjartalínuritið. Þegar Jóna kom
aftur til mælingar lét ég hana hvíla
sig um tíma áður en ég mældi hana
aftur en allt var við það sama, neðri
blóðþrýstingsmörkin voru áfram
of há, eða í kringum 105, en efri
mörkin höfðu nú lækkað niður í
150. Eftir þriðju mælinguna, sem
var enn of há, settumst við niður og
ræddum saman.
Þolinmæðin þrautir vinnur: Þú
er greinilega með hækkaðan blóð-
þrýsting, sagði ég. Já, heyrðu, hann
sagði það líka hann BB læknir, að
ég ætti sennilegast að fara á einhver
lyf, sagði Jóna, ég hitti hann í boði
um helgina og sagði honum frá
þessum rannsóknum og honum
fannst alveg rétt að setja mig á ein-
hver lyf. Ég tók á þolinmæðinni og
sagði: Já, við verðum að ráðast á
vandamálið frá nokkrum hliðum. í
fyrsta lagi verðurðu að léttast um
u.þ.b. 8—10 kg, hætta að borða
sykur og sætindi, hætta í sætum
kökum og spara við þig rjómasósur
og feitan mat. Hún sagði: Jæja og
hvað meir? Svo vil ég að þú minnkir
við þig salt, farir að hreyfa þig
meira og svo ætla ég að setja þig á
lyf sem heitir Hydramil eða
Moduretic. Þetta er svona þvag-
ræsilyf, eða bjúgtöflur, sem
minnka vökvann í líkamanum og
lækka blóðþrýstinginn. Þú átt að
taka eina svona töflu á dag. Síðan
vil ég að þú komir til eftirlits til mín
nokkrum sinnum og við verðum að
'stilla inn þessa meðferð. Ef þetta
dugar ekki þurfum við kannski að
bæta við þig öðru lyfi sem virkar á
hjartað og lækkar þrýstinginn og
heitir betta-blokkari, eða Atenoloi
(Tenormin) eða Metoprolol
(Seloken). Þetta verður sennilega
nóg en kannski þarf að bæta enn á
þig lyfi, en við skulum ekki mála
skrattann á vegginn heldur vona að
þetta verði nægilegt. Ef þér tekst að
grenna þig verulega og minnka salt-
ið þarftu kannski ekki nein lyf. En
við verðum bara að spila þetta eftir
eyranu. Hún horfði á mig og sagði
svo allt í lagi, stóð á fætur, tók lyf-
seðilinn og við tókumst í hendur og
hún fór. Hún kom til mín í eftirlit
nokkrum sinnum og þrýstingurinn
lækkaði en það gekk illa með auka-
kílóin. I hvert skipti sem hún kom
sagði hún mér einhverjar sögur af
merkum læknum, lifandi og dauð-
um, en smátt og smátt vandist ég
þessu. Síðast þegar hún kom var
þrýstingurinn bara ágætur og ég
sagðist vera ánægður með þetta. Já,
sagði hún, hann er líka ánægður
með mig, hann BB prófessor, en ég
fer líka til hans í mælingar, skil-
urðu, maður getur aldrei verið of
viss, hún hló glettnislega. Ég and-
varpaði mæðulega en sagði síðan
spekingslega: Allt er gott þá endir-
inn allra bestur verður. ■
leikhús
Angan samvinnu og vinnugleði
Þjóðleikhúsið sýnir á Litla sviðinu
Ef ég vœri þú
eftir Þorvarð Helgason.
Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson.
Leikmynd og búningar: Guðrún
Sigríður Haraldsdóttir.
Tónlist: Hilrnar Örn Hilmarsson.
Lýsing: Ásmundur Karlsson.
Sýningin Ef ég væri þú er þrír
þættir, sjálfstæðir og þó ekki, flétt-
aðir saman af þeim fjórða, Morg-
unleikfimi, og er sá jafnframt for-
leikur og eftirleikur. Þetta er leik-
sýning, sem af ásettu ráði lætur
áhorfandanum það eftir að skilja
sig, dálítið eins og ljóð getur gert.
Það er ekki lítils virði. Skilningur
minn á því sem fór fram á sviðinu
kann því vel að stangast gjörsam-
lega á við þinn, lesandi góður, en
það er nú einmitt það sem gerir
skáldskap oft svo skemmtilegan.
Sýningin byrjaði með hljóðlist
Hilmars Arnar Hilmarssonar, sem
minnti mig á fæðingarhríðir og tók
langan tíma, en undir lokin rofar til
á sviðinu. Þar fer að móta fyrir
kynjaverum, sem síðan fara að tal-
ast við eða kannski öllu fremur að
kallast á, og hafa yfir setningar,
sem oft virðast ekki hafa neitt sam-
hengi við það sem á undan fór eða
á eftir kemur. Af þessu hafði ég
mjög gaman; að fæðingunni lok-
inni byrja persónur að fóta sig í til-
verunni rétt eins og með morgun-
leikfimi má liðka limina fyrir átök
dagsins. Margt af því sem verurnar
segja kemur fyrir aftur í verkinu,
oft sagt af öðrum, í allt annarri röð.
Samhengi æfinganna í morgunleik-
MAGDALENA
SCHRAM
fiminni lýsist þegar á líður og áður
óræð orð verða til að dýpka per-
sónumyndirnar, sem dregnar eru
upp þá. Jafnframt-koma þessar ver-
ur til sögunnar í hinum raunsærri
þáttum sýningarinnar sem einhvers
konar árur — e.t.v. innri maður,
samviska eða frumbyrjun persónu-
leika — með því að standa að baki
sinni úthverfu mynd, þ.e. hinum
„raunverulegu" persónum. Morg-
unleikfimi tengir á þennan hátt
hiná þættina og gefur þá hugmynd,
að um sé að ræða sömu persónurn-
ar í sögu sem ekki líður áfram í
þeirri tímaskynjan sem maðurinn
hefur, heldur þess vegna í hringi eða
jafnvel þvers og kruss. Ekkert er
fyrst og síðast í beinni röð, heldur
bara er!
Morgunleikfimin fléttast sem
sagt inn og út úr öðrum þremur
raunsæjum köflum. í þeim öllum
koma mæðgur við sögu. í Mors et
Vita (dauði og líf) liggur móðir á
banabeði en tvær ólíkar dætur
hennar takast á. Mér þótti þessi
kafli einna sístur, líklega vegna þess
að þau ólíku viðhorf, sem dæturnar
kynna, eru mjög einskorðuð og
ótrúleg nú orðið — öfgarnar of
miklar. Það sem mér þótti vera
kjarni málsins — að líf getur af sér
líf og eins manns dauði er annars
fæðing, varð fyrir vikið útundan.
Þarna var þó margt skemmtilegt
gert. Þurrt yfirbragð eldri dóttur-
innar, Þórunn Magnea Magnús-
dóttir lék hana, andspænis flæð-
andi leikmáta Guðrúnar Lilju
Þorvaldsdóttur var skemmtilega
undirstrikað í litavali búninga
þeirra og ummæli um dauða og líf
úr forlejknum fengu innihald við
banabeðinn.
Annar þáttur heitir Tvítal eftir
náttmál. Þar segir frá eldri frú, sem
rekur kvenfataverslun með áherslu
á nærklæði, og frá dóttur hennar,
mannfræðingi, með allt önnur við-
horf til lífsins og hlutverks kvenna
en mamman. Þóra Friðriksdóttir
fer með hlutverk móðurinnar. E.t.v.
var óþarfi að skopgera frúna, jafn-
vel fannst mér Þóra gera hana
aumkunarverðari en efni stóðu til.
María Ellingsen leikur dótturina.
í síðasta þættinum, Geirmundur
Hrafn Karlsson, situr Bríet Héðins-
dóttir við sauma í hlutverki móður
og dóttirin kemur í heimsókn, leik-
in af Þórdísi Arnljótsdóttur, bæði
til að inna mömmuna eftir frekari
saumaskap og hitta hana að máli.
Það fer vel á með þeim, en móðirin
miðlar dóttur sinni af biturri
reynslu og sú yngri hverfur á braut
önnur en hún kom. Sú breyting sem
á sér stað er m.a. skemmtilega ítrek-
uð með því að láta Þórdísi fara úr
næstum fáránlega barnalegum föt-
um í kjól þroskaðrar konu á meðan
„... að sjá þessar sex leikkonur
spreyta sig af svo mikilli leikni, það
angaði af þeim samvinna og vinnu-
gleði, sem ekki er alltaf sýnileg í
leikhúsi.“
á samtali þeirra mæðgnanna stend-
ur.
Það koma engir karlmenn fram í
leiknum. Þó fara þeir með mikils-
verð hlutverk sem örlagavaldar
kvennanna. Þeir eru bara dánir,
farnir, látnir eiga sig eða svíkjast
um að koma eins og gengur. En
saga þessara kvenna er ekki síst
saga samskipta þeirra við karlana.
Einu sinni heyrði ég cnætan karl-
mann segja um ævisögu kvenna, að
„þær gætu aldrei orðið annað og
meira en saga karlanna, sem þær
hefðu sofið hjá“, og átti að gera við-
staddar konur ákaflega reiðar. Mig
reitti þetta ekki til reiði. Sú ábyrgð
og samviska, sem konum er tamar
en körlum að leggja í tilfinninga-
sambönd við aðra, hlýtur að vera
fremur til eftirbreytni en háðungar,
því hvað erum við svo sem þegar
upp er staðið annað en það sem við
sköpum með öðrum? Slíkan skiln-
ing þótti mér Þorvarður Helgason
og Andrés Sigurvinsson leggja í
tengsl kvenna sinna við tilveruna og
vera fallegur skilningur. Það er
þráðurinn sjálfur, sá sem heldur
perlunum saman, tengir þær og býr
til perlufestina og án hans erum við
alein og minni.
Það sem umfram annað gerði
þessa sýningu einkar ánægjulega
var að sjá þessar sex leikkonur
spreyta sig áf svo mikilli leikni, það
angaði af þeim samvinna og vinnu-
gleði, sem ekki er alltaf sýnileg í
leikhúsi. Sex ólíkar leikkonur, sem
hver um sig á það skilið að fá að
takast á við viðameiri hlutverk,
hlutverk sem gefa þeim tækifæri til
að dýpka svipmyndir á borð við
þær sem Ef ég væri þú býður upp á.
í örstuttum þáttum er sjaldan færi
til annars en lýsa upp eina hlið og
vekja grunsemdir um það sem snýr
annað en út í sal. En slíkar grun-
semdir tókst glettilega vel að vekja
þarna. Nýliðarnir, þær María
Ellingsen og Þórdís Arnljótsdóttir,
báru þess lítil merki að þær væru að
leika við hlið sér reyndari og færari
leikara sem hinar eru. Vonandi
þurfa þær ekki að bíða lengi bak-
sviðs eftir reglulega bitastæðum
rullum. Og leikhússtjórar ættu
auðvitað að elta alveg sérstaklega
uppi leikrit, sem láta okkur eftir
þann munað að njóta krafta á borð
við Þóru og Bríetar, svo ég nefni nú
bara tvö nöfn. Takk fyrir skemmt-
unina. — - ■