Pressan - 28.06.1990, Side 16

Fimmtudagur 28. júní 1990
16
Einkaviðtal við Shirley Temple, frh.
kyssa fólk (meira að segja þá sem voru ekki
sériega huggulegir) og kvikmyndaverið
skipulagði fríin þannig að þau yrðu sem mest
auglýsing. En Shirley Temple lítur til þessara
ára með ánægju. ,,Ég átti líklega bestu æsku
sem nokkurt bandarískt barn gat átt. Ég elsk-
aði þetta allt, vinnuna, myndirnar, fólkið í
kvikmyndaverinu og skólann — þetta var dá-
samlegt líf, líka erfiðu hlutarnir."
Verð líka að segja frá því
vandræðalega
Erfiðið var óneitanlega talsvert. Myndirnar
komu hver á fætur annarri og sem samnings-
bundinn starfsmaður Fox-kvikmyndaversins
þurfti Shirley að gera fleira en hún vildi. Til
að halda ímyndinni um æsku og sakleysi
mátti ekki sjást þegar hún missti tennur og
hún varð alltaf að vera í stuttum pilsum; hún
þurfti ung að vera brosandi gestgjafi þegar
kvikmyndaverið fékk heimsóknir, hvort held-
ur var frá forsetafrú Bandaríkjanna, öðrum
kvikmyndastjórum, fulltrúum stjórnarinnar,
sovéskum heimskautaförum eða japönskum
sendiherrum. Svo var það endalaus barátta
við senuþjófa, bæði við litla ,,statista“ eða
frægar stjörnur.
Shirley Temple hefur nýlega sent frá sér
sjálfsævisögu sína þar sem hún fjallar um
stjörnuárin og þar eru ótal smáatvik af þessu
tagi rakin. „Ég var átta ár að skrifa þessa bók.
Þegar maður skrifar sjálfsævisögu verður
maður að taka allt með — líka það vandræða-
lega.“
Hún rifjar hlæjandi upp nokkur slík atvik
eins og þegar hún varð ástfangin af mótleik-
ara sínum Joe McCres en mistókst að heilla
hann, m.a. vegna þess að hún pissaði í ógáti
á sig og missti síðan út úr sér tvær postulíns-
tennur, sem voru límdar upp í góminn til að
ekki sæist að hún væri farin að missa barna-
tennurnar. Hvort tveggja tafði tökur. Fyrstu
kynni hennar af kærasta á unglingsárunum
voru heldur ekki gæfuleg. Hún hitti hann í
samkvæmi þar sem boðið var upp á vín.
Shirley hafði enga reynslu af víni, drakk of
mikið og endaði ælandi úti í runna. Kærast-
inn hélt um enni hennar á meðan hún ældi,
bar hana svo út í bíl og ók henni heim.
„Ég var að vona að menn sæju sjálfa sig í
þessum sögum og það hjálpaði þeim að sætta
sig við sjálfa sig. Þetta kemur fyrir alla og ef
fólk sér sig í þessu þá hef ég a.m.k. áorkað
einhverju," segir sendiherrann nú og brosir
að ósigrum bernskunnar.
Fór í vitlaust brúðkaup
„Ég hef annars sérstaka hæfileika til að
lenda í smávandræðum. Ég fór t.d. einu sinni
í vitlaust brúðkaup og tók Charlie, manninn
minn, með mér. Vinkona mín var að gifta sig
einhverjum manni frá Oklahóma, sem ég
hafði aldrei séð. Við ókum þangað og þegar
við komum að kirkjunni var okkur vísað til
sætis beint fyrir aftan fjölskyldu brúðgum-
ans. Ég horfði á brúðgumann og fannst hann
svona allt í lagi — ég hefði getað gert betur
sjálf, en hann- var sem sagt í lagi. Ég þekkti
engan í kirkjunni, ekki heldur brúðarmegin,
og mér fannst það svolítið skrítið. Svo gengur
brúðurin inn og þá þekkti ég hana ekki held-
ur! Hún kom gangandi inn gólfið, bláókunn-
ug manneskja og ég sá að ég var í vitlausu
brúðkaupi. Ég fór að hlæja í hljóði og hló svo
að tárin streymdu niður kinnarnar. Fjöl-
skylda brúðgumans leit við og starði á þessa
tárvotu konu og ein konan í fjölskyldunni
sagði stundarhátt; „Þetta er örugglega sú
sem hann sveik síðast." Við gátum ekki kom-
ist út fyrr en brúðkaupið var búið og Charlie
sagði við mig; „Hvernig gastu gert þetta?" En
þetta er saga lífs míns — alls kyns mistök. Ég
fór líka einu sinni í vitlausa jarðarför . ..“
Kynferðisleg áreitni hjá MGM
Ósigrar og uppákomur bernskunnar voru
samt ekki alltaf jafnsaklaus. Daginn sem
Shirley var ráðin hjá Metro Goldwyn Mayer,
þá tæplega tólf ára, var hún ein í herbergi
með Arthur Reed, framleiðanda myndarinn-
ar Galdramannsins í Oz. „Ég hef hérna svolít-
ið fyrir þig," sagði hann, stóð upp og flassaði!
Shirley hafði aldrei séð karlmann í þessu
ástandi og fór að hlæja. Það bjargaði henni.
Hláturinn varð til þess að Reed missti allan
áhuga og rak hana út. „Ég var í raun ekki svo
varnarlaus fyrst ég hafði kímnigáfu," segir
Shirley nú, þegar hún lítur til baka. „Ég vissi
það ekki þá, en það slær menn alveg út ef það
er hlegið að þeim. Það skrítna var að á sama
tíma og Reed var að reyna þetta var Louis B.
Mayer, aðalframkvæmdastjórinn, að reyna
við móður mína á skrifstofunni sinni. Við
hlógum oft að þessu seinna, en þá var þetta
ekkert grín.
Við yfirgáfum öryggið hjá Fox þar sem ég
hafði einkakofa, einkakennara og allt eftir
Myndirnar komu hver á fætur annarri og
sem samningsbundinn starfsmaður Fox-
kvikmyndaversins þurfti Shirley að gera
fleira en hún vildi. Til að halda ímyndinni
um æsku og sakleysi mátti ekki sjást
þegar hún missti tennur og hún varð allt-
af að vera í stuttum pilsum; hún þurfti
ung að vera brosandi gestgjafi þegar
kvikmyndaverið fékk heimsóknir, hvort
heldur var frá forsetafrú Bandaríkjanna,
öðrum kvikmyndastjórum, fulltrúum
stjórnarinnar, sovéskum heimskauta-
flugmönnum eða japönskum sendiherr-
um.
(Myndirnar eru úr ævisögu Shirley
Temple)
því, — strax á fyrsta degi „úti í hinum stóra
heimi“ gerist eiginlega allt það versta."
Nauðgun í lest?
En áreitnin átti eftir að verða verri. í sjálf-
sævisögu sinni segir Shirley Temple frá því
þegar hún var í lest ásamt fleiri leikurum á
leið á upptökustað. Um kvöldið fylgdi einn
þeirra henni inn í klefann hennar, henti henni
á bekkinn og iagðist ofan á hana. „Guð minn
góður, nú verður mér nauðgað," hugsaði hún.
Það eru síðustu orð kaflans. „Þú færð ekki að
vita neitt meira," segir hún ákveðin þegar
þetta atvik berst í tal. „En þetta urðu stúlkur
í kvikmyndaverinu að sætta sig við. Mér
fannst að menn hefðu átt að koma betur fram
við mig því að ég var stjarna, en þessu varð
ég samt fyrir.“
Hún vill ekki viðurkenna að hún hafi verið
alveg varnarlaus; „Ekki með svona kröftugt
vinstra hné,“ segir hún og vitnar í hvernig
hún rak það í karlmennskutákn þessa sama
manns síðar þegar hann reyndi sama leik.
„Annars held ég að þetta sé ekki sérkenni
kvikmyndabransans. Þetta er til staðar á
flestum vinnustöðum. Það nægir að stúlka sé
lagleg — ja, hún þarf jafnvel ekki að vera sér-
staklega lagleg — og þá eru alltaf einhverjir
karlar sem vilja kynnast henni betur — og of
vel..
Foreldrarnir eyddu öllum
ágóðanum
Þó að flestir þekki barnastjörnuna Shirley
Temple vita færri af myndunum sem hún lék
í eftir að krullurnar uxu úr henni. Tólf ára var
hún ráðin hjá MGM-kvikmyndaverinu og
fram til 1950 vann hún þar, hjá Selznic Inter-
national Pictures og hjá 20th Century Fox.
Meðal mótleikara hennar var Ronald Reagan
í myndinni Hagen-stúlkan (That Hagen Girl)
en aðrar myndir hennar þóttu betri, t.d.
myndin Kathleen (MGM) og Síðan þú fórst
(Since you went away — leikstýrt af David O.
Selznic). '
En 1950, þegar Shirley Temple var 22ja ára,
nýfráskilin og við það að gifta sig í annað
sinn, ákvað hún að segja skilið við kvikmynd-
irnar. Þá kom í Ijós að eigur hennar eftir tutt-
ugu ára vinnu við kvikmyndir voru sáralitlar.
Á nær ævilöngum ferli í kvikmyndum hafði
hún unnið sér inn rúmlega fjórar milljónir
bandaríkjadala.
Pabbi hennar hafði sem fjárhaldsmaður
séð um að fjárfesta og átti að auki að setja
helming launa hennar síðsutu tíu árin á sér-
stakan reikning. Á báðum sviðum brást hann
og þegar upp var staðið komu 44 þúsund dal-
ir í hlut Shirley. Það var allt sem var eftir af
4,1 milljón dala (jafnvirði rúmlega 240 millj-
óna ísl. króna á núvirði). Afgangurinn hafði
farið í eyðslu og fjárfestingarævintýri föður
hennar. En hún vill ekki kannast við að hún
hafi verið bitur. „Ég er þannig gerð að ef eitt-
hvað slæmt hefur gerst og ég get ekkert gert
til að breyta því þá horfi ég bara fram á veg-
inn. Þegar hér var komið sögu hafði ég
hvorki áhuga á peningum né frægð. Það sem
skipti mig öllu máli var maðurinn minn,
Charlie, og dóttir mín Susan.“
í sjálfsævisögu Shirley Temple Black má þó
finna hispurslausar lýsingar á föður hennar
og fjárfestingum hans sem auka ekki hróður
hans í augum lesandans. Gægjuáráttu hans
eru líka gerð góð skil og á einum stað kallar
hún hann; „faðir minn þessi óþreytandi
gluggagægir". „Já, en hann var svona,“ segir
Shirley hlæjandi. „Hann gat laumast hljóð-
laust um og maður varð ekkert var við hann.
Þetta er í fjölskyldunni — ég get þetta líka!
Og ef maður skrifar ævisögu þá verður mað-
ur að segja satt og rétt frá. Þetta með pening-
ana hafði engin áhrif á samband mitt við for-
eldrana. Ég átti alveg einstaka móður, hún
var alveg sérstök manneskja — og það var
faðir minn líka,“ bætir hún við eftir smáhik.
Gifti sig 17 ára
Shirley Temple var aðeins 17 ára þegar hún
giftist Jack Agar jr„ ungum liðsforingja sem
var atvinnulaus eftir stríð. Hjónabandið gekk
brösuglega frá byrjun. Hún hélt áfram að
leika í kvikmyndum og vekja athygli og um-
tal. Hann var bara maðurinn hennar og átti
erfitt með að taka því. Seinni hjónabandsárin
lagði hann fyrir sig kvikmyndaleik og þau
léku saman í tveimur myndum (Apache-virk-
ið, þar sem einn af meðleikurum var Henry
Fonda, og Ævintýri í Baltimore) en 1949 var
hjónabandið í rúst og þau skildu að borði og
sæng. Shirley hélt dótturinni Susan.
Tveimur mánuðum síðar hitti hún Charles
Black og það var ást við fyrstu sýn. Næstu tiu
mánuðina, eða þar til lögskilnaður fékkst,
reyndu þau að halda sambandi sínu leyndu,
en að því loknu giftu þau sig og fluttu til
Washington, þar sem hann var kallaður til
starfs á vegum hersins.
Charlie Black gekk Susan í föðurstað og
bráðlega bættust tvö önnur börn í hópinn,
Charles Alden jr. og Lori Alden. Það liðu því
nokkur ár þar til aftur fór að bera á Shirley
Temple. í þetta sinn Shirley Temple Black og
þá var það í opinberri þjónustu.
Sneru við skiltum svo að
skriðdrekarnir fóru í hring
1968 tók hún að sér vinnu á vegum repú-
blikanaflokksins fyrir forsetakosningarnar í
Bandaríkjunum og fór að auki til fimm landa
fyrir flokkinn. í þeirri ferð kom hún við í
Tékkóslóvakíu og ætlaði að hitta Dubcek for-
esta. Erindið var að fá Tékkóslóvakíu til að
ganga í alþjóðasamtök MS (styrktarfélag
mænuskaddaðra) sem Shirley hafði starfað
fyrir sem sjálfboðaliði í mörg ár. Þetta var á
tímum „vorsins í Prag“ og því lauk meðan
hún var þar.
„Skriðdrekarnir komu inn í borgina þann
21. ágúst og þar sá ég hvernig þeir krömdu í
bókstaflegum skilningi „vorið í Prag“. Allt
unga fólkið sem hafði verið að leika á hljóð-
færi á götuhornum breyttist í skæruliða á
einni nóttu og gerði allt það sem það gat til
að rugla hermennina. Það sneri öllum götu-
skiltum svo að skriðdrekarnir óku hring eftir
hring í miðbænum og það gekk um með skilti
sem á stóð „hataðu skynsamlega", þ.e.a.s.:
ekki láta drepa þig.
Ég hitti nýlega konu sem var ung á þessum
tíma og hún var ein af þeim sem klifruðu upp
á skriðdrekana og settu blóm í byssukjaftinn.
Þegar hún klifraði fram eftir byssunni fóru
hermennirnir að snúa henni hring eftir hring
til að reyna að hrista stúlkuna af, en hún hékk
á og snerist með. Hún gerði sér enga grein
fyrir því að hún gæti dáið á þessu, hún var
sannfærð um að ef hún setti blóm í byssu-
kjaftinn þá yrðu hermennirnir góðir — sem
var auðvitað ekki rétt.“
Sendiherra í Prag
Ári síðar varð Shirley Temple Black fulltrúi
Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum og
til 1972 leiddi hún nefnd Bandaríkjamanna í
umhverfismálum. Síðan vann hún i umhverf-
ismálaráði Hvíta hússins til 1974 þegar hún
varð sendiherra Bandaríkjanna í Ghana. Þeg-
ar hún sneri aftur 1976 varð hún siðameistari
Bandaríkjastjórnar, fyrst kvenna til að gegna
því starfi. Síðan tók hún við skóla sem undir-
býr sendiherra sem sendir eru út í fyrsta sinn.
„Ég var að undirbúa framhald af sjálfsævi-
sögu minni þegar Bush forseti hringdi í mig
þann 28. febrúar á síðasta ári og bauð mér
stöðu sendiherra í Prag. Ég varð auðvitað að
leggja bókina til hliðar og hingað kom ég í ág-
úst 1989.“
Havel smyglað inn í
sendiráðið
„Það var mikill munur á Tékkóslóvakíu frá
því 1968. Allir voru svo þöglir — fólk talaði
ekki við mann og horfði aldrei beint í augu
manni. Ég kom fljótlega á fundi með andófs-
mönnum, eins og sendiherrar Badaríkjanna
hér höfðu gert á undan mér. Þetta fólk lagði
sig í mikla hættu við að koma hingað í sendi-
ráðið. Það hefði getað lent í fangelsi eða misst
vinnuna fyrir vikið. Vaclav Havel kom hingað
í október. Honum var eiginlega smyglað inn.
Bíll með gestum nam staðar fyrir framan hús-
ið og inn kom Milos Forman (framleiðandi
myndarinnar Amadeus) og margir listamenn
með honum, í miðjum hópnum var Havel og
ég var mjög glöð að sjá hann. Stuttu seinna
var hann orðinn forseti og flestir þessir and-
ófsmenn sem heimsóttu mig voru farnir að
stjórna landinu."
Kenndi barnabarninu
steppdans
Sendiherrann Temple Black er frægur gest-
gjafi í Prag. Að sögn blaðamanns þar er allt
óaðfinnanlegt í samkvæmum hennar og hún
heldur mörg samkvæmi. „Hún býður rétta
fólkinu og ekki svo mörgum að menn týnist.
Hún gefur sér tíma til að tala við hvern og
einn, sem er sérstakt," segir þessi blaðamað-
ur.
En Shirley Temple skemmtir gestum ekki
lengur með steppdansi, eins og hún var svo
fræg fyrir. „Ég var spurð að því fyrir stuttu
hvort ég gæti ennþá dansað steppdans og ég
sagði: „Ef þú skýtur á fæturna á mér, þá
steppa ég!“ en í hreinskilni þá kann ég þetta
ennþá en ég hef enga þörf fyrir það. Ég
kenndi dótturdóttur minni, Teresu, nokkur
einföld spor. Hún er annars mikil leikfimi-
manneskja og æfir sund og dýfingar fimm
sinnum í viku." Stolt ömmunnar er augljóst
vegna þessarar efnilegu dótturdóttur sem er
eina barnabarnið enn sem komið er.
Laðast að fólki með
mikla orku
Shirley Temple Black sendiherra hefur ekki
háskólanám að baki. Hennar undirbúningur
fyrir lífið var m.a. heimur kvikmyndanna í
tuttugu ár. En hún er ekki eini bandaríski
stjórnmálamaðurinn með þá reynslu að baki.
Meðleikari hennar, Ronald Reagan, varð for-
seti Bandaríkjanna og annar þekktur leikari,
Clint Eastwood, varð bæjarstjóri í Kaliforníu.
„Ég held ekki að þetta hafi neitt með kvik-
myndaleik að gera, hann er ekki betri undir-
búningur en hvað annað. Ef fólk hefur leið-
togahæfileika þá kemur það fram í hvaða
starfsgrein sem er. Eftirleikurinn byggist síð-
an á því að hafa áhuga á starfinu og vera á
réttum stað á réttum tíma," segir Shirley og
hlær.
„Leiðtogar hafa oft mikla orku. Þannig er
Ronald Reagan og þú hefur eflaust tekið eftir
því á íslandi að Havel forseti hefur líka mikla
orku. Hann kemur ótrúlega miklu í verk. Ég
laðast alltaf sérstaklega að fólki sem hefur
svona mikla orku,“ bætir Shirley Temple
Black við, sem sjálf var sett í dansskóla
þriggja ára gömul, vegna þess að hún bjó yfir
svo miklum lífskrafti að nauðsynlegt þótti að
beisla hann.