Pressan - 28.06.1990, Qupperneq 25

F i rrjTBíy d ðQ (J (S88i'j Ú0 b l)9ðOi'! í
25
s|úkdomqr og fólk
Keisaraskurður
Ég hitti gamla vinkonu mína niðri
í bæ einn daginn í sólskininu. —
Ertu svona ólétt? spurði ég glað-
hlakkalega, þegar við höfðum heils-
ast og horft hvort á annað smá-
stund. — Já, svaraði hún, og senni-
lega verður að taka barnið með
keisaraskurði. Hún horfði á mig
með glampa í augunum, tilhlökkun-
in var kvíða blandin. Við vorum á
sama aldri, hún hafði aldrei gifst og
átti ekki barn fyrir. Hún var klædd í
dökkbrúnar flauelssmekkbuxur,
grænan bol, gráleitan jakka og fót-
laga skó, enda lengi verið í Svíþjóð,
þegar svoleiðis skór voru trúar-
brögð fjölda fólks. Hárið var slétt og
líflaust og bundið í hnút í hnakkan-
um. í barminum bar hún merki með
mynd af gömlu þýsku byltingarhetj-
unni Rósu Luxemburg. Hún var
komin á steypirinn og von á barninu
á hverri stundu. — Af hverju þarf að
gera á þér keisaraskurð? spurði ég..
— Grindin er of þröng, segja lækn-
arnir, og barnið stórt og liggur í sitj-
andastöðu. Hún varð dapurleg til
augnanna og brosti gleðilausu brosi,
kannski barnið verði keisari ein-
hvers staðar, er þessi aðgerð ekki
kölluð eftir Júlíusi Sesari keisara,
af því að hann var fyrsta barnið, sem
tekið var á þennan hátt? — Það veit
ég nú ekki, sagði ég, en þetta geng-
ur örugglega allt vel hjá þér. — Eg
vona það, sagði hún. Við töluðum
smástund um úrslit bæjarstjórnar-
kosninganna og vorum hjartanlega
ósammála eins og svo oft áður. Fór-
um svo að karpa um yfirvofandi
heimsmeistarakeppni í knatt-
spyrnu. — Þetta er algjört hneyksli,
sagði hún, að sýna fótbolta allan
júní og langt fram í júlí. Það ætti
heldur að sýna skemmtilegt
fræðsluéfni fyrir börn frá Noregi og
Svíþjóð um dýralíf í fjarlægum lönd-
um. Ég ætla að banna barninu mínu
að festast fyrir framan sjónvarpið til
að horfa á þennan fótbolta eins og
þessi bölvuð karlrembusvín gera
núna. Svona útsendingar eru sóun á
tækniþekkingu og mannviti mann-
kynsins. — Eg er þér ósammála,
sagði ég, skandinavískar fræðslu-
myndir eru leiðinlegasta sjónvarps-
efni sem völ er á og fótboltinn er
yndisiegur. Sérðu virkilega ekki feg-
urðina, spennuna og unaðinn í vest-
ur-þýsku skallamarki? — Þú ert
alltaf sama karlremban sagði hún,
við kvöddumst og fórum hvort í sína
áttina.
Júlíus Sesar og
keisaraskuröir
Margir virðast telja, að Júlíus Ses-
ar, sá þekkti herforingi og kvenna-
maður í Rómaveldi, hafi fyrstur
manna verið tekinn með keisara-
skurði. Það er sennilega misskiln-
ingur, móðir Sesars var á lífi löngu
eftir fæðigu hans, en ólíklegt má
telja, að bæði móðir og barn hefðu
lifað af slíka aðgerð fyrir 2000 ár-
um. Nafnið Sectio Caesari eða
keisaraskurður er talið dregið af
Lex Caesarea (keisaralög) sem
bönnuðu að grafa mætti látna þung-
aða konu með barni sínu og því
skyldi það tekið með skurðaðgerð
og greftrað sérstaklega. Menn
kunnu á þessum tímum að fjarlægja
barn úr legi móður sem látist hafði
af barnsförum og indverskar lækn-
ingabækur frá því löngu fyrir Krists-
burð eru til sem kenna slíkar að-
gerðir. Goðsögnin segir að gríski
guðinn Dionysos hafi verið tekinn
úr móðurkviði með skurðaðgerð,
en Hippókrates, fremsti læknir í
Grikklandi til forna, ræðir hvergi
um slíkar aðgerðir í ritum sínum.
Dionysos var guð víns og skemmt-
ana og víða í Grikklandi haldnar
miklar svallhátíðir honum til heið-
urs, svo það sætti engum undrum,
að ýmsar furðusagnir voru í kring-
um fæðingu hans.
Tvenns konar aögeröir
Um tvenns konar aðgerðir var að
ræða, annars vegar að ná barni lífs
eða liðnu frá dáinni eða deyjandi
móður, en hins vegar að bjarga lífi
bæði barns og móður, þegar vand-
ræði komu upp í fæðingunni. Það er
harla ósennilegt að slíkar aðgerðir
hafi tekist til forna. Menn kunnu
ekki á nein svæfingalyf, svo allar
aðgerðir voru gífurlega hættulegar.
Svæfingin kom ekki til sögunnar
fyrr en á 19du öldinni, þó víða sé
getið um viðleitni til svæfinga í forn-
um ritun. Rætt er um einhvers kon-
ar óminnislyf í Ódysseifskviðum og
í mörgum norrænum heimildum er
rætt um „svefnþorn" sem menn
voru stungnir með. Svefnþornið
virðist þó hafa verið handhæg töfra-
brögð til að geta komið fram svikum
og blekkingum. í fyrstu Mósebók lét
Guð fastan svefn falla á Adam, þeg-
ar hann nam rifið úr síðu hans og
skapaði konuna. Ekki er vitað,
hvaða svæfingatækni þá var beitt. A
16du öldinni var sögð saga um
svissneskan slátrara að nafni Jakob
Nufer, sem skar konuna sína upp í
mikilli barnsnauð, og bæði móðir og
barn héldu lífi. Þessi kona eignaðist
fjögur börn í viðbót með manni sín-
um, svo aðgerðin hefur tekist furðu
vel. Margir urðu til að reyna slíkar
aðgerðir, en mæðurnar héldu yfir-
leitt ekki lífi, en kirkjan krafðist þess
að reynt yrði að bjarga lífi barn-
anna. Það tókst stundum, og sagt er,
að Róbert II. Skotakonungur hafi
einmitt bjargast á þennan hátt.
Móðir hans var á hestbaki, féll af
baki og hálsbrotnaði. Fljóthuga og
snarráður veiðimaður greip hnífinn
sinn og bjargaði barninu frá móður-
inni, en hún lést. Með bættri tækni
í svæfingum og skurðlækningum
urðu þessar aðgerðir venjulegri í
lok 19du aldar og farið að beita
þeim í erfiðum fæðingum. Á íslandi
reyndi Jón Hjaltalín fyrstur að
gera keisaraskurð árið 1865, móðir-
in var krypplingur en dó af völdum
aðgerðarinnar, barnið lifði en
komst ekki til aldurs. Fyrsta keisara-
skurðinn sem heppnaðist fram-
kvæmdi Matthías Einarsson í
Reykjavík 1910 og bæði móðir og
barn lifðu aðgerðina af.
Ástœöur aðgeröar
Nú er talið að um 6—8% barna
sem fæðast séu tekin með keisara-
skurði, en þó er það mismunandi
eftir löndum. Keisaraskurðir eru
framkvæmdir vegna ýmissa vand-
kvæða sem upp geta komið í með-
göngu eða fæðingu og þarf oft að
flýta sér mjög. Konu getur skyndi-
lega farið að blæða mikið í fæðing-
unni vegna fylgjuloss, og skiptir þá
hver sekúnda máli, koma þarf kon-
unni á skurðarborðið strax, barninu
í heiminn og stöðva blæðinguna. Ef
naflastrengur fellur fram í fæðing-
unni og fæðingin virðist dragast á
langinn verður að gera aðgerð í
miklum fjýti. Keisaraskurður er
gerður ef legkakan liggur fyrir leg-
hálsöpinu eða barnið snýr ekki rétt
í leginu, er í ennisstöðu eða sitjanda-
stöðu og engar líkur á því að það
komist niður leggöngin réttan veg.
Sumar konur hafa mjög þrönga
grind og eðlileg fæðing gæti stefnt
lífi móður og barns í hættu og er þá
gripið til keisarans. Þegar aðgerðin
er gerð er um nokkrar leiðir að
velja, en flestir gera þverskurð ofan
á lífbeinið og ná barninu þar út.
Stöku sinnum verður að fara inn í
legið ofar með langskurði, sérlega
ef barnið liggur mjög illa eða konan
er mikið veik og hraði skiptir öllu.
Aðgerðin er yfirleitt framkvæmd í
mænudeyfingu nú en ekki í svaéf-
ingu eins og áður var gert. Móðirin
er þá vakandi í aðgerðinni og getur
fengið barn sitt til sín um leið og það
kemur í heiminn, sem talið er betra
bæði fyrir móður og barn. Fylgi-
kvillar slíkra aðgerða eru mun fá-
tíðari.
Breytt og bætt
lœknisfræöi
Fáar sérgreinar læknisfræðinnar
hafa tekið eins miklum breytingum
og fæðingar og kvensjúk-
dómafræðin. Með nútímatækja-
kosti er hægt að fylgjast mjög vel
með barninu í fæðingunni og grípa
inn í, ef eitthvað virðist ætla úr-
skeiðis. Með ómskönnun (sónar) má
skoða fóstrið og sjá hvernig það vex
og dafnar og liggur í leginu fyrir
fæðinguna. Ég horfði á eftir henni
vinkonu minni, þar sem hún gekk
upp Túngötuna þungum skrefum og
kveið fyrir fæðingu barnsins síns,
sem taka þurfti í þennan heim á
þennan hátt. Hún hafði litlu að
kvíða, aðgerðin mjög hættulítil og
líkur móður og barns góðar. Rósa
Luxemburg, sem hún bar í barm-
inum, hefði ekki haft sömu mögu-
leika á árunum í kringum heims-
styrjöldina fyrri. Svo tækni nútíma-
manna hefur á margan hátt nýst
mannkyni til blessunar, en ekki
bara til að flytja knattspyrnumyndir
í beinni útsendingu út um allan
heim, eins og vinkona mín hélt
fram.
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON r
lófalestur
AMY
ENGILBERTS
í þessari viku:
Týr
(karl, fæddur 31.7. 1936)
Þessi maður hefur þurft að
leggja hart að sérog vinna mikið á
lífsleiðinni. Hann hefur líka gengið
i gegnum miklar sorgir, þegar
hann var á aldrinum 22 ára til fer-
tugs. Ævi hans hefur verið um-
hleypingasöm og hann hefur oft
þurft að breyta úr einu í annað.
Maðurinn er í eðli sínu mikil til-
finningavera, en hefureflaust ver-
ið afskaplega „lokaður" persónu-
leiki og átt erfitt með að tjá sig.
Hann hefur verið í nokkurs konar
varnarstöðu í lífinu.
Hann þarf að byggja sig upp og
fara vel með heilsuna. Þá gæti
framtíðin orðið honum gæfuríkari
en fortíðin, því hingað til hefur leið
hans oftar en ekki legið um þján-
ingabrautina. Árin 1988 og 1989
voru honum t.d. mjög líklega erfið,
en hann má búast við meiri stöð-
ugleika á næstu árum og þegar
hann nálgast sextugt fær hann
aukinn stuðning og hjálp. Hann
ætti að reyna að taka árinu í ár
með heimspekilegri ró.
á heimavelli
Blettir sem hreinsa þarf úr fyrir þvott
Sé um nýja blekbletti að ræða og
blek úr sjálfblekungi má oft ná því
úr með miklu volgu vatni. Reynið að
sjúga blekið upp með gljúpum
blautum klút eða látið buna á blett-
inn vatn, ef það er hægt. Ef um
þvotta- og litarekta efni er að ræða
má skola blettinn úr salmíaki
(óþynntum salmíakspíritus ef um
hvít bómullarefni er að ræða, ann-
ars blandað með vatni á mislit efni)
og skola þetta síðan vandlega á eftir
úr mörgum hreinum vötnum. Einn-
ig má reyna að bleikja blettinn með
sítrónusafa eða sítrónusýruupp-
lausn (u.þ.b. 1 tsk í 1 dl af vatni).
Leggið blettinn i upplausnina um
stund og nuddið hann milli hnú-
anna, en skolið síðan úr hreinu
vatni, dýfið í salmíakvatn á eftir og
skolið að lokum vandlega úr hreinu
vatni.
Blóðbletti ætti helst að leggja
sem fyrst í kalt saltvatn (hálf tsk. í 1
dl vatns). En oft er hægt að ná blóð-
blettum með því að láta kalt vatn
buna beint á blettinn og nudda
hann undir bununni. Heitt vatn
getur fest blóð í fatnaði, þó má
leggja fatnað í ylvolgt sápuvatn til
að ná úr blóði, og gott er að nota
þvottaefni með efnakljúfum. Skolið
vel á eftir úr hreinu vatni. Ef um er
að ræða fatnað sem ekki má þvo er
hægt að væta blóðblettinn með salt-
vatni og lofa því að liggja á a.m.k. í
hálftíma. Nuddið síðan með klút
vættum í hreinu vatni nokkrum
sinnum.
Kertavax ætti að hreinsa úr flík-
um sérstaklega fyrir þvott. Byrjið á
því að bregða flíkinni inn í frysti eða
leggja á vaxið poka með ísmolum í,
svo það harðni og molni auðveld-
legar úr. Sé efnið þvotta- og litarekta
má láta sjóðandi heitt vatn renna á
blettinn til að bræða vaxið burt, eða
leggið þerripappír eða eldhúspapp-
ír undir og yfir blettinn og strjúkið
hann með heitu strokjárni. Færið
pappírinn til á blettinum eftir því
sem vaxið gengur inn í hann. Sé efn-
ið örugglega litarekta má leysa vax-
ið upp með bensíni, eins og um fitu-
blett sé að ræða, en ef það er ekki
litarekta má láta heitt loft t.d. frá
hárþurrku leika um blettinn og
þerra hann síðan vandlega burtu
með eldhúspappir eða öðrum
gljúpum pappír.
Myglublettir í þvotti geta verið
erfiðir viðureignar, einkum ef þeir
eru gamlir. Reynandi er að nudda
blettinn með vínsýruupplausn (1
msk. í 1 dl af vatni). Skolið síðan og
nuddið á eftir með salmíakvatni (1
tsk. salmíak í 1 dl vatns), skolið vel
að lokum. Sé um viðkvæm efni að
ræða er reynandi að láta myglu-
bletti liggja í vægu ediksvatni eða í
súrmjólk með 1 tsk. af salti í hvern
lítra. Skolið vandlega úr hreinu
vatni. Einnig er ráðlagt að þvo
myglubletti úr þvottaefni sem inni-
heldur bleikiefnið perborat, úr svo
heitu vatni sem efnið þolir. Skolið
ætíð vandlega á eftir. Gætið þess að
þvottur liggi ekki lengi rakur í hrúgu
eða samanbrotinn, því þá er hætta á
að hann mygli.